Quảng Ninh - mảnh đất mang đậm nét văn hóa vùng Đông Bắc

Qủang Ninh - vùng đất hội tụ và giao thoa của nhiều giá trị văn hóa đặc trưng như văn hóa biển, văn hóa Phật giáo Trúc Lâm, văn hóa công nhân mỏ, cùng bản sắc đa dạng của các dân tộc thiểu số. Đây cũng là nơi lưu giữ dấu tích của ba nền văn hóa tiền sử Soi Nhụ, Cái Bèo, Hạ Long.

Với bản sắc, cốt cách Quảng Ninh khắc họa tính địa phương đậm nét, thể hiện ở nền văn hóa đặc sắc, con người hào sảng, thiên nhiên tươi đẹp.

Mảnh đất giàu truyền thống văn hóa lịch sử

Đặc trưng riêng có, giá trị độc đáo của Quảng Ninh bộc lộ ở cả cấu trúc bề ngoài và bản chất chiều sâu của một vùng đất địa linh - nhân kiệt, sơn kỳ - thủy tú, được tỏa sáng qua kỳ quan thiên thế giới vịnh Hạ Long lung linh huyền ảo được 3 lần UNESCO công nhận là Di sản thế giới; qua Yên Tử linh thiêng - nơi khởi nguồn của thiền phái Trúc Lâm gắn liền với nhà chính trị, nhà văn hóa Trần Nhân Tông vừa được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới; qua chiến thắng Bạch Đằng làm nên bản hùng ca bất hủ trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc; qua thương cảng Vân Đồn khẳng định Việt Nam từ sớm là quốc gia biển, dựa vào kinh tế biển; qua Vùng mỏ anh hùng, cái nôi của giai cấp công nhân và quê hương của phong trào “vô sản hóa”, làm nên tinh thần “kỷ luật và đồng tâm”; qua chiến thắng trận đầu ngày 5/8/1964 trở thành một trong những biểu tượng của tinh thần “Quyết chiến- Quyết thắng” của dân tộc Việt Nam...

Quảng Ninh sở hữu kho tàng văn hóa đồ sộ với hàng trăm di tích và nhiều lễ hội độc đáo. Ảnh: Quốc Nam.

Kế thừa những giá trị ấy và truyền thống anh hùng bất khuất của vùng mỏ, trong 80 năm qua, ngành Văn hóa - Thể thao - Du lịch đã trưởng thành vượt bậc, trở thành trụ cột trong đời sống xã hội, góp phần đưa Quảng Ninh vươn lên nhóm địa phương phát triển năng động hàng đầu cả nước.

Đến nay, tỉnh Quảng Ninh có 2 di sản thế giới gồm di sản thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long và di sản văn hóa thế giới Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, 641 di tích, 8 di tích quốc gia đặc biệt, 56 di tích quốc gia, 101 di tích cấp tỉnh; cùng 362 di sản văn hóa phi vật thể, 19 di sản cấp quốc gia và 2 di sản nhân loại.

Cùng với đó là đội ngũ cán bộ văn hóa tâm huyết, có bề dày kinh nghiệm công tác và sự tham gia tích cực của cộng đồng, người dân giúp công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản ngày càng được chú trọng. Quảng Ninh cũng có 13 bảo vật quốc gia, 2 Nghệ nhân nhân dân, 36 Nghệ nhân ưu tú và 59 Nghệ nhân dân gian đã mở ra cơ hội lớn để Quảng Ninh trở thành trung tâm phát triển văn hóa, du lịch trọng điểm.

Nhiều giá trị văn hóa truyền thống được phục dựng và lan tỏa: hát Soóng cọ của người Sán Chỉ, Then - đàn tính của người Tày Bình Liêu, cấp sắc của người Dao, lễ Đại phan của người Sán Dìu, lễ cầu mùa của người Sán Chỉ… Đặc biệt, Thực hành Then Tày, Nùng, Thái – trong đó có hát then đàn tính Bình Liêu – đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Phong trào văn hóa, văn nghệ quần chúng phát triển mạnh với hơn 1.600 câu lạc bộ, 30.000 hội viên, từ hát chèo, hát then – đàn tính, hát cửa đình đến các liên hoan, hội diễn thường niên như: Ngày hội Văn hóa các dân tộc, Liên hoan tiếng hát khu dân cư, Hát cho công nhân nghe... Tất cả đã làm phong phú đời sống tinh thần và gắn kết cộng đồng. Cùng với đó, hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cũng được đầu tư đồng bộ, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, sáng tạo và nâng cao mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân.

Văn hóa Quảng Ninh vươn mình trong kỷ nguyên hội nhập

Trong kỷ nguyên hội nhập, công nghiệp văn hóa được tỉnh định hướng là ngành kinh tế mới. Dựa trên thế mạnh di sản, thiên nhiên và văn hóa, tỉnh đã hình thành bốn vùng du lịch trọng điểm: Hạ Long, Đông Triều – Uông Bí – Quảng Yên, Vân Đồn – Cô Tô và Móng Cái, với những sản phẩm đặc sắc: du lịch biển đảo, du lịch văn hóa – tâm linh, du lịch cộng đồng – sinh thái, du lịch biên giới. Hiện toàn tỉnh có 1 khu du lịch quốc gia, 5 khu du lịch cấp tỉnh và 80 điểm du lịch.

Quảng Ninh đã và đang ngày càng khẳng định dấu ấn trên bản đồ du lịch, khi đây được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn, động lực tăng trưởng bền vững của tỉnh. Từ năm 2020 đến 2024, Quảng Ninh đón gần 60 triệu lượt khách, trong đó 6,5 triệu lượt khách quốc tế; tổng thu đạt hơn 113 nghìn tỷ đồng.

Năm 2025, Quảng Ninh dự kiến đón 20 triệu lượt khách, trong đó có 4,5 triệu lượt khách quốc tế, doanh thu 55.000 tỷ đồng, gấp 2,3 lần so với 2020. Đóng góp của du lịch vào GRDP của Quảng Ninh tăng từ 5,6% năm 2020 lên mức trên 10%.

Tháng 7 năm 2025, sau 13 năm trình hồ sơ và qua nhiều vòng tham vấn, Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới. Ảnh: Quốc Nam.

Hạ tầng du lịch ngày càng hiện đại, với các cảng tàu khách quốc tế, sân bay Vân Đồn, hệ thống khách sạn, resort cao cấp. Các điểm đến hấp dẫn như Hạ Long, Bái Tử Long, Trà Cổ, Cô Tô, Yên Tử… ngày càng được biết đến rộng rãi. Du lịch văn hóa gắn với di sản, du lịch cộng đồng gắn với bản làng, du lịch nghỉ dưỡng gắn với biển đảo… tất cả đã tạo nên sự đa dạng, phong phú, khẳng định Quảng Ninh là trung tâm du lịch quốc tế.

Trong thời đại số, ngành văn hóa Quảng Ninh tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ, tiên phong trong chuyển đổi số. Các di sản được số hóa, mô hình bảo tàng – thư viện thông minh được triển khai với hệ thống vé điện tử, thuyết minh tự động.

Du lịch số phát triển với thẻ du lịch thông minh và nền tảng kết nối trực tuyến. Đặc biệt, Bộ Tiêu chí “Văn hóa số của người Quảng Ninh” được ban hành, khẳng định hình ảnh công dân điện tử văn minh, hiện đại. Công tác thông tin – báo chí làm tốt nhiệm vụ định hướng dư luận, tạo sự đồng thuận xã hội, đấu tranh phản bác thông tin xấu độc, lan tỏa thông điệp tích cực; trong đó bám sát định hướng phát triển của tỉnh; phản ánh đúng thực tiễn sinh động của cuộc sống, tâm tư nguyện vọng của Nhân dân; làm tốt vai trò dẫn dắt dư luận, cầu nối giữa người dân với chính quyền.

Nhìn lại những thành quả đã đạt được trong 80 năm của ngành văn hóa Quảng Ninh, ông Nguyễn Việt Dũng, Giám đốc sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh, chia sẻ trong thời gian tới, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục tập trung vào các nhiệm vụ trọng tâm chủ yếu trong đó bao gồm tập trung bảo tồn, khai thác hiệu quả các di sản, trọng tâm là 2 Di sản thế giới Yên Tử, Vịnh Hạ Long, 16 di tích quốc gia, quốc gia đặc biệt.

Ngoài ra, cần quan tâm công tác quy hoạch; Phát huy vai trò của đội ngũ cán bộ văn hóa, quản lý chặt chẽ công tác bảo tồn, giữ gìn các giá trị di sản văn hóa; xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp để người dân có ý thức, trách nhiệm, nghĩa vụ chung tay bảo tồn các di tích văn hóa.

Cùng với đó, Quảng Ninh hướng tới xây dựng Vịnh Cửa Lục trở thành “viên ngọc Bích tỏa sáng” và phát triển vịnh Hạ Long trở thành “Vịnh sáng tạo”, góp phần bảo tồn, nâng cao giá trị Di sản - Kỳ quan thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long; Di sản văn hóa thế giới của quần thể Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc; phát triển du lịch khu vực vịnh Bái Tử Long, khu du lịch quốc gia Trà Cổ; xây dựng Vân Đồn - Cô Tô thành khu du lịch hàng đầu quốc gia.

Quảng Ninh đang khai thác, bảo tồn hiệu quả các giá trị văn hóa, lễ hội để trở thành ngành kinh tế mũi nhọn. Ảnh: Quốc Nam.

"Trong khí thế hân hoan, tự hào của toàn dân tộc hướng về kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9 và 80 năm Ngày truyền thống ngành Văn hóa, chúng ta càng cảm nhận rõ hơn nguồn sức mạnh tinh thần vô giá thôi thúc mỗi người tiếp nối truyền thống, chung sức xây dựng và phát triển đất nước", ông Dũng chia sẻ.

Việc xây dựng một nền văn hóa giàu bản sắc, phát triển kinh tế di sản, công nghiệp văn hóa, đưa Quảng Ninh trở thành tỉnh kiểu mẫu, giàu đẹp, văn minh, hiện đại không chỉ là nhiệm vụ chính trị trọng tâm mà còn mang ý nghĩa chiến lược đối với sự phát triển bền vững.

Nền văn hóa đặc sắc Quảng Ninh cần được khẳng định như một sức mạnh nội sinh, một nguồn lực và động lực phát triển, tiếp tục bồi đắp, lan tỏa giá trị lịch sử và truyền thống quý báu của dân tộc, để cùng nhau bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình, phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng của dân tộc.

Quốc Nam