Sắc chàm gìn giữ ký ức văn hóa, đánh thức cảm hứng của người trẻ

3 giờ trướcGốc

Những bể chàm xanh thẳm nơi núi rừng, nơi bàn tay bà, bàn tay mẹ bao đời gìn giữ nghề thủ công truyền thống, nay tiếp tục sống động trong nhịp điệu mới, qua dự án 'Sắc Chàm - Ký ức đôi bàn tay' của các bạn trẻ Gen Z.

Màu của ký ức

“Áo chàm đưa buổi phân ly/Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay”, những câu thơ của nhà thơ Tố Hữu như khắc ghi hình ảnh của một miền ký ức, nơi sắc chàm không chỉ là màu nhuộm, mà còn là hơi thở, là linh hồn của nhiều dân tộc Việt Nam.

Với đồng bào Thái, Mông, Dao, Nùng, Tày… sắc chàm là màu nhuộm, hơi thở văn hóa, ký ức bền bỉ được truyền qua bàn tay bà, bàn tay mẹ suốt bao thế hệ. Hành trình gìn giữ vẻ đẹp ấy hôm nay đang được tiếp nối bởi những người trẻ Gen Z thông qua dự án “Sắc Chàm - Ký ức đôi bàn tay”, dự án nỗ lực đưa sắc màu truyền thống vào đời sống đương đại bằng những câu chuyện và trải nghiệm đầy cảm hứng.

Các bạn trẻ thực hiện vở kịch "Hồi ức màu Chàm" tái hiện câu chuyện ký ức con người và hành trình tiếp nối truyền thống.

Tấm vải chàm tái hiện các công đoạn làm nghề thủ công truyền thống của đồng bào miền núi.

Sáp ong, cao chàm, những mảnh vải với các họa tiết xoắn ốc, răng cưa, đường gấp khúc được vẽ sáp ong...

Nghệ nhân dân tộc Mông Hàng Y Cô chia sẻ, cùng sử dụng cây chàm, nhưng mỗi đồng bào lại giữ bí quyết riêng để tạo nên sắc thái độc đáo cho từng tấm vải. Ở người Thái, sắc chàm được tạo nên từ quy trình ngâm, phơi, nhuộm tỉ mỉ, cho màu bền theo thời gian. Ở người Mông, linh hồn chàm gửi vào kỹ thuật vẽ sáp ong tinh xảo. Người Dao lại kết hợp nhuộm chàm cùng in hoa văn cầu kỳ, tạo ra vẻ đẹp vừa mộc mạc vừa sang trọng. Tất cả hòa vào nhau, tạo nên “bản giao hưởng sắc chàm” của núi rừng.

Với người Mường, sắc chàm không rực rỡ nhưng thăm thẳm và bền bỉ. Chị Vương Thị Trang (người con của làng nghề Phúc Sen, tỉnh Cao Bằng) gọi đó là “vẻ đẹp của sự kiên trì”. Một bộ trang phục Mường phải qua 8 - 9 lần nhuộm, kéo dài 2 - 3 tháng. Màu chàm đen giản dị, nhưng ẩn chứa trong đó sự cần mẫn và thẩm mỹ truyền đời của người phụ nữ.

Giữa núi rừng xanh thẳm, những bể chàm lặng lẽ ủ màu, còn đôi tay người thợ kiên nhẫn khuấy chàm, nhúng chàm, vắt vải... Chàm là thành quả của lao động, nhưng cũng là hơi thở thời gian, là ký ức được truyền từ đời này sang đời khác. Trong từng thước vải chàm là câu chuyện về sự giao hòa giữa con người và tự nhiên, là ký ức được lưu giữ qua thời gian.

Chị Hàng Y Cô (30 tuổi, dân tộc Mông) nỗ lực gìn giữ nghề chàm truyền thống của thế hệ đi trước.

Trong ký ức của nghệ nhân dân tộc Mông Hàng Y Cô, chàm không chỉ là màu sắc, mà còn là hương Tết, là bàn tay bà, bàn tay mẹ bên bể chàm xanh thẫm. Khi Tết cận kề, phụ nữ trong bản cùng nhau nhuộm quần áo cho gia đình, không khí rộn ràng tràn ngập các bản làng.

Song, để làm nên những sản phẩm từ chàm với chị Y Cô cũng có nhiều khó khăn, thử thách: Khó nhất là công đoạn "nuôi sống chàm" và vẽ sáp ong. Nhiệt độ phải chuẩn thì nét vẽ mới đều, không bị hỏng… Công đoạn phơi vải cũng tạo nhiều thử thách, bởi nó phụ thuộc thời tiết; trời nắng gắt sẽ làm sáp ong tan, dễ khiến sản phẩm loang màu… Nhưng với đôi bàn tay tỉ mỉ, kiên nhẫn của các bà, các mẹ, sắc chàm mang vẻ đẹp riêng, vượt khỏi mọi giới hạn của xu hướng, trở thành nguồn cảm hứng cho giới trẻ...

Cảm hứng cho sáng tạo trẻ

Khởi nguồn từ tình yêu với sắc chàm mộc mạc và khát vọng gìn giữ vẻ đẹp của nghề nhuộm chàm truyền thống, nhóm bạn trẻ GenZ đã thực hiện dự án “Sắc Chàm - Ký ức đôi bàn tay” mang đến một hành trình khám phá đầy cảm hứng, thổi bừng sức sống mới cho những giá trị cổ truyền trong đời sống đương đại.

Bạn Hương Giang, Trưởng Ban Tổ chức của dự án “Sắc Chàm - Ký ức đôi bàn tay”.

Bạn Hương Giang, Trưởng Ban Tổ chức của dự án “Sắc Chàm - Ký ức đôi bàn tay” chia sẻ, dự án giới thiệu nhiều trải nghiệm văn hóa phong phú: Từ những câu chuyện ẩn sau hiện vật, tranh trưng bày trong triển lãm; workshop nhuộm chàm, vẽ sáp ong; cho tới những buổi trò chuyện cùng nghệ nhân và những người yêu nghệ thuật, văn hóa truyền thống. “Sắc Chàm” hướng đến những bạn trẻ trân trọng văn hóa, say mê nghệ thuật và mong muốn tìm thấy bản sắc riêng trong những trải nghiệm độc đáo.

“Chúng tôi nhận thấy văn hóa truyền thống Việt Nam, cả di sản vật thể và phi vật thể đều vô cùng phong phú, đẹp đẽ. Là sinh viên của một trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) chúng tôi càng thấy rõ sứ mệnh lan tỏa những giá trị ấy sâu rộng hơn, nhất là trong bối cảnh các ngành công nghiệp văn hóa sáng tạo đang phát triển mạnh mẽ…”, Hương Giang bộc bạch.

Những câu chuyện về "Sắc chàm" được sắp đặt trong triển lãm “Ký ức đôi bàn tay”.

Trong đó, triển lãm “Ký ức đôi bàn tay” (thuộc dự án “Sắc Chàm”) đưa người xem hòa mình vào không gian văn hóa thông qua những sản phẩm thủ công tinh xảo, những câu chuyện về những hiện vật gắn bó, lưu giữ “sắc chàm” qua thời gian. Workshop nhuộm chàm, vẽ sáp ong mở ra không gian trải nghiệm thú vị, giúp người tham gia trực tiếp cảm nhận hương chàm đặc trưng, tự tay vẽ hoa văn, những thao tác đòi hỏi sự tinh tế và tập trung cao độ.

Bên cạnh đó, minishow “Sắc Chàm - Ký ức đôi bàn tay” mang đến những câu chuyện nghề do chính nghệ nhân kể lại, kết hợp tiết mục nhạc kịch lấy cảm hứng từ sắc chàm, giúp khán giả cảm nhận sự giao thoa tuyệt đẹp giữa truyền thống và nghệ thuật đương đại.

Bạn Huệ Chi, người tham gia trải nghiệm tại Hà Nội chia sẻ: Trước đây tôi chỉ biết nhuộm chàm qua mạng xã hội. Khi trực tiếp vẽ sáp ong, nhuộm vải, tôi mới thấy sự công phu và tinh tế đến mức nào. Thành phẩm đẹp như những bức tranh nghệ thuật. Giữa cuộc sống bận rộn, chúng ta dễ dần quên đi những giá trị giản dị mà giàu hồn cốt. Nhưng khi có cơ hội gặp gỡ, trò chuyện cùng các nghệ nhân, vốn kiến thức và trải nghiệm của tôi lại được làm giàu thêm.

Chia sẻ về hành trình thực hiện dự án, Hương Giang cho biết, khó khăn lớn nhất là khoảng cách địa lý: "Nghề nhuộm chàm thuộc về đồng bào vùng cao. Chúng tôi học tập và sinh sống tại Hà Nội nên ít cơ hội tiếp xúc trực tiếp. Vì vậy, nhóm phải tổ chức nhiều chuyến đi thực địa tại Cao Bằng, Phú Thọ… để lắng nghe chia sẻ của bà con, trải nghiệm nghề một cách chân thực nhất".

Nhưng chính những chuyến đi ấy lại trở thành nguồn động lực lớn, khi nhóm bạn trẻ nhận được sự tin tưởng, ủng hộ của nghệ nhân, thầy cô và cộng đồng. “Khi dự án lan tỏa rộng rãi hơn trên mạng xã hội, chúng tôi nhận được nhiều lời động viên và kỳ vọng. Đó là động lực để nhóm tiếp tục theo đuổi dự án lâu dài,” Hương Giang bày tỏ.

Các bạn trẻ hóa thân vào các vở kịch đầy cảm xúc.

Hơn cả một dự án, "Sắc Chàm" là lời tri ân gửi đến những đôi bàn tay đã gìn giữ sắc màu truyền thống và là nguồn cảm hứng cho những người trẻ trên hành trình sáng tạo.

Hương Giang cũng chia sẻ thêm: “Là người trẻ, chúng tôi cần có trách nhiệm lan tỏa những giá trị văn hóa đẹp đẽ của dân tộc đến với cộng đồng. Việc gìn giữ và lan truyền văn hóa không thể chỉ dựa vào một cá nhân hay một nhóm nhỏ, mà cần sự chung tay của cả cộng đồng. Chúng tôi có lợi thế về các nền tảng mạng xã hội, nhờ đó có thể lan tỏa mạnh mẽ hơn và góp một phần nhỏ đưa di sản văn hóa Việt Nam đến gần hơn với bạn bè quốc tế. Đó là mong muốn và cũng là hy vọng của cả nhóm khi thực hiện dự án được góp sức gìn giữ và lan tỏa những giá trị văn hóa đến với mọi người”.

Sắc Chàm không chỉ là một dự án truyền thông, mà còn là một lời khẳng định về sức sống của văn hóa dân tộc trong dòng chảy hiện đại. Nghề nhuộm chàm vừa là nghề thủ công truyền thống, vừa là ký ức và câu chuyện được truyền qua nhiều thế hệ. Sắc chàm tồn tại trong các sản phẩm du lịch, đi vào thực tiễn đời sống, gieo mầm cảm hứng và trở thành chất liệu bền vững nuôi dưỡng một nền kinh tế sáng tạo, từ đó góp phần nâng cao trách nhiệm xã hội và lan tỏa tinh thần sống bền vững đến cộng đồng.

Một số hình ảnh khác: