Quyết định hiếm thấy của Nga khi dùng 'thiên nga trắng' Tu-160 tập kích Ukraine
Việc Nga phải huy động oanh tạc cơ Tu-160 để phóng tên lửa hành trình vào Ukraine thay vì Tu-95MS đã cho thấy tổn thất của Moscow do chiến dịch 'Mạng nhện' của Kiev.
Ngày 6/6, Lực lượng Không quân Ukraine thông báo rằng Nga đã triển khai máy bay ném bom chiến lược Tu-160 trong cuộc tập kích bằng tên lửa hành trình diễn ra đêm 5/6.
Theo phía Ukraine, đây là một động thái hiếm thấy và được xem là dấu hiệu của tình trạng thiếu hụt máy bay ném bom Tu-95MSM, vốn là lực lượng chủ lực trong các đợt tấn công như vậy.
Thông thường, chỉ các máy bay Tu-95 được sử dụng để phóng tên lửa hành trình. Tuy nhiên, lần này, cả Tu-95 lẫn Tu-160 đều được huy động để phóng tổng cộng 36 quả tên lửa hành trình Kh-101.
Chuyên trang quân sự Ukraine Militarnyi lưu ý rằng việc Nga dùng đến Tu-160 trong các chiến dịch như thế là điều bất thường, cho thấy khả năng đội bay Tu-95MSM dường như đang bị thiếu phi cơ.
Trước đó, hôm 1/6, Ukraine đã tiến hành một cuộc tập kích bằng UAV có độ phức tạp cao nhằm vào các máy bay ném bom Tu-95 và Tu-22M3 của Nga, vốn là những nền tảng chủ lực để phóng tên lửa trong các cuộc không kích.
Theo phía Ukraine, việc Nga giờ đây phải điều động Tu-160, dòng máy bay ném bom chủ lực để tham gia các nhiệm vụ tấn công thông thường bằng tên lửa hành trình có thể là dấu hiệu cho thấy lực lượng máy bay ném bom còn khả dụng của Moscow đang suy giảm.
Theo phân tích của Militarnyi, máy bay Tu-95MSM thường được ưu tiên sử dụng trong các đợt tấn công vì có độ bền cao hơn cả về khung thân lẫn động cơ.
Điều này đến từ một số yếu tố: Tu-95MS có tải trọng khi bay thấp hơn, thiết kế đơn giản hơn, sử dụng động cơ tua-bin cánh quạt.
Cùng với đó là khả năng thực hiện các nhiệm vụ tuần tra kéo dài ở tốc độ hành trình khoảng 750km/h ở độ cao 8-10 km, một điều kiện giúp giảm thiểu hao mòn cho máy bay.
Chính vì vậy, ưu tiên dùng Tu-95MS thay vì Tu-160 cho việc mang phóng tên lửa hành trình tầm xa được cho là giải pháp hiệu quả và kinh tế đối với Nga.
Tu-160 tuy nhanh hơn và mạnh hơn Tu-95 nhưng lại phức tạp hơn nhiều trong quá trình vận hành.
Theo Militarnyi, loại máy bay này được thiết kế với cánh có thể thay đổi độ quét, yêu cầu thêm các hệ thống cơ khí phức tạp.
Ngoài ra Tu-160 được thiết kế cho việc tối ưu hóa cho các chuyến bay tốc độ cao, nhưng điều này lại gây áp lực lớn hơn lên khung thân và động cơ. Kết quả là máy bay bị hao mòn nhanh hơn trong quá trình sử dụng và đòi hỏi chi phí vận hành rất cao, cả về nhiên liệu lẫn bảo trì.
Militarnyi nhận định việc Nga phải tăng cường sử dụng Tu-160 có thể là hậu quả trực tiếp từ những tổn thất trong chiến dịch "Mạng nhện" do Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) thực hiện.
Theo tuyên bố từ phía Ukraine, trong chiến dịch này, Nga có thể đã bị thiệt hại 8 chiếc Tu-95, bao gồm cả bị hư hỏng và bị phá hủy.
Trong khi đó, Nga nói rằng, vụ tấn công của Ukraine không gây phá hủy cho bất cứ máy bay nào thuộc loại này và Moscow đang lên kế hoạch sửa chữa chúng.
Tu-160 được giới quân sự đánh giá là một trong những chiếc oanh tạc cơ mạnh nhất thế giới đang hoạt động.
Loại máy bay này được phát triển và biên chế vào Trung đoàn máy bay ném bom Hạng nặng số 184 thuộc không quân Liên Xô từ đầu năm 1984, đóng quân tại sân bay Pryluky ở Ukraine, khi đó vẫn là nước cộng hòa trực thuộc Liên Xô.
Trải qua gần 40 năm vận hành, đây vẫn là máy bay ném bom siêu thanh có sải cánh và khối lượng rỗng lớn nhất, tốc độ cao nhất từng được chế tạo, đồng thời là loại máy bay chiến đấu to và nặng nhất thế giới.
Tu-160 được trang bị 4 động cơ Kuznetsov NK-32, loại động cơ turbine phản lực cánh quạt lớn và mạnh nhất từng được lắp trên máy bay quân sự.
Tổng cộng 37 chiếc Tu-160 đã được sản xuất tại nhà máy ở thành phố Kazan của Nga, gồm 9 nguyên mẫu thử nghiệm và 28 phi cơ hoàn chỉnh.
Sau khi Liên Xô tan rã cuối năm 1991, Trung đoàn số 184 có hai phi đội Tu-160 với tổng cộng 19 máy bay. Tất cả phi cơ và vũ khí hạt nhân đi kèm đều được chuyển giao cho quân đội Ukraine mới thành lập.
Tháng 10/1999, Moscow và Kiev ký thỏa thuận tại bán đảo Crimea, theo đó Nga mua lại 8 oanh tạc cơ Tu-160 và 3 chiếc Tu-95MS trong tình trạng kỹ thuật tốt nhất của Ukraine.
Những chiếc Tu-160 bay về Nga trong giai đoạn tháng 11/1999-2/2000. Moscow cũng tiếp nhận 575 tên lửa hành trình hạt nhân Kh-55SM để đổi lấy các khoản giảm nợ khí đốt cho Kiev.
Nga không chế tạo oanh tạc cơ nào mới hoàn toàn kể từ sau năm 1993, trong đó dây chuyền sản xuất dòng Tu-160 đã đóng cửa năm 1995.
Nước này từng xuất xưởng một số máy bay Tu-160 trong giai đoạn 2002-2017, nhưng đều dựa trên những khung thân chế tạo dang dở từ trước.
Mãi tới gần đây, Nga mới cho ra đời một biến thể mới mang định danh Tu-160M2.
Tuy nhiên việc sản xuất loạt loại oanh tạc cơ tối tân này vẫn gặp khó khăn do lệnh trừng phạt từ phương Tây.
