Quyết liệt bảo vệ quần thể chim yến - Kỳ 1: Tài nguyên quý giá và mối nguy rình rập
Quần thể chim yến đang đứng trước nhiều hiểm họa do nạn săn bắt trái phép hoành hành. Vấn nạn này không chỉ đe dọa đến sự sống của chim yến, vi phạm nghiêm trọng quy định bảo vệ động vật hoang dã, mà còn gây thiệt hại lớn cho kinh tế địa phương, bởi lẽ chim yến tạo ra nguồn vàng trắng (yến sào) - sản phẩm vô cùng quý giá, có giá trị dinh dưỡng cao, mang lại sức khỏe cho mọi người.
Đảo yến do Công ty TNHH Nhà nước Một thành viên Yến sào Khánh Hòa quản lý.
Kỳ 1: Tài nguyên quý giá và mối nguy rình rập
Khi những vệt hồng hé rạng từ chân trời ở phía đông báo hiệu ngày mới bắt đầu, đánh thức vạn vật, cũng là lúc những đàn chim yến rời tổ, bay lượn đi kiếm ăn từ các cánh đồng lúa đến những vùng núi cao. Chim yến đảo, yến nhà bắt đầu một hành trình mới mà không hề hay biết hiểm nguy luôn rình rập, khi có những chiếc bẫy tử thần đã giăng ra đợi sẵn...
Ẩn họa từ những chiếc bẫy tử thần
Xa xa trên cánh đồng Mân (xã Diên Thọ), xuất hiện những chiếc cọc tre cắm xiên xẹo, giữa chúng là tấm lưới đã giăng ra. Sợi cước mảnh như tơ nhện, gần như vô hình trong ánh bình minh, sẵn sàng bắt trọn bất kỳ loài chim nào bay qua. Nhanh thoăn thoắt, Đội Chống săn bắt chim yến của Công ty TNHH Nhà nước Một thành viên Yến sào Khánh Hòa tiếp cận hiện trường. Chỉ vào dàn lưới, ông Lê Hữu Mỹ - Phó Trưởng phòng Quản lý bảo vệ của công ty nói với giọng đầy bức xúc: “Đây là lưới tàng hình. Sợi cước nhỏ đến mức chim bay vào không kịp phản ứng. Những đối tượng đi săn còn dùng máy phát âm thanh giả tiếng chim yến gọi đàn. Chim yến cứ tưởng tiếng gọi của đồng loại, bay về là mắc bẫy. Hàng ngàn con chim yến đã dính những chiếc bẫy như thế này rồi”.
Nhiều chim yến bị chết khi mắc vào lưới tàng hình.
Chim yến, loài sinh vật hiền lành, không kiếm ăn đêm; chúng miệt mài bay lượn, bắt mồi từ tờ mờ sáng cho đến khi hoàng hôn buông xuống. Lợi dụng thói quen này, các đối tượng đi săn giăng bẫy vào lúc chim yến bắt đầu hành trình kiếm ăn hoặc khi chúng trở về tổ. Chỉ riêng khu vực đồng Mân, Đội Chống săn bắt chim yến đã thu giữ hơn 300m lưới tàng hình. Nhặt những con chim yến xấu số đã chết cứng trên lưới tàng hình, ông Nguyễn Thăng - thành viên trong đội ánh mắt rưng rưng: “Đã có không biết bao chim yến bị kết liễu theo cách như thế này. Những con chim khỏe mạnh, may mắn sống sót sau khi bị bắt, cũng có số phận bi thảm không kém. Chúng bị bán với giá rẻ, chỉ vài nghìn đồng mỗi con để làm chim phóng sinh, hoặc thậm chí làm mồi nhậu tại các quán nhậu bình dân”.
Theo ông Lê Hữu Mỹ, thời gian gần đây, nhiều vụ việc tương tự đã bị phát hiện và ngăn chặn kịp thời tại một số khu vực khác. Ở khu vực Tây Nha Trang (đoạn qua xã Vĩnh Hiệp cũ), lực lượng tuần tra đã thu giữ khoảng 60m lưới cùng 4 trụ sắt, giải cứu thành công một số cá thể chim hoang dã, trong đó có cá thể chim yến. Bên cạnh đó, tại phường Bắc Nha Trang (khu vực xã Vĩnh Phương cũ) cũng phát hiện khoảng 30m lưới bẫy chim. Lực lượng chức năng đã kết hợp tuyên truyền, tháo dỡ, chấm dứt hành vi vi phạm. Trong cùng thời gian này, ở xã Suối Hiệp (khu vực xã Suối Tiên cũ), lực lượng tuần tra cũng thu hồi hơn 100m lưới bẫy chim.
Chỉ trong vòng chưa tới một tháng, gần 1.000m lưới giăng bẫy đã được thu giữ, qua đó cho thấy tình trạng săn bắt chim yến trái phép diễn biến phức tạp, gây tổn hại nghiêm trọng đến quần thể chim yến - nguồn tài nguyên thiên nhiên đặc hữu của Khánh Hòa. Việc sụt giảm đàn chim yến không chỉ đe dọa đến hệ sinh thái mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến ngành nghề truyền thống, đến giá trị kinh tế - xã hội mà chim yến mang lại cho địa phương.
Từ năm 2018, tình trạng săn bắt chim yến đã diễn ra âm ỉ và bùng phát mạnh mẽ trong những năm gần đây, ngày càng lan rộng, trở thành vấn nạn nhức nhối. Trung bình mỗi năm, có cả trăm vụ giăng lưới bắt chim yến được ghi nhận trên địa bàn toàn tỉnh. Mỗi vụ có hàng chục, thậm chí hàng trăm cá thể chim yến bị mắc kẹt, bị giết hại. Đặc biệt, theo thống kê mới nhất, trong 9 tháng năm 2025, có hơn 100 vụ săn bắt trái phép được phát hiện - đây là con số đáng báo động.
Chú chim yến cố vùng vẫy nhưng không thoát được lưới tàng hình.
Những giá trị đang bị tổn hại
Trong rất nhiều lần trò chuyện với ông Lê Hữu Hoàng - nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh, nguyên Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty TNHH Nhà nước Một thành viên Yến sào Khánh Hòa, người dành nhiều tâm huyết nghiên cứu về loại chim yến, ông đã nhìn nhận, chim yến không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, bảo vệ mùa màng. “Khánh Hòa tự hào là nơi chim yến Hàng quần tụ lớn nhất châu Á, đặc biệt là phân loài Aerodramus Fuciphagus Germani (yến Hàng Germani) - loài được đánh giá là cho tổ yến có chất lượng cao hàng đầu thế giới. Từ xa xưa, tổ yến đảo tự nhiên là cống phẩm quý giá dâng lên vua chúa. Ngày nay, với sự phát triển của công nghệ nhà yến, ngành yến sào trở thành ngành công nghiệp tỷ đô, được mệnh danh là “vàng trắng”, mang lại hiệu quả kinh tế cao cho các địa phương” - ông Lê Hữu Hoàng chia sẻ.
Trong những năm qua, ngành yến sào đã tạo ra chuỗi giá trị bền vững, từ việc xây dựng nhà yến, thu hoạch tổ, đến khâu chế biến, đóng gói và xuất khẩu. Yến sào không chỉ là món ăn bổ dưỡng mà còn là dược liệu quý hiếm, được ưa chuộng khắp nơi trên thế giới. Hàng ngàn hộ gia đình, hàng trăm doanh nghiệp làm giàu, phát triển nhờ vào nó, tạo việc làm cho nhiều lao động và đóng góp đáng kể vào ngân sách địa phương. Năm 2024, doanh thu từ ngành yến sào Khánh Hòa đạt hàng nghìn tỷ đồng, khẳng định vị thế là một trong những ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh.
Giải cứu chim mắc lưới.
Không chỉ có giá trị về kinh tế, chim yến còn đóng vai trò quan trọng trong việc cân bằng sinh thái. Ông Nguyễn Văn Hùng, nông dân ở xã Diên Khánh đã nuôi chim yến trong nhà yến kết hợp với làm nông nghiệp nhiều năm đưa chúng tôi ra cánh đồng lúa đang trổ bông, chỉ tay về phía đàn chim đang bay lượn: "Mấy anh nhìn xem, cả ngày, chúng nó bay đi bay về bắt hàng triệu con côn trùng như: rầy nâu, rầy xanh... Nhờ vậy, mùa màng đỡ sâu bệnh, đỡ phải phun thuốc trừ sâu độc hại. Chim yến chính là một phần của hệ sinh thái, là "vệ sĩ" của đồng ruộng. Do đó, khi những chiếc bẫy tàng hình giăng ra, không chỉ chim yến mất đi sự sống, mà mục tiêu về một nền kinh tế bền vững, về những cánh đồng sạch cũng đang bị tổn hại. Mỗi con chim yến bị bắt không chỉ là mất mát của riêng nó, mà thêm một mắt xích trong chuỗi sinh thái bị phá vỡ".
Điều đau lòng hơn cả là cứ mỗi con chim yến trưởng thành bị dính lưới sẽ kéo theo cái chết của hai, ba con chim non vì không còn chim bố mẹ mang thức ăn về tổ. Hơn thế nữa, bản thân loại chim này rất chung thủy, vì vậy, nếu một con bị bắt, con còn lại sẽ không tìm bạn tình mới mà sống một mình đến khi chết, không làm tổ, không có con. Vòng tuần hoàn tàn khốc này khiến sự suy giảm đàn chim yến diễn ra nhanh hơn, gây thiệt hại nghiêm trọng hơn cho ngành yến sào.
