Quay lại một bộ SGK: Lựa chọn giữa ổn định và độc quyền?

Sáng 17.11, tiếp tục chương trình làm việc tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Chính phủ đã trình Dự thảo "Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo". Văn kiện này được xem là một bước đi quan trọng nhằm cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, văn kiện đã xác định giáo dục là "động lực then chốt" cho sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Quốc hội bàn về Dự thảo "Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo" của Chính phủ - Ảnh - Quochoi.vn

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội (UBVHXH) Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh đã bày tỏ sự tán thành với tính cần thiết của nghị quyết, đồng thời đánh giá cao những đột phá đáng kể trong dự thảo. Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra cũng đã chỉ rõ những nội dung còn vướng mắc, cần được làm rõ để văn bản luật có thể đi vào cuộc sống một cách hiệu quả, minh bạch và khả thi.

Bài toán cân bằng trong quản lý sách giáo khoa và chuyển đổi số

Một trong những nội dung trọng tâm và gây nhiều thảo luận nhất là đề xuất về sách giáo khoa (SGK). Tờ trình của Chính phủ đề xuất cho phép sử dụng một bộ SGK thống nhất trên toàn quốc, thay vì nhiều bộ sách như hiện hành. Lý do được đưa ra là nhằm khắc phục tình trạng tốn kém, thiếu đồng bộ và giảm áp lực lựa chọn SGK trong xã hội.

UBVHXH nhìn nhận đây là giải pháp nhằm đảm bảo tính ổn định và thống nhất. Dù vậy, cơ quan thẩm tra đặt vấn đề rằng, chính sách này có nguy cơ đi ngược lại tinh thần xã hội hóa và đa dạng hóa SGK đã được khẳng định trong Nghị quyết 88 và Luật Giáo dục.

Nhiều ý kiến đại biểu cho rằng, vấn đề không nằm ở số lượng bộ sách mà là ở khâu thẩm định và kiểm soát chất lượng. Nếu quyết định quay lại một bộ sách duy nhất, Chính phủ cần làm rõ cơ chế nào sẽ được thiết lập để đảm bảo chất lượng, tránh tái lập tình trạng "độc quyền" SGK đã từng gây ra nhiều bất cập trước đây.

Chủ nhiệm UBVHXH của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh trình bày báo cáo thẩm tra Dự thảo Nghị quyết về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo - Ảnh: Quochoi.vn

Bên cạnh đó, Dự thảo Nghị quyết cũng dành một chương quan trọng để thiết lập khung pháp lý cho chuyển đổi số, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo - một xu thế tất yếu của giáo dục hiện đại. Các giải pháp được đề xuất bao gồm: huy động nguồn lực xã hội, hợp tác công - tư, và xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục.

Tuy nhiên, báo cáo thẩm tra nhấn mạnh rằng, việc triển khai phải tránh tình trạng phong trào. UBVHXH đề nghị bổ sung nội dung nâng cao năng lực số cho đội ngũ giáo viên, bởi nếu thiếu năng lực thực thi, hệ thống số dù hiện đại đến đâu cũng khó phát huy hiệu quả, dẫn đến lãng phí nguồn lực.

Cảnh báo nguy cơ "xin - cho" trong quản lý nhân sự

Dự thảo thể hiện tinh thần phân cấp mạnh mẽ bằng cách trao thẩm quyền tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển và biệt phái giáo viên cho Giám đốc Sở GD&ĐT. Động thái này nhằm khắc phục tình trạng quản lý phân tán từ tỉnh đến xã, vốn dẫn đến thừa thiếu cục bộ giáo viên kéo dài nhiều năm.

Tuy nhiên, UBVHXH lưu ý quy định trong dự thảo "chưa chặt chẽ về phạm vi điều động", có thể gây hiểu nhầm về thẩm quyền giữa các địa phương. Ủy ban đề nghị phải quy định rõ phạm vi là "giữa các đơn vị hành chính cấp xã trong cùng một tỉnh"; đồng thời bổ sung cơ chế giám sát, kiểm tra, báo cáo định kỳ để tránh tiêu cực và bảo đảm công bằng. Nhiều ý kiến đại biểu cũng bày tỏ quan ngại: nếu phân cấp quá mạnh mà không đi kèm kiểm soát, nguy cơ "xin - cho" trong tuyển dụng có thể quay lại dưới một hình thức mới.

Yêu cầu minh bạch tài chính và kiểm soát an ninh giáo dục

Về lĩnh vực hợp tác quốc tế, Dự thảo Nghị quyết mở rộng quyền tự chủ của cơ sở giáo dục trong việc tổ chức hội thảo quốc tế và thu hút chuyên gia nước ngoài. UBVHXH nhất trí với chủ trương mở cửa, nhưng đồng thời cảnh báo cần đảm bảo an ninh giáo dục quốc gia, tránh nguy cơ lợi dụng hội thảo quốc tế để đưa nội dung không phù hợp vào Việt Nam. Cơ quan thẩm tra đề nghị quy định theo hướng "đăng ký - thông báo" thay vì bỏ hoàn toàn thủ tục xin phép, vừa linh hoạt vừa kiểm soát được rủi ro.

Đối với vấn đề tài chính và hỗ trợ người học, dự thảo đề xuất nhiều chính sách như miễn phí sách giáo khoa từ năm 2030, miễn học phí môn Giáo dục quốc phòng - an ninh ở đại học, và hỗ trợ kinh phí sinh hoạt cho nghiên cứu sinh tiến sĩ. Cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ mối quan hệ giữa các chương trình học bổng tiến sĩ mới với các đề án hiện hành để tránh trùng lặp, lãng phí, và làm rõ trách nhiệm của người hưởng học bổng nhằm tránh tình trạng "chảy máu chất xám".

Về yêu cầu đảm bảo chi ngân sách cho giáo dục đạt tối thiểu 20% tổng chi và cơ chế ưu đãi đất đai, UBVHXH nhấn mạnh các cơ chế ưu đãi này phải minh bạch, có kiểm soát, tránh nguy cơ lợi dụng chính sách để "xé nhỏ" quy hoạch hoặc hợp thức hóa chuyển mục đích sử dụng đất. Ủy ban đề nghị sớm quy định rõ thủ tục rút gọn, bởi nếu quy trình rút gọn mà thiếu chặt chẽ, nguy cơ thất thoát tài sản công sẽ rất lớn.

Dự thảo Nghị quyết đã thể hiện tinh thần đổi mới mạnh mẽ, nhưng UBVHXH nhấn mạnh rằng mọi cơ chế đặc thù đều phải bảo đảm ba nguyên tắc cốt lõi: Không tạo xung đột với các luật đang sửa đổi; Không phát sinh khoảng trống pháp lý; và Không gây rủi ro trong quản lý nhân sự, tài chính và đất đai. Nếu những điểm còn vướng mắc tiếp tục được làm rõ, nghị quyết có thể trở thành tiền đề quan trọng để kiến tạo môi trường giáo dục cởi mở, hiện đại và minh bạch, đúng như mục tiêu “đột phá thể chế để phát triển giáo dục” mà Nghị quyết 71 đã xác định.

Nam Phong