Quản lý ngành phân bón: Gỡ 'nút thắt' để tạo đột phá cho nông nghiệp

Còn nhiều thách thức

Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, mỗi năm Việt Nam tiêu thụ hơn 10 triệu tấn phân bón các loại, trong đó khoảng 70% là phân bón vô cơ. Đây là ngành có tác động lớn đến hơn 10 triệu hộ nông dân và ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực quốc gia.

Ông Nguyễn Văn Thành, chuyên gia nông nghiệp cho biết, chi phí phân bón thường chiếm từ 40-50% tổng chi phí sản xuất nông nghiệp. Nếu quản lý không tốt, giá thành tăng cao hoặc chất lượng không đảm bảo sẽ trực tiếp tác động đến thu nhập của nông dân và khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam.

Chi phí phân bón thường chiếm từ 40-50% tổng chi phí sản xuất nông nghiệp

Thực tế cho thấy, trong nhiều năm qua, phân bón góp phần quan trọng nâng cao năng suất lúa gạo, cà phê, hồ tiêu, trái cây… giúp Việt Nam duy trì vị trí trong nhóm các quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới.

Dù tiềm năng lớn, song nhiều doanh nghiệp phân bón trong nước vẫn gặp khó khăn trong sản xuất và kinh doanh. Nguyên nhân chính nằm ở những thủ tục hành chính còn chồng chéo, phức tạp.

Đại diện Nhà máy sản xuất phân bón Trường Xuân chia sẻ, muốn đưa một loại phân bón mới ra thị trường, chúng tôi phải xin nhiều loại giấy phép, trải qua nhiều vòng kiểm định, kéo dài hàng tháng trời. Trong khi đó, thị trường nông nghiệp biến động nhanh, nếu không kịp thời đưa sản phẩm ra sẽ mất cơ hội cạnh tranh.

Không chỉ tốn thời gian, các doanh nghiệp còn phải gánh thêm chi phí phát sinh từ khâu kiểm định, lưu kho, vận chuyển, thử nghiệm chất lượng. Những chi phí này cộng dồn vào giá thành, cuối cùng người nông dân là đối tượng chịu thiệt thòi nhất.

Một nghịch lý khác là trong khi doanh nghiệp chân chính phải chịu nhiều thủ tục và chi phí, thì hàng giả, hàng nhái lại dễ dàng len lỏi ra thị trường. Chỉ tính riêng năm 2024, lực lượng quản lý thị trường đã phát hiện hơn 300 vụ việc liên quan đến phân bón kém chất lượng, giả mạo nhãn hiệu.

Theo ông Lê Quang Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam, phân bón giả không chỉ làm nông dân mất tiền oan, mà còn khiến đất bị thoái hóa, cây trồng suy kiệt, dẫn tới giảm năng suất lâu dài. Điều này không chỉ gây hại cho sản xuất trong nước mà còn ảnh hưởng đến uy tín nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải siết chặt quản lý, từ khâu sản xuất, phân phối đến tiêu thụ, đồng thời tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi gian lận thương mại.

Hướng tới nền nông nghiệp bền vững

Các chuyên gia cho rằng, muốn ngành phân bón phát triển bền vững, Nhà nước cần thay đổi cách quản lý theo hướng vừa chặt chẽ, vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp đổi mới. Đó là, cải cách thủ tục hành chính; rút gọn, thống nhất quy trình cấp phép sản xuất, lưu hành phân bón, áp dụng cơ chế “một cửa, một dấu” để giảm thời gian, chi phí cho doanh nghiệp; tăng cường kiểm soát thị trường; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc, giám sát chất lượng phân bón; xử lý nghiêm tình trạng làm giả, buôn bán trái phép; khuyến khích phân bón hữu cơ, thân thiện môi trường.

Hiện nay, tỷ lệ phân bón hữu cơ mới chiếm khoảng 10% tổng lượng tiêu thụ. Nếu có chính sách hỗ trợ, doanh nghiệp sẽ mạnh dạn đầu tư công nghệ, từ đó giúp giảm phụ thuộc vào phân vô cơ và nâng cao chất lượng đất.

Đồng thời, cần hài hòa giữa quản lý và khuyến khích đổi mới. Chính sách cần đi theo hướng kiểm soát chất lượng nhưng đồng thời mở đường cho sản phẩm mới, công nghệ mới. Việc thử nghiệm, nghiên cứu phân bón thế hệ mới phải được hỗ trợ, thay vì bị cản trở bởi thủ tục rườm rà.

Cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư mạnh vào công nghệ,

Trong bối cảnh hội nhập, các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản ngày càng khắt khe về tiêu chuẩn nông sản, việc quản lý phân bón không chỉ là vấn đề nội bộ mà còn gắn liền với uy tín của nông sản Việt Nam.

Ông Phạm Văn Dũng, chuyên gia kinh tế nông nghiệp nhấn mạnh, nếu không cải cách quản lý, ngành phân bón sẽ tiếp tục rơi vào tình trạng kìm hãm. Ngược lại, nếu tháo gỡ được thủ tục, giảm chi phí và ngăn chặn hàng giả, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra bước đột phá, vừa nâng cao thu nhập cho nông dân, vừa tăng sức cạnh tranh của nông sản trên trường quốc tế.

Có thể thấy, phân bón chính là “chìa khóa” cho một nền nông nghiệp phát triển bền vững. Quản lý hiệu quả ngành sản xuất này chính là tiền đề để nông nghiệp Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển hiện đại, xanh và hội nhập sâu rộng.

Đức Hiền