Rào cản để Joe Biden định hình mối quan hệ Mỹ - Trung

Ông Joe Biden trong một cuộc gặp năm 2013 với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Lúc này, Mỹ và Trung Quốc đang có nhiều rào cản để cải thiện mối quan hệ sau 4 năm căng thẳng dưới thời Donald Trump - Ảnh: Reuters

Sự phân cực và tín hiệu của Joe Biden

Đây là một phần kết quả của lập trường đối đầu của chính quyền Trump về Trung Quốc và xu hướng của các quan chức cấp cao như cựu Phó Tổng thống Mike Pence và cựu Ngoại trưởng Mike Pompeo, coi mối quan hệ như một cuộc cạnh tranh cơ bản giữa các lực lượng dân chủ và chủ nghĩa chuyên chế.

Quan điểm đối nghịch này về quan hệ Mỹ - Trung luôn vượt trội trong chính quyền Trump, thậm chí tạo ra một “môi trường chống đối” trong phần lớn các cộng đồng chính trị, học giả và suy nghĩ của Washington mặc dù có một số ngoại lệ đáng chú ý.

Sự xuất hiện của chính quyền Joe Biden mang lại cơ hội để tạm dừng và xem xét quan điểm phổ biến hiện nay rằng, Hoa Kỳ không có lựa chọn nào khác ngoài việc cạnh tranh với một đối thủ Trung Quốc.

Người ta đã bắt đầu nhận thấy những dấu hiệu tinh tế cho thấy chính quyền Biden nhìn nhận mối quan hệ Mỹ - Trung ít nhị phân hơn so với mối quan hệ tiền nhiệm. Ngoại trưởng Antony Blinken đã mô tả mối quan hệ này là một mối quan hệ 'phức tạp', bao gồm sự kết hợp của các khía cạnh 'đối đầu', 'cạnh tranh' và 'hợp tác'.

Và, đặc phái viên về biến đổi khí hậu của Biden, John Kerry đã nói rõ rằng hợp tác với Trung Quốc về biến đổi khí hậu sẽ là một trong những mục tiêu trọng tâm của ông.

Tuy nhiên, trong khi chính quyền Biden đưa ra khả năng thiết lập lại quan hệ Mỹ - Trung thì các yếu tố cấu trúc mạnh mẽ bên trong Hoa Kỳ khiến khả năng cạnh tranh có tổng bằng không sẽ tiếp tục chi phối cách tiếp cận của họ với Trung Quốc.

Chuyên gia nghiên cứu chính trị và lịch sử Dan Slater đánh giá, sự phân cực chính trị cố hữu bên trong Hoa Kỳ sẽ chiếm được sự chú ý của chính quyền Biden, với những hậu quả không lường trước được đối với quan hệ Mỹ - Trung.

Quyết tâm của Tổng thống Biden trong việc kiềm chế sự phân cực trong nước của Mỹ có thể vô tình dẫn đến sự phân cực xoắn ốc trong quan hệ với Trung Quốc.

"Trong thời điểm mà đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa hầu như không đồng ý với nhau, họ ngày càng nhất trí về mối đe dọa từ Trung Quốc”, ông Slater gợi ý và lập luận rằng “kẻ thù chung ở nước ngoài có thể đóng vai trò như một loại dầu dưỡng làm dịu sự phân cực ở quê nhà”.

Mặc dù việc đóng khung mối quan hệ Mỹ - Trung theo các khía cạnh đối nghịch có thể là một giải pháp hấp dẫn cho sự phân cực trong nước của Mỹ, nhưng nó sẽ hạn chế ảnh hưởng của Mỹ, đặc biệt là ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, nơi các nước không coi mối quan hệ Mỹ - Trung theo nghĩa tổng bằng không như vậy.

Theo quan điểm của họ, ‘thắng’ đối với Trung Quốc không tự động chuyển thành ‘thua’ đối với Hoa Kỳ. Các quốc gia trong khu vực muốn Hoa Kỳ tiếp tục tham gia vào châu Á đang bị mất tinh thần bởi các tác động bên ngoài của sự rạn nứt trong nước của Hoa Kỳ.

Nhưng họ không muốn theo chân Hoa Kỳ trong việc “tiêu diệt” Trung Quốc, bởi vì họ phải tìm cách sống bên cạnh Trung Quốc, một quốc gia mà họ có sự liên kết về địa lý, lịch sử và kinh tế.

Ông Slater lập luận rằng việc buộc các nước phải chọn bên trong một cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ bỏ qua "nhu cầu và lợi ích của ngay cả những người chơi lớn ở Đông Bắc và Đông Nam Á".

Quyết tâm của Tổng thống Biden trong việc kiềm chế sự phân cực trong nước của Mỹ sẽ càng trở nên trầm trọng hơn bởi những thách thức kinh tế trong nước sâu sắc mà chính quyền của ông hiện đang phải đối mặt.

Tổng thống Joe Biden và Phó Tổng thống Kalama Harris đối mặt với nhiều rào cản để cải thiện quan hệ Mỹ-Trung - Ảnh: Reuters

Rào cản định hình quan hệ Mỹ-Trung

Chuyên gia Sourabh Gupta của Viện nghiên cứu Mỹ-Trung lập luận, sự kết hợp của toàn cầu hóa và số hóa có thể khiến “từ 1/4 đến 1/3 nam giới ở độ tuổi lao động hiệu quả nhất của Mỹ có thể mất việc làm vào giữa thế kỷ này, một tình trạng khó khăn chưa từng thấy kể từ sau cuộc Đại suy thoái và thậm chí có thể kể từ cuối của Kỷ nguyên Tái thiết sau cuộc nội chiến Hoa Kỳ vào cuối thế kỷ 19”.

Tình trạng khó khăn kinh tế này đặc biệt được cảm nhận ở các bang Michigan, Pennsylvania và Wisconsin của Mỹ, nơi ông Joe Biden đã giành chiến thắng vô cùng sít sao trong cuộc bầu cử Tổng thống vào tháng 11/2020.

Điều này có nghĩa là nếu chính quyền của ông Biden không tạo ra sự khởi sắc ở những bang chiến trường này, hay nói cách khác là “phủ xanh” các khu vực này, những phiếu bầu bằng đồng đô la có thể sẽ lại trở nên nóng bỏng và “đỏ rực” trong cuộc bầu cử vào năm 2024.

Sự kết hợp của các lực lượng chính trị và kinh tế này sẽ khuyến khích những người coi Trung Quốc là nguồn gốc của các tai ương kinh tế của Mỹ và sẽ gây khó khăn về mặt chính trị cho chính quyền Biden trong việc đưa ra các quan điểm chính sách có vẻ 'mềm mỏng với Trung Quốc'.

Đáng lo ngại cho những người hy vọng rằng sự thay đổi chính quyền sẽ báo trước sự thay đổi trong quan hệ Mỹ - Trung và vị thế toàn cầu của Hoa Kỳ nói chung, chính quyền Biden đã báo hiệu một xu hướng tương tự là chia thế giới thành các ‘câu lạc bộ’ gồm các nước dân chủ và chính quyền chuyên chế.

Ý tưởng về một 'hội nghị thượng đỉnh dân chủ' để giải quyết các thách thức quản trị toàn cầu lớn của thế giới có thể phát huy tác dụng ở một số thủ đô phương Tây, nhưng nó bỏ qua thực tế rằng những thách thức như biến đổi khí hậu, nợ của các nước đang phát triển và phổ biến vũ khí hạt nhân đòi hỏi các nền dân chủ và các chính phủ chuyên chế phải làm việc cùng nhau.

Hơn nữa, việc định khung như vậy sẽ khiến Hoa Kỳ đứng ngoài toàn cầu và cho thấy sự thất bại sâu sắc trong việc hiểu rõ nguồn gốc của sức hấp dẫn của Trung Quốc trong phần lớn thế giới đang phát triển, phi dân chủ.

Điều đó nằm ở việc Trung Quốc sẵn sàng cung cấp các nguồn lực cho các nước đang phát triển mà ở những nơi khác thường không có. Tuy nhiên, cũng quan trọng không kém, Trung Quốc trở thành một mô hình phát triển kinh tế nhanh chóng hấp dẫn, một bản sắc chung của một quốc gia vẫn đang vật lộn với những thách thức của các nước đang phát triển và tầm nhìn về quản trị toàn cầu giúp giành vị trí nhất định cho các quốc gia vốn bị coi thường bởi trật tự quốc tế do phương Tây lãnh đạo.

Bị ảnh hưởng bởi sự phân cực trong nước và suy thoái kinh tế, chính quyền Biden sẽ vô cùng khó khăn trong việc áp dụng các loại chính sách thương mại quốc tế, phát triển và đối ngoại cần thiết để hình thành vai trò lãnh đạo mới của Hoa Kỳ ngoài một nhóm hẹp các nền dân chủ phương Tây.

Tổng thống Biden khó có khả năng gây được sự ủng hộ chính trị ở trong nước để tham gia các hiệp định đa phương lớn như Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), và "sẽ thiếu các túi tiền đủ lớn để thống nhất một liên minh và thách thức lâu dài đối với Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) vĩ đại của Bắc Kinh ở châu Á và châu Phi", chuyên gia Gupta nhận xét.

Trong bối cảnh thời điểm lịch sử này, các yếu tố chính trị và kinh tế trong nước cuối cùng sẽ quyết định liệu chính quyền Biden có thể tái tạo mối quan hệ Hoa Kỳ - Trung Quốc và khôi phục vị thế toàn cầu của Hoa Kỳ hay không.