Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia: Trợ lực cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo
Bộ KH&CN cho rằng từng thương vụ riêng lẻ của đầu tư mạo hiểm có khả năng lỗ, thất bại, nhưng chỉ cần một vài thương vụ thành công là có thể bù đắp cho toàn bộ số vốn đã đầu tư.
Thị trường đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) Việt Nam phát triển tương đối mạnh mẽ trong khoảng 10 năm gần đây và là một trong ba thị trường ĐTMH hàng đầu Đông Nam Á - sau Singapore và Indonesia.
Dù thiếu vắng các vòng gọi vốn lớn và kỳ lân mới, thị trường vẫn cho thấy sự quan tâm vào các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, Blockchain, công nghệ sâu, công nghệ xanh… đang nổi lên như những điểm đến tiềm năng mới.
Tuy nhiên, trong số hơn 200 quỹ ĐTMH đang hoạt động tại Việt Nam, chỉ có hơn 30 quỹ được đăng ký thành lập và hoạt động theo pháp luật Việt Nam, với tổng vốn góp đạt 413 tỉ đồng, chiếm chưa đến 5% tổng số vốn ĐTMH hằng năm.
Nhìn chung, thị trường ĐTMH Việt Nam chưa có sự tham gia chủ động của nguồn vốn dẫn dắt, quan trọng từ ngân sách nhà nước. Hoạt động ĐTMH, thông tin về ĐTMH tại Việt Nam vẫn còn rời rạc, tự phát, thiếu tính hệ thống, kết nối, đặc biệt là việc đánh giá, thẩm định, định giá các dự án, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo.
Ngoài ra, thị trường giao dịch vốn cho khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam chưa được hình thành, chưa có thị trường giao dịch riêng cho cổ phiếu của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo.
Để thúc đẩy thị trường ĐTMH phát triển, Bộ KH&CN đang xây dựng dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo về quỹ ĐTMH và sàn giao dịch vốn cho khởi nghiệp sáng tạo.
Theo tờ trình dự thảo, Quỹ ĐTMH quốc gia là công ty TNHH hai thành viên hoặc công ty cổ phần; quỹ ĐTMH của địa phương là doanh nghiệp được thành lập và hoạt động theo Luật Doanh nghiệp.
Nhiều cơ chế đột phá cho quỹ ĐTMH
Điều này đảm bảo tính linh hoạt, minh bạch trong hoạt động theo nguyên tắc "đầu tư công, quản trị tư”. Qua đó dung hòa giữa hiệu quả quản trị, khả năng huy động vốn tư nhân và đảm bảo vai trò định hướng, giám sát của Nhà nước đối với một quỹ công có chức năng dẫn dắt và kích hoạt thị trường ĐTMH.
Đối với quỹ ĐTMH địa phương, dự thảo nghị định không quy định cụ thể loại hình doanh nghiệp mà để UBND tỉnh quyết định phù hợp với điều kiện nguồn lực và nhu cầu thực tiễn.
Quy mô vốn điều lệ của quỹ ĐTMH quốc gia được hình thành trong 3 - 5 năm đầu đạt tối thiểu 2.000 tỉ đồng, trên cơ sở vốn nhà nước cấp ban đầu (500 tỉ đồng) và phần vốn huy động từ các tổ chức, cá nhân.
Chu kỳ đầu tư của quỹ với thời gian không quá 10 năm kể từ thời điểm có cam kết đầu tư. Trường hợp khoản đầu tư có yếu tố lưỡng dụng (dân sự đồng thời với an ninh hoặc quốc phòng) thì thời gian của chu kỳ đầu tư không quá 15 năm.
Bộ KH&CN cho rằng theo thông lệ quốc tế, các hoạt động ĐTMH có tính chất dài hạn, rủi ro cao, có thể từng thương vụ riêng lẻ có khả năng lỗ, thậm chí thất bại, nhưng chỉ cần một vài thương vụ đầu tư thành công là có thể bù đắp cho toàn bộ số vốn đã đầu tư. Do vậy, việc đánh giá hiệu quả quản lý, vận hành quỹ đầu tư mạo hiểm thường thực hiện theo các chu kỳ đầu tư, với thời gian thông thường từ 10 - 15 năm.
Ngoài ra, tổng mức tổn thất phát sinh từ hoạt động đầu tư sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong tổng thể danh mục đầu tư và trong một chu kỳ đầu tư không vượt quá ngưỡng rủi ro 50% phần vốn nhà nước trong vốn điều lệ của quỹ.
Về cơ chế quản lý quỹ, Quỹ đầu tư mạo hiểm quốc gia, quỹ đầu tư mạo hiểm của địa phương được ký kết hợp đồng thuê tổ chức, cá nhân chuyên nghiệp trong nước, ngoài nước quản lý, vận hành.
Bộ KH&CN cho rằng ĐTMH là nghiệp vụ tương đối đặc thù, do các tổ chức, cá nhân quản lý chuyên nghiệp thực hiện, với đặc tính khác biệt trong quản lý rủi ro, đánh giá tiềm năng, thị trường trong từng thương vụ cũng như trong tổng thể. Do đó, cần thiết phải có cơ chế cho phép thuê các tổ chức, cá nhân chuyên nghiệp, cả tổ chức, chuyên gia nước ngoài để đảm nhiệm công tác quản lý, vận hành.
Ngoài ra, quỹ cũng miễn trừ trách nhiệm dân sự, loại trừ trách nhiệm hành chính liên quan đến tổn thất phát sinh từ khoản đầu tư sử dụng vốn ngân sách Nhà nước, nếu do rủi ro khách quan.
Có ý kiến cho rằng trường hợp các quỹ này hoạt động theo mô hình doanh nghiệp có vốn nhà nước có thể sẽ không đảm bảo nguyên tắc “bảo toàn và phát triển vốn nhà nước tại doanh nghiệp” theo quy định tại Luật số 68/2025/QH15.
Về vấn đề này, Bộ KH&CN cho rằng Luật KHCN-ĐMST được ban hành sau quy định nguyên tắc chấp nhận rủi ro có kiểm soát đối với hoạt động ĐTMH, không áp dụng yêu cầu bảo toàn vốn theo từng năm tài chính, theo từng dự án, nhiệm vụ cụ thể.
Đây là cơ chế đặc thù, phản ánh bản chất của ĐTMH, được Quốc hội cho phép áp dụng như một ngoại lệ so với nguyên tắc chung “bảo toàn và phát triển vốn” của Luật số 68/2025/QH13. Do đó, việc quy định quỹ hoạt động theo mô hình doanh nghiệp là phù hợp.
