Quyền lực của ông Trump bị thách thức

Ông Trump đối mặt với nguy cơ bị "tước quyền" áp thuế, vốn là vũ khí thương mại tiêu biểu của mình. Ảnh: Reuters.

Trong một cuộc đối đầu pháp lý căng thẳng, Tòa án Tối cao sẽ xem xét các lập luận cho rằng ông Trump đã vượt quá thẩm quyền hiến định khi áp một loạt thuế quan rộng khắp lên hàng hóa từ khắp nơi trên thế giới.

Cáo buộc diễn ra trong nhiệm kỳ thứ 2 của Tổng thống Donald Trump, khi ông sử dụng quyền hạn chức vụ để tái khẳng định vị thế dẫn dắt của Mỹ trong kinh tế toàn cầu.

Trọng tâm ở đây là hàng chục tỷ USD tiền thuế mà các nhà nhập khẩu Mỹ đang nộp mỗi tháng, cùng khả năng của ông Trump trong việc định hình lại dòng chảy hàng hóa và vốn toàn cầu.

Không chỉ là câu chuyện kinh tế

Giới học giả pháp lý nhận định tác động còn vượt xa kinh tế, chạm tới giới hạn thực sự của quyền lực tổng thống.

Nếu ông Trump thắng, ông gần như có quyền lực không giới hạn để viện dẫn "tình trạng khẩn cấp" nhằm áp thuế nhập khẩu và can thiệp vào nền kinh tế. Đó cũng là điều mà chính Tổng thống và cả những người chỉ trích ông đều thừa nhận. Nếu thua, chiêu bài "thuế quan" ưa thích của ông, cũng là nguồn gốc gây biến động thị trường tài chính năm nay, sẽ dần mất tác dụng.

Thị trường có thể phải chờ phán quyết cuối cùng trong vài tuần hoặc vài tháng tới, khiến tình trạng bất định có thể kéo dài qua kỳ nghỉ cuối năm.

Trong một bài đăng mạng xã hội hôm thứ Ba, ông Trump gọi vụ kiện là "SỐNG CÒN đối với đất nước" và nói rằng một phán quyết bất lợi sẽ khiến Mỹ "mất đi gần hết khả năng tự vệ". Ông lập luận việc hạn chế quyền đánh thuế của tổng thống sẽ làm suy yếu các thỏa thuận mà ông đã đạt với các đối tác, nhằm tái cân bằng quan hệ và thúc đẩy sản xuất tại Mỹ.

"Nền kinh tế của chúng ta sẽ rớt xuống địa ngục", ông nói trong cuộc phỏng vấn phát trên CBS hôm Chủ nhật khi được hỏi điều gì sẽ xảy ra nếu ông thua.

Thị trường nhận định khả năng thua kiện của ông Trump khoảng 60%. Bên cạnh đó, Phố Wall cũng đang mua quyền nhận các khoản hoàn thuế tiềm năng với giả định rằng nếu ông thua, hàng tỷ USD thuế sẽ được hoàn cho doanh nghiệp.

Vấn đề trung tâm trước Tòa án Tối cao là liệu tòa có đồng ý với các tòa án cấp dưới rằng Đạo luật Quyền lực Kinh tế trong Tình trạng Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) không trao cho tổng thống quyền áp thuế hay không. Nếu có, phần lớn thuế nhập khẩu do ông Trump áp sẽ bị coi là bất hợp pháp.

Trong nhiều sắc lệnh và trong tuyên bố tại Vườn Hồng ngày 2/4, ông Trump đã viện dẫn đạo luật năm 1977 này để đánh thuế hàng hóa từ hầu hết quốc gia. Với Trung Quốc, cũng như Canada và Mexico, ông viện cớ khủng hoảng fentanyl. Đối với các nước khác, ông dẫn chứng bằng sự thâm hụt thương mại của Mỹ mà nhiều nhà kinh tế cho là không đủ để cấu thành "tình trạng khẩn cấp".

Ông cũng dùng IEEPA để áp thuế trừng phạt với hàng hóa Brazil do việc truy tố cựu Tổng thống Jair Bolsonaro về âm mưu đảo chính, và với hàng Ấn Độ vì nước này mua dầu Nga. Gần đây, ông đe dọa Canada bằng thuế bổ sung theo đạo luật này vì một quảng cáo truyền hình phát bài diễn văn năm 1987 của Ronald Reagan chỉ trích thuế quan.

Hiện, phía nguyên đơn gồm những doanh nghiệp nhỏ và các bang khởi kiện (được thành lập từ 3 vụ kiện riêng biệt) lập luận rằng tuy IEEPA được dùng đúng khi áp các biện pháp trừng phạt tài chính khác, đạo luật này không cho phép tổng thống áp thuế quan. Bằng chứng được họ đưa ra là chưa có tổng thống nào làm như vậy trước đây.

Bản thân đạo luật ra đời trong làn sóng hậu Watergate nhằm đặt ranh giới cho quyền hạn tổng thống. Các luật sư với lập trường phản đối chính sách thuế quan của ông Trump cho biết việc cụm từ "thuế quan" không xuất hiện trong văn bản là dụng ý của Quốc hội để không trao quyền hiến định đánh thuế và điều tiết thương mại quốc tế cho hành pháp.

Dù chưa thông qua phán quyết chính thức, phần chất vấn miệng giữa các thẩm phán và luật sư thường hé lộ những tín hiệu ban đầu đáng chú ý.

Ngay cả khi bị xử thua, các chuyên gia cho rằng cuộc chiến thuế quan của ông Trump có thể chỉ bị tạm dừng. Ông vẫn có thể dựa vào các đạo luật khác vững hơn về mặt pháp lý, như cách ông từng làm trong nhiệm kỳ đầu và đã áp dụng trong năm nay với khoản thuế cho các mặt hàng cụ thể như ôtô hay thép.

Tuy nhiên, sự mặn mà của ông với IEEPA trong nhiệm kỳ hai bắt nguồn từ niềm tin rằng đạo luật này cho ông quyền lực không bị hạn chế. Các luật lệ cấp thuế quan khác đòi hỏi phải điều tra và có thể mất tới 9 tháng để hoàn thiện.

Điều gì sẽ xảy ra sau vụ kiện?

Trên thực tế, việc hủy bỏ phần lớn mức thuế quan theo IEEPA có thể gây xáo trộn lớn cho thị trường. Bởi Mỹ đang thu 556 triệu USD mỗi ngày từ thuế IEEPA, chiếm 75% phần thu hải quan tăng thêm năm nay, theo phân tích của Bloomberg Economics.

Tổng khoản thu chỉ tính riêng từ thuế IEEPA được dự báo vượt 140 tỷ USD trong năm 2025, ngay cả sau khi ông Trump công bố thỏa thuận giảm một nửa mức thuế 20% với hàng Trung Quốc liên quan fentanyl vào tuần trước.

Nếu Tòa án Tối cao vô hiệu hóa tất cả mức thuế được áp dụng theo IEEPA, thuế suất thực tế sẽ giảm từ 15,9% xuống 6,5%, theo tính toán của Bloomberg Economics. Điều này làm giảm một nửa lực cản đối với tăng trưởng của Mỹ, dù vẫn cao hơn nhiều so với mức 2,3% khi ông Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1.

Một câu hỏi then chốt được đặt ra là nếu ông Trump thua, liệu chính phủ có buộc phải hoàn trả các khoản thuế quan đã thu hay không - điều này sẽ khiến Bộ Tài chính mất nguồn thu và đẩy thâm hụt ngân sách lên cao hơn.

Kent Smetters, một quan chức Bộ Tài chính dưới thời cựu Tổng thống George W. Bush, hiện làm việc tại Penn Wharton Budget Model, cho biết việc hoàn thuế thực sự có thể tạo ra động lực kinh tế trong ngắn hạn. Việc hoàn trả tiền mặt cho các công ty sẽ giúp bù đắp lợi nhuận và giải phóng nguồn vốn cho các khoản đầu tư mới.

Tác dụng thực tế còn tùy thuộc bộ máy liên bang xử lý ra sao. Jess Nepstad, Giám đốc Planetary Design - một doanh nghiệp chuyên về phụ kiện cà phê có trụ sở tại Montana, cho biết từng bị tính thừa 200.000 USD cho một lô hàng nhập khẩu gần đây. Dù đã chứng minh sai sót và được Hải quan chấp thuận, ông vẫn cần chờ tới 300 ngày để nhận hoàn tiền.

"Nếu tất cả bị hủy, sẽ mất bao lâu để chúng tôi lấy lại tiền", Nepstad nói trong một cuộc họp do liên minh doanh nghiệp nhỏ phản đối thuế tổ chức.

Bên cạnh các hậu quả nghiêm trọng về tài chính là sự lu mờ đường ranh hiến pháp giữa quyền lập pháp và hành pháp, cùng nguy cơ xói mòn trách nhiệm giải trình dân chủ, theo một bản ý kiến của nhóm lưỡng đảng gồm các chuyên gia luật hiến pháp, trong đó có cựu thẩm phán liên bang và 3 cựu thượng nghị sĩ.

"Tranh chấp này không phải về sự đúng đắn của thuế quan hay chính trị thương mại", họ viết, "mà là câu chuyện về việc ai nắm quyền đánh thuế người dân Mỹ".

Michael McConnell, giáo sư luật hiến pháp theo phái bảo thủ tại Stanford tham gia vào bản ý kiến và nhóm pháp lý của một nguyên đơn, gọi đây là vụ kiện quan trọng nhất kể từ năm 1952 liên quan đến quyền lực kinh tế của tổng thống. Năm đó, các thẩm phán đã chặn nỗ lực quốc hữu hóa một công ty thép của chính quyền Truman, viện dẫn lý do an ninh quốc gia và chiến tranh Triều Tiên.

Phía chính quyền ông Trump nói bất kỳ phán quyết bất lợi nào cũng sẽ xâm phạm quyền tổng thống trong đối ngoại. Không điều gì, họ lập luận, nên cản trở quyền tuyên bố tình trạng khẩn cấp, dù là khủng hoảng fentanyl hay thâm hụt thương mại.

Trong bản đệ trình tuần trước thay mặt ông Trump, Tổng chưởng lý D. John Sauer viết rằng IEEPA trao cho tổng thống thẩm quyền ứng phó với bất kỳ mối đe dọa nào ông thấy, miễn là trước đó tuyên bố tình trạng khẩn cấp.

Luật không giới hạn điều gì được coi là khẩn cấp, ông lập luận. Thậm chí tòa án cũng không thể xem xét, vì "thẩm phán không có năng lực thể chế để xác định khi nào các mối đe dọa từ nước ngoài là chuyện bất thường hay vấn đề cần được quan tâm đặc biệt".

Theo phía nguyên đơn, nếu tòa chấp nhận quan điểm này, ông Trump và những người kế nhiệm sẽ có quyền gần như không giới hạn để "cai trị bằng tình trạng khẩn cấp".

Tiến Lợi