EVFTA: Cơ hội lớn nhưng rào cản không nhỏ

Cơ hội rộng mở từ EVFTA

EVFTA có hiệu lực từ năm 2020, trong bối cảnh thương mại toàn cầu chịu tác động nặng nề từ đại dịch Covid-19. Dù vậy, hiệp định đã trở thành “đòn bẩy” quan trọng giúp thương mại song phương giữa Việt Nam và EU nói chung, Việt Nam – Pháp nói riêng duy trì đà tăng trưởng.

Không chỉ cắt giảm mạnh thuế quan, EVFTA còn tạo động lực cải cách về quy tắc xuất xứ, nâng cao chất lượng quản lý hàng hóa, mở rộng khả năng tiếp cận các dịch vụ logistics, tài chính và bảo hiểm. Nhờ đó, nhiều ngành hàng chủ lực của Việt Nam như điện tử, dệt may, da giày, nông – thủy sản… đã thâm nhập sâu hơn vào thị trường Pháp và lan tỏa sang các quốc gia EU khác.

“Nút thắt” lớn: Nguyên liệu và quy định xuất xứ

Theo ông Vũ Anh Sơn – Tham tán Thương mại Việt Nam tại Pháp, dù tận dụng tốt ưu đãi thuế quan, ngành dệt may và da giày vẫn là những lĩnh vực gặp nhiều khó khăn nhất. Nguyên nhân chính nằm ở quy tắc xuất xứ “từ vải trở đi” – yêu cầu sản phẩm phải sử dụng vải có nguồn gốc từ Việt Nam hoặc EU mới được hưởng thuế 0%. Trong khi đó, công nghiệp dệt – nhuộm trong nước chưa phát triển, khiến phần lớn doanh nghiệp phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu ngoài EVFTA.

“Bức tường xanh” đối với nông, lâm, thủy sản

Các sản phẩm nông – lâm – thủy sản của Việt Nam đang phải đối mặt với hàng loạt tiêu chuẩn khắt khe từ EU. Những quy định về vệ sinh và kiểm dịch (SPS) yêu cầu kiểm soát chặt chẽ dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kháng sinh, chất cấm.

“Các rào cản SPS của EU thực chất không phải là ‘hàng rào bảo hộ’ mà là tiêu chuẩn sống còn cho sự phát triển bền vững. Nếu coi đây là áp lực, doanh nghiệp sẽ bị động; nhưng nếu coi đây là động lực cải cách thì có thể biến khó khăn thành lợi thế cạnh tranh dài hạn.” đại diện lãnh đạo vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho biết.

Rào cản phi thuế quan ngày càng siết chặt

Ngoài SPS, doanh nghiệp còn phải vượt qua hàng loạt rào cản kỹ thuật (TBT) và các quy định phát triển bền vững.

Chỉ thị về Thẩm định Chuỗi cung ứng (CSDDD) buộc các nhà nhập khẩu EU yêu cầu chuỗi cung ứng từ Việt Nam chứng minh tuân thủ nhân quyền – môi trường.

Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) sẽ làm giảm sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam nếu chưa chuyển đổi sang sản xuất xanh.

Một số chuyên gia phân tích, “các quy định mới của EU đang biến chất lượng và tính bền vững thành ‘giấy thông hành’. Nếu Việt Nam chỉ tập trung vào lợi thế chi phí nhân công rẻ mà chậm chuyển đổi xanh, thì EVFTA sẽ trở thành cuộc chơi mất cân bằng.”

Bên cạnh sức ép từ EU, chính năng lực hạn chế của doanh nghiệp Việt Nam cũng là nguyên nhân lớn. Hơn 90% là doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), nhiều đơn vị thiếu vốn, thiếu công nghệ, thiếu nhân lực am hiểu quy định quốc tế.

Lời giải nào để vượt rào cản?

Theo Tham tán Vũ Anh Sơn, "cuộc chơi" thương mại toàn cầu hiện nay không chỉ xoay quanh thuế quan mà nằm ở tiêu chuẩn bền vững. Một số giải pháp được chuyên gia gợi ý: Xanh hóa sản xuất gắn với các cam kết quốc tế như JETP, để biến chuẩn mực EU thành lợi thế cạnh tranh; Phát triển công nghiệp phụ trợ tự chủ, đặc biệt trong dệt – nhuộm, hóa chất, linh kiện công nghệ cao; Ngoại giao kinh tế chủ động, thúc đẩy đàm phán công nhận lẫn nhau (MRAs) và cơ chế định giá carbon tương đương; Cải cách thể chế với một Ủy ban chỉ đạo quốc gia về tận dụng FTA, bảo đảm phối hợp chính sách đồng bộ...

“EVFTA mở ra thị trường khổng lồ nhưng cũng đặt ra thách thức khắc nghiệt. Muốn đi xa hơn, doanh nghiệp Việt Nam buộc phải nâng cấp mình để đáp ứng chuẩn mực toàn cầu”, Tham tán Vũ Anh Sơn nhấn mạnh.

Trần Sơn