Quy hoạch chiến lược trục cảnh quan sông Hồng: những điểm cần bàn

Dự kiến ngày 7/11, Hội KTS Hà Nội phối hợp cùng một số đơn vị nghiên cứu và doanh nghiệp đầu tư phát triển đô thị sẽ tổ chức Hội thảo “Ý tưởng quy hoạch chiến lược tổng thể trục đại lộ cảnh quan sông Hồng”. Đây là dịp để các nhà quy hoạch, kiến trúc sư và quản lý đô thị trao đổi về cách thức khai thác không gian đôi bờ sông Hồng một cách hiện đại, an toàn và bền vững.

Quang cảnh hai bên bờ sông Hồng. Ảnh: Việt Dũng

Từ sông Hồng lịch sử tới trục cảnh quan đương đại

Trong lịch sử, sông Hồng không chỉ là nguồn sống mà còn là nền tảng hình thành nên văn minh Thăng Long; nhiều đô thị cổ, làng nghề, chợ bến, khu cư trú truyền thống… đều bám theo dòng sông. Tuy nhiên, hơn một thế kỷ phát triển theo hướng đường bộ và mở rộng đô thị về phía Tây khiến Hà Nội dần quay lưng với sông Hồng. Không gian ven sông bị chia cắt bởi đê, nhiều khu vực bãi bồi chưa được quy hoạch hoặc sử dụng hiệu quả.

ài liệu nghiên cứu dự kiến trình bày tại hội thảo lần này cho thấy, sông Hồng vừa là nguồn lực lớn, vừa là thách thức tự nhiên. Với độ rộng lòng sông từ 1,1 – 4,4km, chiều dài đoạn chảy qua Hà Nội gần 46km, dòng sông có biến động thủy văn mạnh, chênh lệch mực nước giữa mùa lũ và mùa kiệt rất lớn.Những năm gần đây, tác động của bão, đặc biệt là các đợt mưa lũ năm 2024, cho thấy khu vực ven sông vẫn là điểm nhạy cảm về an toàn đô thị, với hàng nghìn ha bãi sông bị ngập, nhiều khu dân cư tạm ven đê bị ảnh hưởng nặng.

Chính trong bối cảnh đó, việc hình thành trục đại lộ cảnh quan không chỉ mang ý nghĩa kiến trúc mà còn là bước đi về quản lý không gian, trị thủy, phát triển đô thị hiện đại. Các nghiên cứu bước đầu đề xuất hướng tiếp cận đa tầng – đa mục tiêu: kết hợp giải pháp đê cứng với đê sinh thái, kết hợp đường ven sông với hành lang thoát lũ, biến những khu vực vốn là vùng đệm trở thành công viên ngập nước, không gian xanh hấp thụ nước mưa – cách làm tương tự mô hình “ bọt biển” ở nhiều đô thị tiên tiến.

Tiềm năng chưa được khai thác

Theo các bản đồ hiện trạng được tổng hợp, hai bờ sông Hồng hiện có hàng nghìn hecta đất bãi, trong đó phần lớn vẫn sử dụng làm đất nông nghiệp, vườn và khu dân cư tự phát. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, nhiều khu dân cư thiếu hệ thống thoát nước và xử lý rác thải; một số khu vực vẫn tồn tại hoạt động khai thác cát, lấn chiếm mặt sông. Cảnh quan sinh thái tuy còn phong phú nhưng chưa được tổ chức thành hệ thống; độ tiếp cận bờ nước thấp, người dân ít có không gian sinh hoạt gắn với mặt sông.

Những vấn đề này cũng là nội dung dự kiến được thảo luận sâu tại hội thảo, trong đó yếu tố cộng đồng và văn hóa ven sông được nhấn mạnh. Một số tham luận hướng tới cách tổ chức không gian công cộng ven sông, khôi phục mối quan hệ giữa cư dân đô thị và mặt nước. Bên cạnh đó, nội dung “từ thành phố bọt biển đến công viên ngập nước” cũng được đưa vào chương trình, thể hiện cách nhìn mới về phát triển sinh thái gắn với thích ứng khí hậu.

Theo giới chuyên môn, bài học quốc tế cho thấy những TP ven sông thành công như Paris, Seoul hay Vũ Hán đều lấy hệ thống cảnh quan sông làm hạt nhân phát triển, nơi vừa là tuyến giao thông, vừa là không gian văn hóa, giải trí. Tại Paris, sông Seine được phục hồi không chỉ về chất lượng nước mà cả đời sống hai bờ: những bến tàu cũ được cải tạo thành không gian đi bộ, triển lãm, cà phê ven sông; giao thông thủy kết hợp du lịch, trở thành biểu tượng của TP.

London biến khu vực bờ sông Thames thành “phòng khách của đô thị”, nơi Tháp London, vòng quay London Eye hay quảng trường South Bank gắn kết du khách và cư dân.

Ở New York, dòng Hudson từng ô nhiễm nặng nhưng đã hồi sinh nhờ dự án “High Line” và công viên Hudson River Park – minh chứng cho tư duy “công nghiệp hóa xanh”: bảo tồn bến cảng cũ, kết hợp cảnh quan công cộng hiện đại.

Đáng chú ý hơn là các mô hình châu Á gần với điều kiện Việt Nam. Tại Seoul từng lấp sông Cheonggyecheon để làm đường cao tốc, nhưng sau đó dỡ bỏ toàn bộ, phục hồi dòng nước dài 6 km giữa trung tâm, tạo không gian công cộng nổi tiếng thế giới.

Còn ở Vũ Hán (Trung Quốc) – TP có hai con sông lớn hợp lưu đã quy hoạch hành lang “hai sông, bốn bờ” suốt 30 năm, từng bước di dời dân cư vùng ngập, chuyển đổi đê kè thành công viên, kết nối giao thông chậm, tạo chuỗi công viên, quảng trường, nhà hát ven sông.

Điểm chung là bảo tồn dòng chảy tự nhiên, kiểm soát phát triển và kết hợp khai thác kinh tế với gìn giữ di sản. Những kinh nghiệm này đang được nhiều nhóm nghiên cứu tham khảo để tìm ra hướng phát triển phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của Hà Nội.

Khônggian đối thoại mở cho quy hoạch Thủ đô

Một trong những trọng tâm của ý tưởng quy hoạch là xác lập cơ chế triển khai khả thi. Theo đề cương, trục đại lộ cảnh quan sông Hồng sẽ cần huy động nhiều nguồn lực xã hội hóa, dự kiến áp dụng hình thức hợp tác côn tư (PPP) hoặc các mô hình đầu tư linh hoạt. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là giải phóng mặt bằng, di dời và tái định cư, bởi dọc tuyến hiện có hàng chục nghìn hộ dân sinh sống lâu năm. Do đó, mọi phương án phát triển đều phải đi cùng đánh giá kỹ về sinh kế, văn hóa và môi trường sống của cộng đồng hiện hữu.

Về mặt kỹ thuật, giới quy hoạch cũng nhấn mạnh việc cần xác định rõ cao trình an toàn và giới hạn lũ. Bất kỳ tuyến đường hoặc công trình nào ven sông đều phải tính toán theo chu kỳ lũ lịch sử, kết hợp nghiên cứu thủy văn mới nhất để bảo đảm an toàn. Trong dài hạn, trục đại lộ cảnh quan chỉ có thể hình thành khi song hành cùng các dự án chỉnh trị sông Hồng, nâng cấp hệ thống đê điều và kiểm soát dòng chảy.

Đáng chú ý, dự án cũng được đặt trong cấu trúc vùng Thủ đô mở rộng, kết nối với các tuyến đường sắt đô thị và các tuyến vành đai 3,5 – 4, tạo trục giao thông chiến lược từ trung tâm Hà Nội tới các đô thị vệ tinh. Như vậy, nếu triển khai đúng hướng, đại lộ cảnh quan không chỉ là tuyến đường ven sông mà là hành lang phát triển tổng hợp, gắn kết hạ tầng, văn hóa và kinh tế đô thị.

Theo kế hoạch, hội thảo sắp tới sẽ có sự tham gia của đại diện các sở, ngành Hà Nội, các viện quy hoạch, trường đại học, chuyên gia xã hội và kiến trúc sư.Mục tiêu của sự kiện không chỉ là giới thiệu ý tưởng, mà mở rộng đối thoại liên ngành giữa quy hoạch, thủy lợi, giao thông, văn hóa, du lịch và cộng đồng dân cư. Đây được xem là bước chuẩn bị cần thiết trước khi TP tiến tới xác định ranh giới, chỉ tiêu và cơ chế đầu tư cụ thể.

Giới chuyên môn kỳ vọng, nếu được tổ chức hiệu quả, hội thảo sẽ tạo khung tham chiếu khoa học cho các bước tiếp theo trong công tác lập quy hoạch hai bên bờ sông Hồng. Từ đó, Hà Nội có thể xác định rõ hơn vai trò của sông Hồng trong cấu trúc đô thị hiện đại – vừa là trục cảnh quan, vừa là trục kết nối văn hóa – sinh thái – kinh tế.

Lại Tấn