Quyết liệt gỡ 'thẻ vàng' IUU

Ngư dân Quảng Trị vươn khơi bám biển, thực hiện nghiêm quy định chống khai thác IUU. (Ảnh TRẦN TUYỀN)

Trong 8 năm ngành thủy sản thực hiện nhiệm vụ trọng tâm gỡ “thẻ vàng”, đây là lần thứ 5 EC sang kiểm tra thực tế, mở ra cơ hội để Việt Nam gỡ “thẻ vàng” IUU, cụ thể hóa những thành quả trong phát triển nghề cá minh bạch, bền vững.

Nhằm tuyên chiến với khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU), Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác IUU, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Chính phủ, đã tổ chức các phiên họp thường kỳ vào thứ ba hằng tuần, với sự tham gia của nhiều bộ, ngành, được kết nối với các tỉnh, thành phố ven biển. Cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương đang tập trung nguồn lực thực hiện nhiệm vụ cấp bách gỡ “thẻ vàng” IUU ngay trong năm 2025.

Cục trưởng Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Trần Đình Luân cho biết, một trong những lý do lớn nhất khiến EC chưa gỡ “thẻ vàng” với thủy sản Việt Nam là tình trạng vẫn còn một số tàu cá xâm phạm vùng biển nước ngoài để đánh bắt hải sản trái phép, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín quốc tế của Việt Nam.

Theo kế hoạch, đoàn EC sang kiểm tra thực tế tại Việt Nam lần thứ 5 từ tháng 3/2025. Tuy nhiên, vụ việc tàu cá KG-95441-TS của Kiên Giang (nay là An Giang) bị lực lượng thực thi pháp luật Thái Lan bắt giữ vào ngày 24/2 khi xảy ra va chạm với tàu cá và lực lượng chức năng của nước này, đã khiến EC lùi thời hạn. Với hành vi IUU điển hình này, EC luôn giữ lập trường cứng rắn, kiên quyết chưa gỡ bỏ “thẻ vàng” với thủy sản Việt Nam.

Châu Âu là thị trường cao cấp, có yêu cầu cao về tiêu chuẩn môi trường, xã hội và an toàn thực phẩm. Những sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trái phép, theo những cách thức không nhân đạo, gây nguy hại cho môi trường, không được người tiêu dùng chấp nhận. Do vậy, việc một bộ phận nhỏ ngư dân, doanh nghiệp Việt Nam vì lợi ích cá nhân có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến hình ảnh, uy tín của ngành thủy sản, tác động tiêu cực đến đời sống, sinh kế của đa số nông dân, ngư dân làm ăn chân chính.

Theo Luật Thủy sản năm 2017, những tàu cá lớn có chiều dài từ 15m trở lên phải lắp đặt và duy trì tín hiệu của thiết bị giám sát hành trình (VMS). Tuy nhiên, vì ham lợi nhuận cao từ những con cá to, giống cá hiếm, một bộ phận nhỏ ngư dân đã vượt biên trái phép sang vùng biển nước ngoài để đánh bắt. Nhằm trốn tránh sự kiểm soát của lực lượng chức năng Việt Nam, một số thuyền trưởng, chủ tàu đã ngắt kết nối VMS hoặc “gửi” lại các tàu hoạt động trên biển trong nước.

Theo khuyến nghị của EC, hành động nêu trên nằm trong nhóm những vi phạm nghiêm trọng nhất về chống khai thác IUU. Việc đẩy mạnh kiểm tra, xử lý, khởi tố hình sự đối với những vi phạm về VMS của các lực lượng chức năng trong thời gian gần đây là thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm của Việt Nam trong việc siết chặt kỷ cương nghề cá, bảo vệ nguồn lợi thủy sản, chấm dứt tình trạng khai thác IUU.

Thứ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, hiện cả nước đã có hơn 28.000 tàu cá lắp đặt thiết bị VMS, chiếm hơn 99% số tàu phải lắp đặt theo quy định. Các lực lượng chức năng tăng cường triển khai xử lý triệt để các hành vi ngắt kết nối VMS, vượt ranh giới khai thác trên biển, vi phạm vùng biển nước ngoài. Lũy kế từ năm 2024 đến ngày 13/10/2025, các lực lượng chức năng đã xử lý 26 tàu, khởi tố 8 tàu, còn 57 tàu đang xác minh xử lý; khởi tố 59 vụ, 96 bị can, đã xét xử 29 vụ, 67 bị cáo.

Thời gian thực hiện Tháng cao điểm hành động chống khai thác IUU chính là giai đoạn then chốt để ngành thủy sản triển khai hàng loạt giải pháp cấp bách, trong đó có nhiệm vụ “gỡ điểm nghẽn” là xử lý triệt để các sai phạm về VMS.

Tại Phiên họp thứ 18, Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác IUU, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu các bộ, ngành, địa phương ven biển thực hiện nghiêm các chỉ đạo của Trung ương, Chính phủ, trong đó, rà soát, xử lý dứt điểm các vụ việc tồn đọng, tàu mất kết nối VMS, vi phạm vùng biển nước ngoài trước 31/10/2025.

Các khuyến nghị của EC rất rõ ràng. Nếu không khắc phục tình trạng tàu cá vi phạm quy định chống IUU, việc xuất khẩu thủy sản sang châu Âu sẽ tiếp tục gặp khó khăn. Do Việt Nam có đường bờ biển dài, ngư trường rộng lớn, nhiều cửa sông cửa biển, cho nên các lực lượng chức năng gặp nhiều khó khăn trong việc tuần tra, kiểm soát. Tuy nhiên, chỉ khi ngăn chặn được triệt để hành vi gây rối loạn hoạt động thiết bị VMS, khi phía EC không còn nhận kiến nghị của các nước lân cận về tình trạng tàu cá Việt Nam khai thác IUU, thì việc gỡ “thẻ vàng” mới có thể thành công.

LÊ QUÂN