Sàn giao dịch vàng của Việt Nam: Lý do trước mắt chỉ cho phép vàng vật chất

Thách thức đối với sàn giao dịch vàng

Thời gian qua, thực hiện chỉ đạo của các cấp có thẩm quyền, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã phối hợp với các bộ, ngành nghiên cứu đề án sàn giao dịch vàng. Trong tài liệu gửi đến tọa đàm của báo Tiền Phong về chủ đề này ngày hôm nay (18/11), Cục Quản lý Ngoại hối (NHNN) cho biết NHNN sẽ có tờ trình gửi Chính phủ về việc này, kèm đề xuất phân công nhiệm vụ cho các bộ, ngành liên quan.

Tuy nhiên, cơ quan này cảnh báo, việc triển khai thành lập sàn giao dịch vàng cũng đặt ra nhiều thách thức.

Trước hết, kinh doanh vàng là hoạt động kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư. Do đó, hoạt động của sàn giao dịch vàng cần phải được thực hiện trên nguyên tắc thận trọng, có lộ trình phù hợp với thực tiễn, đảm bảo an toàn, minh bạch, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các thành viên tham gia.

Hơn nữa, Việt Nam không phải là nước khai thác vàng. Từ năm 2014 đến trước năm 2024, nhằm phục vụ mục tiêu điều hành tỷ giá, tích lũy dự trữ ngoại hối nhà nước, NHNN không thực hiện nhập khẩu vàng và chưa cấp phép nhập khẩu cho doanh nghiệp. Nguồn cung vàng trong nước chỉ được bổ sung trong các năm 2014, 2024 qua các đợt can thiệp vàng miếng của NHNN với khối lượng không lớn và không thường xuyên.

Việt Nam sắp có sàn giao dịch vàng vật chất. Ảnh: Nam Khánh

Chưa kể, bài học trong quá khứ, giai đoạn 2006-2010, tại thị trường trong nước, các sàn giao dịch vàng tự phát sử dụng đòn bẩy tài chính tạo rủi ro và nguy cơ rất lớn cho thị trường vàng nói riêng, thị trường tài chính nói chung, đặc biệt khi giá vàng biến động mạnh.

“Vàng là mặt hàng có giá trị lớn, đòi hỏi có hệ thống kho lưu trữ vàng vật chất đảm bảo an ninh, an toàn tài sản, thậm chí yêu cầu cao hơn so với việc nắm giữ tiền mặt, giấy tờ có giá; đồng thời có trách nhiệm, trung thực trong việc lưu trữ, báo cáo giao dịch vàng. Trong khi đó, Việt Nam chưa có hệ thống kho lưu trữ vàng tập trung, trung tâm kiểm định vàng chuyên biệt.

Với những thuận lợi và thách thức nói trên, trước mắt, giao dịch vàng trên sàn vàng trong nước chỉ nên là giao dịch vàng vật chất”, Cục Quản lý ngoại hối nêu quan điểm.

Cần có lộ trình cho sàn giao dịch vàng

Ông Nguyễn Minh Tuấn, CEO AFA Capital, lưu ý thuật ngữ “sàn vàng” dễ gợi nhớ mô hình CFD từng gây thiệt hại cho nhà đầu tư 10 năm trước, khi giao dịch chỉ dựa trên chênh lệch giá mà không có vàng thật.

Do đó, Việt Nam cần hướng đến sở giao dịch vàng vật chất, hoạt động trên tiêu chuẩn quốc gia với cơ chế giao - nhận minh bạch.

“Điều cốt lõi của mô hình mới là trả lời rõ câu hỏi: Ai là bên mua - bên bán? Tiền có được thanh toán thật hay không? Người mua có thể nhận vàng vật chất hay phải ký gửi? Khi bán lại có phải giao vàng thật? Những yêu cầu này nhằm tách biệt mô hình mới với các sàn CFD trước đây”, ông Tuấn nói.

Theo Chuyên gia kinh tế - TS Cấn Văn Lực, Việt Nam cần lựa chọn mô hình phù hợp: Một sàn vàng độc lập, giao dịch thông qua sở giao dịch hàng hóa hay đặt tại trung tâm tài chính quốc tế ở TPHCM. Cùng với đó là cơ chế niêm yết giá, thuế - phí giao dịch, xuất nhập khẩu và sự phối hợp liên ngành.

Liên quan đến xây dựng sàn giao dịch vàng, dự thảo đề xuất chia làm 3 giai đoạn: giai đoạn đầu chỉ giao dịch vàng nguyên liệu nhập khẩu; giai đoạn 2 mở rộng hệ thống phân phối cho doanh nghiệp; giai đoạn 3 mới cân nhắc các sản phẩm phái sinh, khi hành lang pháp lý và dữ liệu đã hoàn thiện.

Tuy nhiên, ông Vũ Hùng Sơn, Chủ tịch HĐQT Bảo Tín Mạnh Hải, cho rằng, điều khiến doanh nghiệp lo ngại là số hạn ngạch nhập khẩu dự kiến được phân cho các ngân hàng và các doanh nghiệp lớn sẽ chủ yếu phục vụ hoạt động nội bộ của họ.

“Nếu các doanh nghiệp sản xuất trang sức khác không có cơ hội tiếp cận nguồn vàng này, sàn giao dịch sẽ khó tạo được sự sôi động và khó phát huy vai trò điều tiết thị trường”, ông Sơn nói.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhấn mạnh, bài toán không chỉ là “có hay không có sàn vàng”, mà là thiết kế và vận hành sàn như thế nào để Nhà nước có thể kiểm soát, giám sát hiệu quả.

Một sàn vàng hoạt động đúng chuẩn sẽ giúp cơ quan quản lý giám sát giao dịch theo thời gian thực, nắm được các luồng mua - bán, mức độ biến động, rủi ro thị trường và nhận diện các nhóm tác động đến giá. Khi có dữ liệu tập trung, cơ quan quản lý mới có thể can thiệp bằng công cụ thị trường khi cần thiết, như áp trần vị thế, giới hạn giao dịch, hoặc thực hiện các biện pháp phòng ngừa rủi ro.

Lợi ích lớn nhất của sàn giao dịch vàng là mọi giao dịch đều được ghi nhận, báo cáo liên tục, cho phép nhà quản lý điều hành thị trường dựa trên dữ liệu thực, thay vì suy đoán. Điều này sẽ giảm đáng kể tình trạng đầu cơ, thao túng và bong bóng giá.

Ông Nguyễn Thế Hùng (Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam) lưu ý thêm, một số ngân hàng và doanh nghiệp chưa đủ điều kiện về cơ sở vật chất và công nghệ nhưng vẫn muốn tham gia nhập khẩu, sản xuất. Nếu không siết điều kiện tham gia, thị trường sẽ khó kiểm soát.

Tuân Nguyễn