Rào cản phòng vệ thương mại: Thách thức và hướng đi cho hàng Việt xuất khẩu

Doanh nghiệp ngành thép phòng vệ thương mại bằng cách chủ động nguồn nguyên liệu, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Ảnh: H.P.

Hàng Việt trước “làn sóng” phòng vệ thương mại

Cục PVTM, Bộ Công thương thông tin, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, xuất khẩu Việt Nam không chỉ đối diện cơ hội mở rộng thị trường mà còn phải ứng phó với xu hướng PVTM đang gia tăng từ các quốc gia nhập khẩu. Thực tế, trong giai đoạn 2005-2024, số vụ kiện PVTM trên toàn cầu tăng nhanh, 7 năm đầu chỉ khoảng 200 vụ, 7 năm gần đây lên đến 450 vụ. Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế này. Trong đó, ngành thép – một trong những ngành xuất khẩu chủ lực đã phải đối diện 86 vụ kiện PVTM từ năm 2004 đến nay, chiếm hơn 30% tổng số vụ việc liên quan đến hàng xuất khẩu Việt Nam. Các thị trường lớn như Mỹ, EU, Mexico,... thường xuyên khởi xướng điều tra do lo ngại hàng Việt chiếm thị phần ngày càng lớn.

Ông Lê Văn Việt – Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam cho biết, giai đoạn 2016-2024, xuất khẩu thép của Việt Nam tăng trưởng bình quân khoảng 19%/năm, trong đó, xuất khẩu thép thành phẩm tăng trưởng ở mức 17%/năm. Sản phẩm thép Việt Nam xuất khẩu ở trên 50 thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, với chính sách bảo hộ mạnh mẽ của Hoa Kỳ, Mexico, EU, Ấn Độ và nhiểu quốc gia nên 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thép thành phẩm các loại của Việt Nam giảm mạnh, còn hơn 7 triệu tấn với kim ngạch khoảng 5 tỉ USD, tức giảm 20% về lượng và 28% về giá trị. Theo ông Việt, ngành thép của Việt Nam đã sớm đối mặt với các vụ kiện về PVTM, trong đó, sớm nhất là năm 2004 khi Ủy ban Châu Âu (EC) tiến hành khởi kiện chống bán phá giá đối với mặt hàng thép ống của Việt Nam.

Không chỉ thép, một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như nông sản cũng dễ bị áp rào cản. TS Dương Duy Hưng - Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp, Ban Chính sách, chiến lược Trung ương chỉ rõ, dù Việt Nam có nhiều sản phẩm xuất khẩu hàng đầu thế giới như gạo, cà phê, thủy sản,... nhưng những sản phẩm này chưa làm chủ hoàn toàn chuỗi giá trị. Ông Hưng nhận định, DN sản xuất đông nhưng liên kết lỏng lẻo, dẫn đến dễ bị tổn thương khi thị trường biến động hoặc bị áp thuế phòng vệ.

Vượt rào cản bảo hộ, mở đường cho xuất khẩu bền vững

Trong bối cảnh xuất khẩu ngày càng vấp phải rào cản bảo hộ, sự chủ động của DN, sự đồng hành của nhà nước giúp DN Việt hướng tới tham gia sâu trong chuỗi giá trị toàn cầu. Đại diện Hiệp hội Thép Việt Nam chia sẻ, sau nhiều lần đối diện với các biện pháp bảo hộ từ nước nhập khẩu, ngành thép Việt Nam cũng đưa ra bài học đáng giá. Đơn cử, phải xây dựng chuỗi cung ứng chủ động, từ nguyên liệu đầu vào đến sản phẩm đầu ra. Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu cũng là hướng đi bắt buộc. Nếu trước đây ASEAN chiếm tới 60% thị phần thì nay tỷ trọng đã giảm xuống 30,83%, nhường chỗ cho các thị trường lớn khác như EU (20,93%), Mỹ (9,62%), Ấn Độ (8,69%)... Việc trải rộng ở nhiều thị trường giúp giảm thiểu rủi ro khi một số nước dựng rào cản.

Xuất phát từ các yêu cầu của thị trường nhập khẩu, ông Việt khẳng định, dù áp dụng nhiều biện pháp PVTM nhưng rõ ràng trong nguồn gốc xuất xứ sản phẩm cũng chính là phương án tối ưu để hàng Việt tránh rủi ro PVTM. Những năm gần đây, các DN lớn như: Hòa Phát, Formosa Hà Tĩnh đầu tư mạnh vào sản xuất thép cán nóng dẹt (HRC), giúp đảm bảo nguồn cung trong nước, giảm phụ thuộc nhập khẩu và đủ điều kiện cấp C/O “made in Vietnam”. Đây là nền tảng quan trọng để ngành thép vừa bảo vệ được thị trường nội địa, vừa mở rộng xuất khẩu bền vững.

Mong muốn nâng cao sức chống chịu, các chuyên gia cho rằng, DN Việt cần đi xa hơn. Trước hết, phải định vị lại vai trò trong chuỗi giá trị toàn cầu, thay vì chỉ gia công, cần hướng tới tạo ra giá trị cao. Việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng thương hiệu và cải tiến quản trị là yêu cầu bắt buộc. TS Dương Duy Hưng nhấn mạnh, nếu muốn đứng ở vị trí xuất khẩu hàng đầu, Việt Nam không có lý do gì để chậm trễ trong việc làm chủ một số chuỗi giá trị, nhất là ở những lĩnh vực có lợi thế như nông, lâm, thủy sản và chế biến chế tạo. Cùng với đó, các cơ quan quản lý nhà nước cần rà soát, hoàn thiện thể chế, cải thiện hạ tầng và giảm bớt thủ tục, tạo điều kiện cho DN phát triển bền vững.

Bảo vệ sản xuất trong nước
Theo Cục Phòng vệ thương mại, từ khi thành lập đến nay, Cục đã triển khai 48 vụ việc điều tra mới và 35 vụ việc rà soát các biện pháp đang áp dụng, qua đó đề xuất 36 biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ sản xuất trong nước. Nhờ đó, hàng loạt ngành hàng được bảo vệ, duy trì sản lượng và việc làm cho hơn 56.000 lao động, mang lại nguồn thu ngân sách khoảng 1.600 tỉ đồng mỗi năm.

Thanh Giang