Quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp chưa thực sự được bảo đảm

Những con số tích cực

Để kịp thời nhận diện vấn đề, phản ánh thực tiễn thực thi quy định pháp luật về ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh (ĐKKD), Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) vừa tổ chức Hội thảo “Tháo bỏ rào cản điều kiện kinh doanh: Lựa chọn cải cách cho phát triển doanh nghiệp”.

Thứ trưởng Trần Duy Đông phát biểu khai mạc hội thảo. Ảnh: Hà Linh.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông khẳng định: Cải cách môi trường kinh doanh là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục của Chính phủ.

Đặc biệt, trong bối cảnh nền kinh tế chịu tác động nặng nề bởi dịch bệnh và khủng hoảng từ những yếu tố bất định bên ngoài thì cải cách môi trường kinh doanh sẽ tác động đến cách thức vượt qua khó khăn và mức độ tận dụng cơ hội của các DN.

Bởi vậy, cùng với việc thực hiện Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, Chính phủ tiếp tục duy trì các chương trình cải cách, cải thiện môi trường kinh doanh.

Năm 2023, Chính phủ gộp nhiệm vụ cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia vào Nghị quyết số 01/NQ-CP, trong đó chú trọng 4 nhóm giải pháp trọng tâm.

Một là, cải cách danh mục ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh. Hai là, tiếp tục thúc đẩy cải cách quản lý, kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa xuất nhập khẩu và triển khai hiệu quả Cổng thông tin một cửa quốc gia. Thứ ba, chấn chỉnh hoạt động thanh tra, kiểm tra DN;. Thứ tư, chú trọng các giải pháp nâng cao chất lượng các dịch vụ hỗ trợ DN.

Thứ trưởng Trần Duy Đông cho biết, trong giai đoạn 2016-2019, hầu hết các Nghị định sửa đổi ĐKKD đã được ban hành (dưới hình thức một Nghị định sửa nhiều Nghị định quy định về ĐKKD) để cắt bỏ, đơn giản hóa khoảng 50% số ĐKKD. Số lượng ĐKKD quy định chung chung, thiếu minh bạch, khó tiên liệu đã giảm đáng kể so với trước năm 2017. Đây là con số hết sức tích cực.

“Tuy nhiên, thời gian gần đây, nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh nói chung và cải cách ĐKKD nói riêng có dấu hiệu chững lại. Nhiều mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp chưa đáp ứng yêu cầu như Chính phủ đã chỉ đạo và cộng đồng DN kỳ vọng. Ở một số lĩnh vực, rào cản ĐKKD thậm chí còn thắt chặt hơn”, Thứ trưởng Đông đánh giá.

Cải cách chững lại phần do trong giai đoạn COVID-19, phải tập trung chống dịch, nhưng cũng do nhiều nơi chưa quan tâm đầy đủ đến cải cách môi trường kinh doanh. Nhiều bộ ngành thấy trong các năm 2016-2019 đã giảm được 50% ĐKKD đã là giảm được nhiều nên có xu hướng chứng lại. Nhưng cũng lại xuất hiện tình trạng thắt chặt hơn.

“Với tầm quan trọng của cải cách ngành nghề kinh doanh có điều kiện và ĐKKD, Thủ tướng Chính phủ thường xuyên chỉ đạo nội dung này tại các phiên họp hàng tháng của Chính phủ. Theo đó, các bộ, ngành được yêu cầu rà soát và xây dựng phương án kiến nghị sửa đổi quy định thuộc lĩnh vực quản lý, trong đó có ĐKKD”, Thứ trưởng Đông nhấn mạnh.

Điều kiện kinh doanh chỉ giảm về hình thức

Thực tế cho thấy mức độ rà soát và các phương án sửa đổi ĐKKD về cơ bản còn rất ít hoặc mang tính hình thức, chưa thực sự có ý nghĩa và tạo thuận lợi cho DN. Việc sửa đổi các văn bản pháp lý để hiện thực hóa phương án còn rất chậm.

Rào cản môi trường kinh doanh không chỉ gây khó cho DN mà cả cơ quan quản lý Nhà nước. Ảnh: Hà Linh.

Đáng chú ý là, số lượng ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện giảm; nhưng nội hàm của ngành nghề mở rộng hơn, bao trùm hơn. Đi cùng với đó là hệ thống các quy định về ĐKKD và vô vàn thủ tục hành chính kèm theo. Quyền tự do kinh doanh của DN chưa thực sự được bảo đảm.

Tại hội thảo, bà Nguyễn Minh Thảo – Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh CIEM cho biết, kết quả rà soát ĐKKD cho thấy vẫn còn nhiều ĐKKD quy định chung chung, không hợp lý, thiếu rõ ràng, khó xác định. ĐKKD có thể giảm về hình thức, nhưng số lượng ĐKKD có thể không giảm bởi được dẫn chiếu bằng nhiều quy định khác nhau.

Rất trăn trở và bức xúc, ông Nguyễn Hoài Nam – Phó Tổng thư ký Hiệp hội chế biết xuất khẩu thủy sản Việt Nam đã kể ra những nỗi khổ của DN vì ĐKKD. Doanh nghiệp và xuất khẩu đang đối diện với khó khăn bủa vây. Sau 2 năm bị đại dịch lại tiếp đến khủng hoảng và suy giảm kinh tế toàn cầu, sức chống chịu của DN đã tới hạn. Không kìm được, ông Nam thốt lên tại Hội thảo: “Cách hỗ trợ DN tốt nhất là đừng ban hành thêm gì cả”.

Bà Lý Thị Kim Chi – Chủ tịch Hội Lương thực thực phẩm TP Hồ Chí Minh cũng phản ánh thực tế nhiều bất cập. Có những bất cập đã kéo dài 5 năm chưa được giải quyết khiến “DN đang từng ngày phải chịu đựng rất nhiều khó khăn, tổn thất”. Đó là quy định yêu cầu bắt buộc tất cả các DN phải bổ sung i-ot vào muối, bổ sung sắt, kẽm vào bột mỳ dùng trong chế biến thực phẩm.

Bà Chi cũng nói đến quy định về phòng cháy chữa cháy đưa ra nhiều điều kiện không khả thi khiến hàng ngàn nhà xưởng mới xây hoặc mới sửa không thể đưa vào hoạt động. Hầu hết các nhà máy đã hoạt động nhiều năm hoặc bị phạt hoặc bị đình chỉ hoạt động... “Chúng tôi chỉ mong các quy định không làm ảnh hưởng và kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế”, bà Lý Thị Kim Chi khẩn thiết phát biểu.

Thực tế là phải thực hiện thủ tục điều chỉnh các loại giấy phép con nhiều lần ngay cả khi không có thay đổi về nội dung ảnh hưởng đến phạm vi hoạt động đã được cấp phép. Nhiều điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp lý, không có ý nghĩa và hiệu quả về quản lý nhà nước đã gây cản trở hoạt động sản xuất kinh doanh của DN; tăng chi phí, giảm niềm tin của nhà đầu tư, DN; giảm tính hấp dẫn của môi trường kinh doanh;… và do vậy tác động trực tiếp tới tăng trưởng và phát triển của nền kinh tế.

Rào cản môi trường kinh doanh không chỉ gây khó cho DN mà cả cơ quan quản lý Nhà nước, bà Thảo nói.

Rào cản ĐKKD rất phổ biến và đang có xu hướng mở rộng. Một số bộ, ngành vẫn tiếp tục ban hành và thực thi các quy định về ĐKKD với mức độ khắt khe và khó khăn hơn.

“Tình trạng này nếu không sớm được khắc phục có thể làm xói mòn các kết quả cải cách và làm suy giảm niềm tin của DN”, Thứ trưởng Trần Duy Đông nói.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang tiến hành tổng rà soát ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh thuộc 15 lĩnh vực quản lý nhà nước của các bộ, ngành. Nhằm nhận diện khó khăn của môi trường kinh doanh, trong đó có những rào cản về ngành nghề kinh doanh có điều kiện, ĐKKD và các thủ tục hành chính liên quan,

Những thảo luận, phân tích, làm rõ những bất cập về môi trường kinh doanh, ngành nghề và ĐKKD sẽ được ghi nhận. Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các phương án và giải pháp tương ứng, Thứ trưởng Trần Duy Đông cho biết.

Hà Linh