Quy định mới trong Bộ luật Hình sự bảo đảm nghiêm minh và nhân văn

Một phiên tòa xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Đồng Nai. Ảnh: Tố Tâm

Bộ luật Hình sự là một trong những đạo luật quan trọng trong hệ thống pháp luật quốc gia. Việc sửa đổi, bổ sung những nội dung mới không chỉ giúp pháp luật gần hơn với cuộc sống, mà còn nâng cao năng lực ứng phó của Nhà nước trước những thách thức về tội phạm trong bối cảnh mới.

Bỏ án tử hình với 8 tội danh

Việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự năm 2015 không chỉ nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, mà còn góp phần bảo vệ tốt hơn quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự. Theo đó, Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 được thông qua đã bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh, gồm: tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114); tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194); tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); tội gián điệp (Điều 110); tội tham ô tài sản (Điều 353); tội nhận hối lộ (Điều 354).

Về điều khoản chuyển tiếp, Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 quy định hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 1-7-2025 đối với người phạm 8 tội danh nêu trên mà chưa thi hành án thì không thi hành và Chánh án TAND tối cao quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.

Đối với người bị kết án tù chung thân về các tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ chỉ được xem xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt khi đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, hối lộ; tích cực hợp tác với cơ quan chức năng trong việc phát hiện điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.

Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 quy định hình phạt tử hình đã tuyên trước ngày 1-7-2025 đối với người phạm 8 tội danh nêu trên, Quốc hội giao Tòa án nhân dân tối cao chủ trì phối hợp với Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và các cơ quan liên quan tổ chức rà soát người bị kết án tử hình thuộc diện được chuyển từ hình phạt tử hình thành hình phạt chung thân để thực hiện.

Tại Đồng Nai, lãnh đạo Tòa án nhân dân tỉnh đã chỉ đạo các phòng nghiệp vụ rà soát lại các trường hợp trong quy định được chuyển từ hình phạt tử hình sang hình phạt chung thân theo quy định của Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 để báo cáo Chánh án Tòa án nhân dân tối cao ra quyết định chuyển hình phạt tù theo quy định.

Pháp luật đảm bảo tính nghiêm minh và nhân văn

Bên cạnh việc bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh thì Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 cũng bổ sung thêm một điều (Điều 256a) về tội sử dụng trái phép chất ma túy theo hướng không xử lý hình sự ngay đối với người sử dụng trái phép chất ma túy. Thay vào đó sẽ áp dụng một số biện pháp khác để giáo dục, giúp họ cai nghiện. Đến khi đã áp dụng các biện pháp cần thiết giúp cai nghiện nhưng họ vẫn tiếp tục cố tình tái phạm thì mới xử lý hình sự.

Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 đã thay đổi nâng mức hình phạt tù và tiền đối với một số tội danh liên quan đến lĩnh vực môi trường, an toàn thực phẩm…, bao gồm một số tội danh như: tội gây ô nhiễm môi trường (Điều 235); tội vi phạm quy định về quản lý chất thải nguy hại (Điều 236); tội sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 248); tội tàng trữ trái phép chất ma túy (Điều 249); tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); tội mua bán trái phép chất ma túy (Điều 251); tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy (Điều 255) và tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm (Điều 317).

Trao đổi với phóng viên trong một buổi làm việc tại Tòa án nhân dân tỉnh, luật sư Vũ Duy Nam, Giám đốc Công ty Luật Kim Ngọc (trụ sở chính tại Thành phố Hồ Chí Minh), cho hay việc bỏ án tử hình đối với một số tội danh là phù hợp khung pháp lý chung của luật pháp quốc tế, hướng đến bảo vệ tốt nhất quyền con người; đồng thời, thể hiện tính nhân văn của pháp luật và tạo điều kiện người phạm sai lầm có cơ hội sửa sai.

Đối với tội sử dụng trái phép chất ma túy, luật sư Nam cho rằng, cần hiểu đúng bản chất của tội danh này là các đối tượng chỉ bị xử lý hình sự khi cố tình tiếp tục phạm tội. Chẳng hạn, những người đang trong thời hạn cai nghiện hoặc điều trị nghiện các chất ma túy bằng thuốc thay thế; đang trong thời hạn quản lý sau cai nghiện ma túy…, nhưng vẫn tiếp tục có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy thì sẽ bị xử lý hình sự. Đây là biện pháp răn đe mạnh mẽ hơn nhằm góp phần kéo giảm số người nghiện ma túy và giúp người nghiện cai nghiện hiệu quả hơn.

Sau khi tìm hiểu về Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025, ông Nguyễn Phú Thạnh (43 tuổi, ngụ phường Trảng Dài) cho hay, luật sửa đổi theo hướng tăng mức phạt tù và phạt tiền đối với các tội danh trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh thương mại, môi trường, hàng giả, an toàn thực phẩm… là rất phù hợp. Hiện nay, tình trạng hàng gian, hàng giả tràn lan nhưng với mức xử phạt thấp thì sẽ không đủ sức răn đe.

“Những người buôn bán hàng gian, hàng giả, hàng kém chất lượng, thực phẩm bẩn… vẫn biết là sai phạm sẽ bị bắt, nhưng số tiền phạt hiện hành rất thấp so với lợi nhuận các đối tượng thu về nên đang có tình trạng “nhờn luật”. Nếu tăng mức phạt tù, phạt tiền sẽ góp phần ngăn chặn được các hành vi vi phạm liên quan đến các lĩnh vực này” - ông Thạnh chia sẻ.

Tuy nhiên, để những quy định mới thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự đồng bộ trong hướng dẫn áp dụng, đào tạo cán bộ và tuyên truyền pháp luật đến người dân. Chỉ khi hiểu đúng, vận dụng đúng và thống nhất trong toàn hệ thống tư pháp, những sửa đổi trong Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2025 thì luật này mới thực sự trở thành công cụ hữu hiệu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức và xã hội.

Tố Tâm