Quyền của Viện kiểm sát trong vụ án dân sự công ích

VKSND Tối cao vừa tổ chức Lễ ký kết Thông tư liên tịch số 09 hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 205/2025/QH15 ngày 24-6-2025 của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công (Nghị quyết số 205).

Thông tư liên tịch 09 quy định đối tượng áp dụng là VKS, Tòa án, các tổ chức, cá nhân, cơ quan có liên quan trong việc khởi kiện, giải quyết vụ án dân sự công ích.

Lễ Ký kết Thông tư liên tịch hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 205 của Quốc hội. Ảnh: Hoàng Huy

Theo đó, cơ quan, tổ chức, cá nhân tiếp nhận, phát hiện thông tin về hành vi xâm phạm quyền dân sự của chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công quy định không thuộc trách nhiệm giải quyết của mình thì thông báo ngay cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện hoặc VKS.

Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày tiếp nhận thông tin, VKS kiểm tra tính xác thực của sự việc, xem xét tài liệu, chứng cứ đã tiếp nhận.

Nếu thông tin có căn cứ thì ghi vào Sổ Thụ lý vụ việc dân sự công ích; nếu thông tin không có căn cứ thì kết thúc việc xử lý thông tin và ghi vào Sổ Tiếp nhận thông tin và thông báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân đã cung cấp thông tin.

Sau khi tiếp nhận thông tin, VKS có quyền kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ; tiếp nhận vật chứng, tài liệu; yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin, tài liệu, chứng cứ.

VKS cũng có quyền quyết định trưng cầu giám định, định giá tài sản, trưng cầu ý kiến của cơ quan, tổ chức, cá nhân có chuyên môn. Đồng thời, thực hiện việc lấy lời khai, đối chất và xem xét thẩm định tại chỗ.

Thông tư liên tịch 09 còn quy định VKS có thể tiến hành kiểm tra, đánh giá hiện trường xảy ra vi phạm. Tuy nhiên, việc kiểm tra, đánh giá hiện trường không được xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản của người tham gia và người khác.

Đồng thời, VKS có thể ủy thác để VKS khác thực hiện việc kiểm tra, xác minh thu thập thông tin, dữ liệu điện tử, vật chứng.

Sau khi thụ lý vụ việc dân sự, công ích, VKS ban hành quyết định yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc lợi ích công chấm dứt hành vi vi phạm, áp dụng biện pháp để ngăn chặn, khắc phục hậu quả.

Trong thời hạn 15 ngày, nếu cơ quan, tổ chức, cá nhân được yêu cầu không có văn bản trả lời hoặc có văn bản trả lời không chấp nhận thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ, không hiệu quả mà không có lý do chính đáng, VKS xem xét thực hiện việc thông báo khởi kiện hoặc kiến nghị khởi kiện.

Theo Thông tư liên tịch, về nguyên tắc, VKS chỉ khởi kiện vụ án dân sự công ích khi các chủ thể khác đã nhận được thông báo, kiến nghị khởi kiện của VKS mà không có chủ thể nào khởi kiện.

Theo Khoản 5 Điều 22, VKS khởi kiện vụ án dân sự công ích có quyền, nghĩa vụ của người khởi kiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự, trừ các quyền, nghĩa vụ sau đây:

- Tự thỏa thuận với tổ chức, cá nhân bị kiện về việc giải quyết vụ án, trừ trường hợp tổ chức, cá nhân bị kiện đồng ý thực hiện toàn bộ trách nhiệm theo yêu cầu khởi kiện của Viện kiểm sát và được Tòa án công nhận sự thỏa thuận của các đương sự.

- Nộp tạm ứng án phí, chịu án phí theo quy định tại khoản 4 Điều 14 của Nghị quyết số 205/2025/QH15.

- Thực hiện biện pháp bảo đảm khi yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời theo quy định tại khoản 4 Điều 14 của Nghị quyết số 205/2025/QH15.

- Quyền, nghĩa vụ khác mà theo quy định của pháp luật người được bảo vệ phải tự mình thực hiện.

BÙI TRANG