Quản lý gia sản: Tiềm năng và cơ chế

Các gia đình ở Việt Nam sau thời gian tích lũy tài sản, bắt đầu có nhu cầu gìn giữ, bảo tồn và chuyển giao cho thế hệ kế cận. Ảnh minh họa: Minh Hoàng

Báo cáo gần đây của LPRE Vietnam chỉ ra quy mô thị trường quản lý gia sản ước tính gần 700 tỉ đô la, và có thể vượt mốc 800 tỉ đô la vào năm 2030. Con số này chỉ mang tính ước đoạt vì đa phần tài sản của các gia đình tại Việt Nam không công khai, lưu trú dưới hình thức mà không thể thống kê được, như vàng và tiền mặt chiếm tỷ lệ lớn. Số liệu của các ngân hàng, sàn chứng khoán hay cơ quan thuế chỉ là một phần thông tin tài sản từ các gia đình.

Một thị trường ngàn tỉ đô la

Trong chiến lược phát triển của mình gần đây, không chỉ các công ty kiểm toán quốc tế mà các ngân hàng trong nước cũng tham gia mạnh vào thị trường này. Các ngân hàng tăng cường hợp tác quốc tế để đa dạng hóa hiệu quả dòng tiền của khách hàng, như MB hợp tác cùng Bordier & Cie hay BIDV hợp tác cùng Edmond de Rothschild. Đối tượng chính của họ là các doanh nghiệp, cá nhân gửi tiền. Khi xác định tài sản của các khách hàng thân thiết tại ngân hàng mình, họ trao đổi sản phẩm trong hệ sinh thái như trái phiếu, tín chỉ quỹ đầu tư, đầu tư cổ phiếu, ưu đãi mua bất động sản hay liên kết bán bảo hiểm.

Việc tư vấn điều phối dòng tiền như vậy mới tạm dừng ở mảng tài chính. Đó chỉ là một phần nhỏ trong chuỗi dịch vụ về quản lý gia sản của một gia đình khi mà quyền sở hữu và chuyển giao là trọng tâm. Các ngân hàng thậm chí sử dụng quản lý dữ liệu với trí tuệ nhân tạo (AI) trong việc định hướng nhu cầu đầu tư, chi tiêu của khách hàng gửi tiền, vay tiền. Chúng ta thấy những yếu tố thị trường với cung - cầu rõ ràng đang bắt nhịp để hình thành nên một ngành dịch vụ.

Ngành dịch vụ quản lý gia sản

Các gia đình ở Việt Nam sau thời gian tích lũy tài sản, bắt đầu có nhu cầu gìn giữ, bảo tồn và chuyển giao cho thế hệ kế cận. Công việc quản lý gia sản cho gia đình nói chung, và tài sản cho cá nhân hoặc doanh nghiệp nói riêng, đặt ra yêu cầu về nghiệp vụ và từ đó hình thành nên ngành dịch vụ khi mà quy mô tài sản lớn dần lên.

Hãy hình dung, một gia đình đang cần quản lý và đầu tư sinh lời cho tài sản quy mô ngàn tỉ (có thể bao gồm hiện kim hoặc hiện vật như bất động sản, chứng khoán hay chứng chỉ quỹ), cũng tương tự việc điều hành một doanh nghiệp đang tạo doanh thu tương đương. Quản lý gia sản đặt ra yêu cầu về chuyên môn rất cao, từ các công việc hoạch định chiến lược đầu tư, tư vấn pháp lý và kế hoạch thuế, lên kế hoạch chuyển giao, cấu trúc sở hữu - quản trị và điều hành kinh doanh, bảo vệ gia sản.

Các hoạt động ủy thác đầu trong hoạt động công ty quỹ hay dịch vụ của các ngân hàng, công ty chứng khoán nêu trên chỉ là một công việc, chưa thể hình thành chuỗi dịch vụ. Chiến lược quản lý gia sản của một gia đình kinh doanh bao trùm tất cả điều đó, người lãnh đạo gia đình hay cá nhân có tài sản lớn có thể sử dụng các công cụ quản lý tài sản (asset management), ủy thác đầu tư (investment trust), hay văn phòng gia đình (family office) để thực thi chiến lược đầu tư của mình.

Luật pháp chưa quy định cụ thể hành lang pháp lý cho dịch vụ quản lý gia sản hay công việc đầu tư của ngành này, bao gồm quản lý gia sản và văn phòng gia đình. Xét dưới góc độ quyền sở hữu, chỉ khi nào xác định tách bạch giữa tài sản doanh nghiệp và tài sản gia đình, người quản lý sẽ áp vào nghiệp vụ nào, từ đó xác định sự điều chỉnh của quy định luật nào.

Việt Nam đang vươn mình trở thành một trong những trung tâm tài chính toàn cầu, một khung pháp lý chuyên biệt cho ngành dịch vụ quản lý gia sản góp phần vào công cuộc này. Khi có cơ chế hỗ trợ, tài sản của một gia đình - bao gồm tài sản hữu hình và vô hình - sẽ được bảo toàn và phát triển trong nước.

Văn phòng gia đình

Văn phòng gia đình (family office) là một đơn vị hoạt động quản lý tài sản và quản lý danh mục kinh doanh, danh mục tài sản cho gia đình - gia tộc. Tên gọi là “văn phòng gia đình” nhưng mô hình doanh nghiệp, thực hiện công việc quản lý gia sản (wealth management) cho một gia đình - gọi là văn phòng gia đình riêng, hoặc cho nhiều gia đình - gọi là văn phòng đa gia đình. Nhìn từ kinh nghiệm phát triển ngành quản lý tài sản ở một số quốc gia phát triển, văn phòng gia đình không chỉ bảo đảm phát triển tài sản mà còn là công cụ hỗ trợ quá trình chuyển giao thế hệ thành công. Đơn vị này cũng giúp người lãnh đạo gia đình đảm bảo việc phát triển khối gia sản khi chuyển giao thế hệ.

Một số quốc gia đã bắt đầu kiến tạo hành lang pháp lý cho quản lý gia sản nói chung và văn phòng gia đình nói riêng. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương nổi bật là Úc, Singapore và Hàn Quốc. Ở các quốc gia này, nơi văn phòng gia đình đã được phát triển thành các cấu trúc pháp lý chuyên biệt, hỗ trợ các gia đình giàu có quản lý tài sản và chuyển giao di sản hiệu quả. Một phần do họ có lịch sử thị trường tài chính nhưng cũng do sự nhanh nhạy của nhà làm luật trong việc kiến tạo chính sách.

Singapore đã phát triển hành lang pháp lý chuyên biệt cho văn phòng gia đình. Luật Thuế Singapore quy định các trường hợp miễn thuế thu nhập, trong đó bao gồm trường hợp miễn trừ thu nhập liên quan của Công ty đầu tư gia đình đủ điều kiện (theo Income Tax Act). Hay Luật Tín Thác (Trust Companies Act) cũng điều chỉnh hoạt động của các quỹ tín thác, trong đó cụ thể hóa việc ủy thác đầu tư và văn phòng gia đình. Chính phủ nước này còn hỗ trợ tạo điều kiện lập văn phòng gia đình thông qua việc đơn giản hóa quy trình pháp lý, cũng như có ưu đãi mang tính khả thi, như Chương trình Singapore Family Office Employment Pass cung cấp giấy phép lao động dành cho các cá nhân muốn thành lập và quản lý văn phòng gia đình tại Singapore.

Chính phủ Úc hỗ trợ thông qua các cấu trúc pháp lý của Quỹ tín thác (Trusts) quản lý tài sản cá nhân và gia đình, hay mô hình doanh nghiệp Công ty gia đình về quản lý tài sản và đầu tư. Và điều mà các nhà quản lý gia sản mong muốn nhất tại quốc gia “điểm đến” lưu trú tài sản - là chính sách ưu đãi đối với các quỹ gia đình và di sản - thì Úc đáp ứng được thông qua cơ chế tại Luật Thuế Thu nhập (Income Tax Assessment Act).

Tiềm năng tại Việt Nam

Một số gia đình kinh doanh của Việt Nam đang thiết lập bộ phận quản lý gia sản và hoạt động song song với doanh nghiệp, trong hệ sinh thái hoặc holdings cùng chủ sở hữu. Hoạt động của các đơn vị này cũng không khác gì các doanh nghiệp bình thường, trừ khi họ cấu trúc văn phòng gia đình theo hướng quốc tế hóa đặt trụ sở tại quốc gia có chính sách tốt. Công việc quản lý tài sản được giao cho quản gia thân tín hoặc luật sư được ủy quyền.

Khi một nghiệp vụ quản lý gia sản thực thi ở góc độ chiến lược thì mới theo các chuẩn mực quản lý gia sản. Ví dụ, một quản gia chỉ tính toán sao để lách thuế giao dịch, hay kế toán cân đối số liệu trên báo cáo tài chính làm sao để không bị phạt trong một giao dịch đầu tư là công việc mang tính tự phát. Khi thực hiện ở dạng chuẩn mực, một chuyên gia thuế độc lập cùng luật sư sẽ xây dựng một bản kế hoạch thuế (tax planning report) để nhà lãnh đạo gia đình cho các quản gia thực hiện theo đó. Điều đó không chỉ đảm bảo an toàn pháp lý, mà còn là sự minh bạch với các bên liên quan và thương hiệu của gia đình trên thương trường.

Việt Nam vẫn đang là điểm đến thu hút vốn đầu tư quốc tế. Vậy khi nào sẽ là điểm đến lưu trú tài sản của giới siêu giàu và gia sản của các gia tộc? Điều đó phụ thuộc vào việc chúng ta có tham gia vào “cuộc đua chính sách” với các quốc gia khu vực hay không. Khai thác tiềm năng ngành quản lý gia sản tại Việt Nam sẽ là tiền đề tạo sức bật cho các gia đình kinh doanh trong nước vươn ra toàn cầu.

(*) Chủ tịch LP Group

LS. Nguyễn Văn Lộc(*)