Quản lý tài sản công dôi dư sau sáp nhập các tỉnh và vận hành chính quyền hai cấp

Thực trạng tài sản công sau sáp nhập các tỉnh và vận hành chính quyền 02 cấp

Tài sản công dôi dư có thể được hiểu là các tài sản do Nhà nước sở hữu nhưng không còn cần thiết cho mục đích sử dụng ban đầu hoặc đang bị sử dụng kém hiệu quả,bao gồm: trụ sở hành chính, đất đai, phương tiện và trang thiết bị và các tài sản công khác. Trong bối cảnh sáp nhập tỉnh và vận hành chính quyền hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) từ 01/7/2025, số lượng tài sản dôi dư tiếp tục tăng thêm nhanh chóng do việc tinh gọn bộ máy hành chính, dẫn đến giảm nhu cầu sử dụng một số tài sản. Với hơn 11.000 cơ sở chưa được khai thác hợp lý tính đến cuối năm 2024 và dự kiến tăng thêm hơn 4.000 trụ sở do quá trình sáp nhập cho thấy một lượng lớn tài sản công ở Việt Nam chưa được sử dụng hiệu quả.

Bộ Tài chính đã ban hành các văn bản hướng dẫn như công văn 1818/BTC-QLCS ngày 17/02/2025 để triển khai tổng kiểm kê tài sản công, với mục tiêu cải thiện quản lý và sử dụng hiệu quả tài sản. Cuộc tổng kiểm kê tài sản công, bắt đầu từ ngày 01/01/2025 và dự kiến hoàn thành báo cáo tổng hợp vào ngày 01/7/2025, nhằm nắm rõ thực trạng số lượng, giá trị, cơ cấu và hiện trạng sử dụng tài sản công. Kiêm kê tài sản là bước đầu tiên, bắt buộc để nắm bắt được thực trạng tài sản công trên phạm vi cả nước. Tiếp theo đó là việc đánh giá tình trạng tài sản, phân loại, xây dựng phương án xử lý đối với từng tài sản dôi dư cụ thể. Việc phải tổ chức thực hiện tổng kiểm kê tài sản công tại cơ quan, tổ chức, đơn vị, tài sản kết cấu hạ tầng do Nhà nước đầu tư, quản lý cho thấy sự những hạn chế nhất định trong công tác quản lý hiện nay để có thể kịp thời, nhanh chóng xử lý được các tài sản công dôi dư. Nhu cầu hiện đại hóa công tác quản lý nhà nước đối với lĩnh vực tài sản công là hết sức cần thiết để có thể sử dụng nền tảng số theo dõi và công bố tài sản, tăng tính minh bạch và thu hút nguồn lực đầu tư ngoài ngân sách.

Khó khăn, thách thức chính hiện nay trong việc quản lý, xử lý tài sản công dôi dư là số lượng lớn tài sản công đã bị bỏ hoang lâu ngày, dẫn đến xuống cấp, tăng chi phí cải tạo. Việc tiếp tục để tình trạng tài sản công bị bỏ hoang sẽ gây lãng phí rất lớn cho xã hội ở cả 02 khía cạnh: tài sản mất giá trị, xuống cấp nghiêm trọng và chi phí cơ hội mất đi khi không đưa được tài sản vào sử dụng. Đây có thể xác định là các NPA (viết tắt của Non-Performing Asset) là Tài sản không sinh lời hoặc Tài sản không hoạt động của Nhà nước. Đối với nền kinh tế, số lượng và quy mô NPA công cao có thể gây ra các vấn đề về ổn định tài chính, ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. Việc Chính phủ thành công đưa số lượng lớn các NPA công này vào hoạt động, sinh lời sẽ có ý nghĩa, đóng góp rất lớn trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới.

Định hướng giải pháp xử lý tài sản công dôi dư

Việc đưa được số lượng lớn các tài sản công dôi dư nêu trên vào hoạt động, sinh lời là bài toán quản lý nhà nước phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ, ngành và địa phương. Sự thiếu đồng bộ và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan hành chính, các cấp cấp chính quyền sẽ là một trở ngại lớn. Nhiều địa phương hiện còn lúng túng do thiếu hướng dẫn cụ thể từ trung ương, dẫn đến tình trạng tài sản bị bỏ hoang hoặc xuống cấp. Các giải pháp chính để xử lý tài sản công dôi dư gồm:

- Tái sử dụng đối với các tài sản đã hư hỏng xuống cấp nhưng Nhà nước vẫn có nhu cầu sử dụng, thực hiện đầu tư nâng cấp, sửa chữa, cải tạo tài sản công theo mục đích ban đầu để đưa có thể tài sản vào sử dụng sau khi đầu tư, cải tạo.

- Chuyển giao nguyên trạng cho cơ quan Nhà nước khác có nhu cầu sử dụng để tái sử dụng tài sản mà không cần thực hiện đầu tư, sửa chữa, cải tạo thay đổi công năng của tài sản.

- Chuyển đổi mục đích sử dụng như chuyển đổi các tài sản công là văn phòng / trụ sở hành chính thành trường học, bệnh viện hoặc trung tâm cộng đồng để đáp ứng nhu cầu công cộng, tiết kiệm chi phí và có lợi ích xã hội.

- Cho thuê tài sản khai thác thương mại hoặc sử dụng mô hình đối tác công tư PPP: Cho thuê tài sản để thu nhập hoặc PPP chia sẻ lợi ích với nhà đầu tư tư nhân để khai thác tài sản.

- Phá dỡ tài sản để tái phát triển dự án mới nhằm giải phóng không gian, tận dụng tối đa nguồn lực đất đai công.

- Bán đấu giá tài sản qua tổ chức đấu giá công khai, minh bạch để tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước và giảm chi phí bảo trì tài sản, nguồn thu từ bán tài sản có thể được thực hiện để tái đầu tư vào cơ sở hạ tầng và trường học, bệnh viện... Theo quy định tại Luật số 56/2024/QH15 thì hình thức bán không được áp dụng đối với tài sản công là đất, tài sản gắn liền với đất, trừ đất, tài sản gắn liền với đất của cơ quan Việt Nam ở nước ngoài và các trường hợp được bán theo quy định của luật khác.

Ngoài giải pháp chuyển giao nguyên trạng tài sản, tất cả các giải pháp còn lại đều yêu cầu nguồn lực, chi phí cao, cần kế hoạch cụ thể rõ ràng, quy trình phức tạp và sự phối hợp nhiều cơ quan hành chính. Quá trình tổ chức thực hiện đòi hỏi minh bạch, tránh thất thoát, tuân thủ các quy định pháp luật. Trong bối cảnh hiện nay, việc tái sử dụng tài sản và chuyển giao tài sản công cho các mục đích công cộng được ưu tiên, trong khi các hình thức khác như cho thuê, PPP cần được thực hiện cẩn trọng, từng bước cùng với quá trình củng cố thêm khung pháp lý, xây dựng quy định rõ ràng và thuận lợi hơn cho quá trình thực hiện, bao gồm biện pháp chống tham nhũng, để đảm bảo quy trình công bằng, minh bạch. Các hình thức PPP, cho thuê được các quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan sử dụng rộng rãi và phổ biến để tăng thu cho ngân sách nhà nước, tránh lãng phí, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhưng cần giải quyết khoảng trống về năng lực pháp lý, mô hình quản lý, bộ máy tổ chức thực hiện, áp dụng công nghệ và nguồn lực tài chính để có thể triển khai thành công trên diện rộng (áp dụng đối với quy mô hàng nghìn tài sản) ở Việt Nam.

(Còn nữa)

Việt Đặng