Quy định giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu cho phương tiện có khả thi?

Hiện nay, Việt Nam đang ở giai đoạn áp dụng việc dán nhãn năng lượng và thử nghiệm khí thải mức 5 đối với xe ô-tô con loại từ 9 chỗ trở xuống được sản xuất, lắp ráp từ linh kiện rời, hoàn toàn mới hoặc nhập khẩu chưa qua sử dụng.

Theo kế hoạch hành động của Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng), Cục Đăng kiểm Việt Nam đã hoàn tất Dự thảo tiêu chuẩn Việt Nam về tiêu thụ nhiên liệu, trình Bộ Xây dựng lấy ý kiến góp ý.

Bất cập hành lang pháp lý giảm phát thải

Hiện nay, Việt Nam đang ở giai đoạn áp dụng việc dán nhãn năng lượng và thử nghiệm khí thải mức 5 đối với xe ô-tô con loại từ 9 chỗ trở xuống được sản xuất, lắp ráp từ linh kiện rời, hoàn toàn mới hoặc nhập khẩu chưa qua sử dụng. Việc này đã thúc đẩy doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu ô-tô trong nước đưa công nghệ hiện đại và tiên tiến vào Việt Nam, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường và nâng cao hiệu suất tiết kiệm nhiên liệu cho các dòng xe ô-tô con tại Việt Nam.

Tuy nhiên, các thông tư hướng dẫn dán nhãn năng lượng và QCVN 109:2024/BGTVT hiện nay chưa quy định mức phát thải CO2 cũng như giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với xe ô-tô con, do đó, việc áp dụng các văn bản quy phạm pháp luật này chưa đạt hiệu quả cao trong việc giảm phát thải khí carbon của ngành giao thông.

Để giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong việc giảm phát thải khí carbon của ngành giao thông cũng như cụ thể hóa quy định giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu cho xe ô-tô con theo tình hình mới và phương pháp đánh giá giá trị tiêu thụ nhiên liệu trung bình chung của đội xe, việc thay thế TCVN 9854:2013 về giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với xe ô-tô con loại từ 9 chỗ trở xuống là việc làm cần thiết; đồng thời, đây cũng là cơ sở để các cơ sở sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu xe ô-tô và các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến việc thử nghiệm, kiểm tra chứng nhận chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đối với ô-tô có thời gian chuẩn bị cho phù hợp.

Việc áp dụng tiêu chuẩn Việt Nam về mức tiêu thụ nhiên liệu buộc các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu ô-tô phải đầu tư công nghệ mới như động cơ hybrid điện, động cơ điện, hệ thống phun xăng trực tiếp, hộp số vô cấp, thiết kế khí động học tối ưu hơn. Qua đó, người tiêu dùng Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ việc sử dụng xe an toàn hơn, tiết kiệm nhiên liệu hơn, ít phát thải hơn.

Về vấn đề giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường, lĩnh vực giao thông hiện chiếm khoảng 18 đến 20% lượng phát thải CO₂ quốc gia. Khi tiêu chuẩn tiêu thụ nhiên liệu được áp dụng, mức tiêu thụ nhiên liệu của đoàn xe giảm, trực tiếp kéo giảm phát thải CO₂ và các khí gây ô nhiễm như NOx, PM.

Theo đánh giá, xe tiết kiệm nhiên liệu giúp giảm chi phí vận hành hằng ngày cho người sử dụng, mức giảm 0,5 đến 1 lít/100km có thể tiết kiệm hàng triệu đồng mỗi năm cho mỗi phương tiện.

Đây là bước đi quan trọng để Việt Nam thực hiện các cam kết tại COP26 (phát thải ròng bằng “0” vào 2050). Đồng thời, góp phần cải thiện chất lượng không khí đô thị, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm chi phí y tế và nâng cao hình ảnh quốc gia trong khu vực.

Theo đánh giá, xe tiết kiệm nhiên liệu giúp giảm chi phí vận hành hằng ngày cho người sử dụng, mức giảm 0,5 đến 1 lít/100km có thể tiết kiệm hàng triệu đồng mỗi năm cho mỗi phương tiện. Đối với doanh nghiệp vận tải, logistics, taxi, xe công nghệ, việc giảm chi phí nhiên liệu giúp tăng lợi nhuận, hạ giá thành dịch vụ và tăng sức cạnh tranh. Về lâu dài, khi cơ cấu xe chuyển dần sang hybrid/EV, chi phí nhiên liệu còn giảm mạnh hơn nữa, giảm áp lực nhập khẩu xăng dầu.

Có thể thấy, quy định tiêu thụ nhiên liệu sẽ tạo lợi thế cạnh tranh cho các dòng xe điện, xe hybrid điện, xe sử dụng nhiên liệu thay thế vốn có mức tiêu hao thấp. Nhờ đó, quá trình chuyển đổi năng lượng trong giao thông được đẩy nhanh theo đúng lộ trình: Đến năm 2040, dừng sản xuất/nhập khẩu xe xăng dầu, đến năm 2050 đạt 100% xe sử dụng năng lượng sạch. Thị trường xe điện, xe hybrid điện tại Việt Nam sẽ sôi động hơn, thúc đẩy các chính sách ưu đãi, phát triển hạ tầng sạc, bảo trì.

Liệu có khả thi?

Để giảm thiểu tác động tiêu cực, dự thảo tiêu chuẩn Việt Nam về tiêu thụ nhiên liệu được xây dựng trên nguyên tắc phù hợp với lộ trình, khả năng của doanh nghiệp lắp ráp ô-tô, đồng thời có nhiều phương án linh hoạt. Doanh nghiệp có thể điều chỉnh cơ cấu sản phẩm (tăng xe tiết kiệm nhiên liệu, giảm xe tiêu thụ cao), áp dụng công nghệ mới, hoặc cân đối chiến lược kinh doanh để bảo đảm phù hợp.

Đồng thời, theo dự thảo, đã có quy định mang tính ưu tiên cho các loại phương tiện xanh, sạch như xe điện (EV), xe hybrid điện (HEV), xe hybrid điện sạc ngoài (PHEV). Nhờ vậy, mục tiêu mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình được “mềm hóa” thông qua cơ cấu sản phẩm: doanh nghiệp nếu chuyển dịch dần sang các loại xe này sẽ dễ dàng đạt mục tiêu, đồng thời góp phần định hướng thị trường theo hướng bền vững, phù hợp chủ trương chuyển đổi năng lượng xanh của Chính phủ và rất có lợi cho môi trường.

Doanh nghiệp nếu chuyển dịch dần sang các loại xe "xanh" sẽ dễ dàng đạt mục tiêu, đồng thời góp phần định hướng thị trường theo hướng bền vững, phù hợp với chủ trương chuyển đổi năng lượng xanh của Chính phủ.

Ngoài ra, dự thảo cũng thiết kế cơ chế trao đổi lượng tiết kiệm nhiên liệu (PCAFC) để hỗ trợ doanh nghiệp. Doanh nghiệp có thể chuyển đổi, trao đổi lượng tiết kiệm nhiên liệu giữa các năm hoặc giữa các doanh nghiệp với nhau. Đây được coi là giải pháp quan trọng nhằm tạo sự linh hoạt, khả thi trong quá trình tuân thủ tiêu chuẩn.

Tại dự thảo, Bộ Xây dựng đề xuất mục tiêu mức tiêu hao nhiên liệu trung bình (CAFC) của toàn bộ mảng xe con tại Việt Nam ở mức 4,83 lít/100km vào năm 2030. Thông tin này đang làm dấy lên lo ngại về mức độ khả thi khi thời điểm áp dụng dự kiến sau 5 năm.

Hiệp hội các nhà sản xuất ô-tô Việt Nam (VAMA) cho rằng, mục tiêu CAFC 4,83 lít/100km vào năm 2030 là "quá nghiêm ngặt", bởi khoảng 96% xe chạy xăng truyền thống và 14% xe hybrid hiện tại không đạt chuẩn theo đề xuất của cơ quan quản lý.

Về vấn đề này, Phó Giám đốc Trung tâm thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (Cục Đăng kiểm Việt Nam) Lê Hồng Việt nhận định: “Trước hết, cần khẳng định rằng dự thảo tiêu chuẩn Việt Nam về mức tiêu thụ nhiên liệu hiện nay mới đang trong quá trình lấy ý kiến, chưa ban hành và chỉ mang tính chất khuyến khích áp dụng, không phát sinh nghĩa vụ bắt buộc đối với doanh nghiệp và người dân tại thời điểm này. Ngoài ra, phạm vi áp dụng của tiêu chuẩn chỉ điều chỉnh đối với xe sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới, không áp dụng đối với xe đã và đang lưu hành”.

Cụ thể, mức CAFC 4,83 lít/100km không áp dụng trực tiếp cho từng mẫu xe hay từng doanh nghiệp, mà chỉ là mục tiêu trung bình của quốc gia; mỗi doanh nghiệp sẽ có mục tiêu riêng dựa trên cơ cấu sản phẩm và khối lượng trung bình của đoàn xe do mình sản xuất hoặc nhập khẩu.

Trong quá trình soạn thảo, Ban soạn thảo đã thường xuyên lấy ý kiến các hiệp hội doanh nghiệp sản xuất-nhập khẩu ô-tô để bảo đảm tính khả thi: ngày 21/8/2025, Hiệp hội VAMA đã có văn bản bày tỏ ủng hộ mục tiêu hướng tới mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình 4,83 lít/100km vào năm 2035, coi đây là đóng góp thiết thực cho mục tiêu giảm phát thải quốc gia.

“Ban soạn thảo vẫn đang tiếp tục nghiên cứu, đánh giá tác động chi tiết dựa trên dữ liệu thị trường và xu hướng phát triển phương tiện trong nước, đặc biệt là sự gia tăng tỷ lệ xe điện, để có lộ trình áp dụng hợp lý, bảo đảm vừa thực hiện cam kết quốc tế, vừa phù hợp điều kiện thực tiễn của doanh nghiệp và thị trường Việt Nam”, ông Việt khẳng định.

MINH TRANG