Quan hệ Mỹ - Ấn sẽ ra sao sau vụ Mỹ bắt giữ học giả Ashley Tellis?

Vụ bắt giữ gây rúng động

Ngày 14/10 vừa qua, FBI đã tiến hành bắt giữ Tiến sĩ Ashley Tellis ngay tại văn phòng làm việc của ông ở Washington. Trong thông cáo báo chí, FBI cho biết ông Ashley Tellis bị bắt với cáo buộc lưu giữ trái phép hơn 1.000 trang tài liệu mật quốc phòng tại nhà riêng ở Vienna, Virginia. Các tài liệu bị xếp hạng “Mật” và “Tối mật” liên quan đến năng lực khí tài của quân đội Mỹ và một số vấn đề an ninh chiến lược.

Tiến sĩ Ashley Tellis bị bắt là tin sốc trong cộng đồng nghiên cứu đối ngoại Mỹ.

Theo cáo trạng, Tellis đã nhiều lần vào cơ sở Bộ Quốc phòng, in tài liệu mật rồi mang ra ngoài. Cơ quan điều tra cũng ghi nhận các cuộc gặp của ông với quan chức Trung Quốc, khiến vụ việc trở nên nhạy cảm về mặt địa chính trị. Mặc dù chưa có cáo buộc chính thức về việc chuyển giao thông tin, nhưng việc một nhân vật có ảnh hưởng lớn trong quan hệ song phương bị điều tra an ninh đã tạo hiệu ứng chấn động ngoại giao. Trả lời báo chí, luật sư đại diện cho Tiến sĩ Tellis phủ nhận hành vi gián điệp của thân chủ. Ông khẳng định thân chủ “chỉ vi phạm quy trình quản lý tài liệu”.

Tuy nhiên, theo cáo trạng, Tiến sĩ Tellis vẫn có thể đối mặt với mức án 10 năm tù và khoản phạt 250.000 USD vì vi phạm Điều 793(e) Bộ luật Hình sự Mỹ. Trước khi bị bắt, Tiến sĩ Tellis đã bị giám sát từ năm 2022. Hôm 14/10 vừa qua, khi ông chuẩn bị ra nước ngoài thì FBI lập tức hành động. Sự nhanh chóng và cứng rắn của chính quyền Washington càng khiến vụ việc được chú ý.

Trong một thời gian dài, Tiến sĩ Ashley Tellis được biết đến là chuyên gia hàng đầu về quan hệ Mỹ - Ấn. Sinh năm 1961 tại Mumbai, Ấn Độ, ông tốt nghiệp Đại học Chicago và từng là cố vấn cao cấp cho Đại sứ Mỹ tại Ấn Độ. Ông thậm chí còn từng phục vụ trong Hội đồng An ninh Quốc gia thời Tổng thống George W. Bush và hiện giữ vị trí học giả cao cấp tại Trung tâm Carnegie. Quan trọng hơn, ông được coi là một trong những kiến trúc sư chính của Hiệp định Hạt nhân Dân sự Mỹ - Ấn ký năm 2008, bước ngoặt đưa quan hệ hai nước từ đối tác tiềm năng thành đồng minh chiến lược hiện nay. Ông là người tích cực thúc đẩy hợp tác an ninh, tình báo, công nghệ quốc phòng và xây dựng niềm tin chiến lược giữa New Delhi và Washington.

Từ vụ việc liên quan đến tiến sĩ Tellis, lãnh đạo hai nước sẽ phải có điều chỉnh về mối quan hệ song phương.

Tiến sĩ Tellis cũng là tiếng nói có ảnh hưởng mạnh mẽ trong giới nghiên cứu tại Mỹ khi ông liên tục vận động chính sách ủng hộ Ấn Độ như một đối trọng tự nhiên với Trung Quốc. Trong nhiều tài liệu và bài phát biểu, ông cảnh báo Ấn Độ không nên sa lầy vào “tự chủ chiến lược mơ hồ” mà cần gắn kết sâu hơn với Washington để giữ thế cân bằng khu vực. Ông Tellis cũng được biết đến là người có quan hệ thân thiết với đương kim Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi. Tiến sĩ Tellis được coi là cầu nối trung gian giữa ông Modi và ông Trump hiện nay. Chính vì vậy, việc ông Tellis bị bắt đột ngột không khỏi khiến giới quan sát bất ngờ.

Đối với nhiều người, vụ việc không đơn giản là vụ vi phạm hành chính đơn thuần, mà đã trở thành vết nứt trong niềm tin chiến lược giữa Mỹ - Ấn. Vụ việc diễn ra bất ngờ thực sự khiến New Delhi khó tránh khỏi cảm giác bị đặt bên lề một quyết định chiến lược quan trọng.

Mất hàng thập kỷ kết nối, mối quan hệ Mỹ - Ấn lại đang đứng trước những thử thách nghiêm trọng.

Niềm tin chiến lược bị thử thách

Quan hệ an ninh song phương giữa Mỹ và Ấn Độ vốn không dễ dàng khi trong quá khứ Mỹ từng ủng hộ Pakistan còn Ấn Độ có quan hệ thân thiết với Nga. Trong 2 thập niên qua, mối quan hệ này được xây dựng dựa trên những mối quan hệ cá nhân của các nhà lãnh đạo theo từng giai đoạn. Việc một nhân vật trung gian trong suốt chiều dài kết nối đó bị cáo buộc vi phạm luật an ninh thực sự khiến cả hai bên phải xem xét lại cách chia sẻ thông tin của mình, nhất là trong thời gian gần đây, mối quan hệ hai nước đang có nhiều trắc trở. Tại Washington, nhiều quan chức an ninh quốc gia bắt đầu kêu gọi rà soát lại cơ chế chuyển giao công nghệ và tình báo cho Ấn Độ. Còn tại New Delhi, giới ngoại giao lo ngại Mỹ sẽ coi Ấn Độ là “đối tác rủi ro”, siết chặt kiểm soát hợp tác quốc phòng.

Kể từ sau thỏa thuận hạt nhân năm 2008, quan hệ quốc phòng giữa Mỹ và Ấn đã có những bước phát triển nhảy vọt. Theo số liệu từ Bộ Chiến tranh Mỹ, giá trị hợp tác quốc phòng Mỹ - Ấn đã tăng từ hơn 1 tỷ USD năm 2008 lên 21 tỷ USD vào năm 2024, với hàng loạt thương vụ máy bay không người lái, radar cảnh báo sớm và hệ thống tác chiến điện tử. Cùng với đó là sự gắn kết trong chia sẻ thông tin tình báo mà đỉnh cao là hợp tác trong khuôn khổ liên minh quốc phòng chiến lược QUAD cùng với Nhật Bản và Australia.

Sự gia tăng nhanh chóng này đến từ nhận thức chính trị chung của cả hai nước với những lo ngại nhất định về sự vươn lên của Trung Quốc. Những lo ngại đó vẫn còn và bất kỳ rạn nứt nào cũng có thể làm chậm hoặc đóng băng các chương trình này. Ngay khi vụ việc được thông báo, tại Ấn Độ, người ta đã bắt đầu đặt câu hỏi về mức độ phụ thuộc chiến lược vào Mỹ.

Tiến sĩ Tellis là chuyên gia có nhiều đóng góp cho quan hệ Mỹ - Ấn.

Thế khó của New Delhi

Vụ việc bắt ông Tellis cùng với những quyết định trái ngược trong thời gian gần đây của phía Mỹ khiến cho Thủ tướng Narendra Modi và Bộ Ngoại giao Ấn Độ đứng trước bài toán khó. Họ hiểu rằng không thể “đánh rơi” quan hệ với Mỹ nhưng cũng khó có thể “tin tưởng” hoàn toàn. Thêm vào đó, Chính phủ Ấn còn phải thể hiện lập trường bảo vệ công dân gốc Ấn vì vụ việc này đang gây chú ý lớn cả trong và ngoài nước. Một phản ứng quá mạnh có thể khiến hợp tác chiến lược với Mỹ bị đình trệ, nhất là khi New Delhi đang kỳ vọng vào công nghệ quốc phòng cao cấp. Nhưng, nếu im lặng, chính phủ có thể bị cáo buộc là “quá lệ thuộc Washington”, làm mất điểm trong dư luận.

Các chuyên gia cho rằng New Delhi sẽ chọn hướng tiếp cận “đòi hỏi minh bạch tối đa” từ Mỹ, yêu cầu làm rõ cáo buộc nhưng đồng thời cũng phải rà soát lại các cơ chế hợp tác an ninh. Một lựa chọn gần như bắt buộc phải tính đến là giảm phụ thuộc vào Mỹ, đẩy mạnh hợp tác với Nhật, EU và Nga để giữ thế cân bằng.

Thời điểm vụ việc diễn ra đặc biệt nhạy cảm khi Washington và New Delhi đang đàm phán mở rộng hợp tác trong QUAD cũng như các chương trình công nghệ chiến lược như sản xuất chip bán dẫn, vệ tinh quân sự và máy bay không người lái. Nếu Mỹ siết chặt kiểm soát, Ấn Độ có thể mất lợi thế tiếp cận công nghệ và cả tình báo. Trong khi đó, Mỹ cũng sẽ phải đối mặt với hệ quả địa chính trị nếu Ấn Độ dịch chuyển sang chính sách đa phương hóa sâu hơn.

Giới quan sát nhận định rằng đây là một “kiểm tra căng thẳng” đối với trục chiến lược Mỹ - Ấn. Một chuyên gia từ CSIS bình luận: “Nếu niềm tin bị tổn thương, sẽ không một hợp đồng quân sự nào đủ lớn để vá lại khoảng trống chiến lược này”.

Quan hệ quốc phòng là phần đáng lưu ý trong mối quan hệ Mỹ - Ấn.

Từ góc độ chính trị - chiến lược, các nhà quan sát cho rằng có 3 kịch bản chính có thể xảy ra:

- Kịch bản căng thẳng: Ấn Độ phản ứng mạnh khiến niềm tin song phương sụt giảm rõ rệt.

- Kịch bản kiểm soát: hai bên cùng “xuống thang”, duy trì hợp tác nhưng trong khung an ninh chặt chẽ hơn, niềm tin giảm nhưng vẫn đủ để duy trì trụ cột chiến lược.

- Kịch bản tái lập niềm tin: Mỹ minh bạch điều tra, Ấn Độ phản ứng ngoại giao có kiểm soát để hai bên sử dụng vụ việc như cơ hội tái định hình cơ chế hợp tác thể chế hóa, bớt phụ thuộc vào cá nhân như Tellis.

Dù kịch bản nào xảy ra, “vụ Tellis” đã tạo ra một tiền lệ nguy hiểm: khi niềm tin chiến lược bị đặt vào tay cá nhân, cú hích nhỏ cũng sẽ để lại dư chấn chính trị khó lường.

Vụ bắt giữ này không chỉ là một câu chuyện pháp lý, đó là phép thử niềm tin trong mối quan hệ chiến lược Mỹ - Ấn có ảnh hưởng tới cả khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Nó đặt ra câu hỏi: Mỹ và Ấn Độ sẽ tiếp tục dựa vào “những gương mặt thân tín” hay chuyển sang xây dựng một kiến trúc hợp tác thể chế bền vững? Nếu Washington và New Delhi xử lý khủng hoảng này một cách minh bạch, họ có thể bước vào giai đoạn hợp tác “trưởng thành” hơn, bớt cảm tính và dựa trên cơ chế vững chắc. Nhưng, nếu niềm tin tiếp tục rạn nứt, đây có thể là bước ngoặt âm thầm làm chậm lại cả chiến lược kiềm chế Trung Quốc của Mỹ và sự nổi lên của Ấn Độ như một siêu cường khu vực.

Tử Uyên