Sanae Takaichi, người đàn bà thép của Nhật Bản được kỳ vọng sẽ gây bất ngờ

Trong một đoạn phim ngắn đầu những năm 1990, Sanae Takaichi trẻ trung, lịch lãm, mặc vest sang trọng lướt nhanh qua tòa nhà quốc hội Nhật Bản trên ghế sau của một chiếc limousine. Cô tập tạ trong một văn phòng ở Tokyo. Cô sải bước đầy quyết tâm lên thang cuốn, trong khi những người khác đứng im một chỗ.

“Tôi cảm thấy mình đã tìm thấy điều mình thực sự muốn làm,” nữ thủ tướng tương lai chia sẻ khi mô tả sự thức tỉnh chính trị gần đây của mình trong thời điểm đang thực tập cho một nữ nghị sĩ Hoa Kỳ. “Sau khi quan sát Nhật Bản từ Quốc hội Hoa Kỳ, tôi quyết tâm làm việc cho Nhật Bản!”

Đoạn video mờ dần vào logo của Daishinpan, một công ty thẻ tín dụng đã bị lãng quên từ lâu mà Takaichi, lúc đó là người dẫn chương trình tin tức truyền hình, đang quảng cáo. Vô tình, đoạn quảng cáo đã ghi lại khoảnh khắc chuyển mình lịch sử: In sâu vào tâm trí công chúng hình ảnh một người phụ nữ khởi đầu hành trình 30 năm từ một MC truyền hình lên nắm giữ vị trí chính trị cao nhất Nhật Bản.

Trong một giai đoạn mà cả đảng LDP và đất nước Nhật Bản đang đứng trước nhiều thách thức, việc bà Sanae Takaichi trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên của đất nước này là một bất ngờ thú vị

Vị thế hiện tại của bà Takaichi như một biểu tượng của sự chuyển đổi đang đặt Nhật Bản vào một giai đoạn biến động đầy đau đớn. Lạm phát, vốn đã vắng bóng trong các tính toán của hộ gia đình từ lâu, giờ đây lại là một vấn đề chính trị mang tính sống còn. Đảng Dân chủ Tự do, vốn nắm quyền trong phần lớn 70 năm qua, cũng đang ở trong giai đoạn đòi hỏi nhiều thay đổi. Đặc biệt, đồng minh thân cận nhất của Nhật Bản, Hoa Kỳ, cũng đã trở nên khó nắm bắt dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Donald Trump.

Trong bối cảnh đó bà Takaichi, với chủ nghĩa bảo thủ cực đoan về các vấn đề xã hội vốn dĩ đã gây chia rẽ nhưng lại có tỷ lệ ủng hộ cao ngất ngưởng, phải đóng vai trò là người thống nhất trong một thế giới đang phân mảnh.

Và, mặc dù đã có nhiều nỗ lực để làm như vậy, bản thân "người đàn bà thép" của Nhật Bản vẫn khó có thể xếp loại. Lễ nhậm chức thủ tướng thứ 104 của Nhật Bản trong tuần này là kết quả của cả kế hoạch tỉ mỉ từ phía bà Sanae Takaichi và sự hoang mang của một đảng cầm quyền đang gặp khá nhiều khủng hoảng.

Nhưng bất chấp tất cả những khó khăn ấy, sự vươn lên vị trí hàng đầu của bà, được ca ngợi là một bước đột phá cho phụ nữ Nhật Bản, đã vấp phải những lời chỉ trích rằng phong thái của bà quá nam tính. Trong một môi trường chính trị hậu chiến, nơi các thủ tướng chỉ tại vị trung bình hai năm, cơ hội kéo dài tuổi thọ của bà là rất thấp; Tuy nhiên, sức mạnh chiến thắng của Takaichi đã liên tục bị đánh giá thấp.

Việc bà lên nắm quyền chủ tịch đảng LDP, vốn trước tới giờ đều do nam giới lãnh đạo, vừa là điều tự nhiên, bởi bà là một người theo chủ nghĩa dân tộc nhiệt thành và một người bảo thủ kiên định, vừa đáng kinh ngạc khi là một phụ nữ tự thân lập nghiệp xuất thân từ một gia đình lao động bình thường. Hình ảnh người phụ nữ 64 tuổi này, một người lao động không biết mệt mỏi, “không cân bằng giữa công việc và cuộc sống”, vừa được xây dựng cẩn thận vừa hoàn toàn chân thực.

Không chỉ giới truyền thông, người dân Nhật Bản và cả lãnh đạo các quốc gia khu vực và thế giới đều đang dõi theo những quyết sách của người phụ nữ đã làm nên lịch sử tại đất nước mà nam giới vốn mặc nhiên được coi là lãnh đạo

Takaichi sinh ra trong một gia đình theo chủ nghĩa truyền thống tại cố đô Nara, nơi không có lý do gì để một cô gái được học đại học. Khi cô khăng khăng đòi đi học, gia đình cô vẫn tiếp tục ở nhà trong khi đi học. Là một chính trị gia, bà đã duy trì các giá trị của một nước Nhật Bản trung lưu bảo thủ, với một chút chủ nghĩa dân tộc. Ví dụ, bà có cái nhìn xét lại về lịch sử Nhật Bản, gây lo ngại rằng việc bà đến thăm đền Yasukuni gây tranh cãi sẽ tiếp tục trên cương vị thủ tướng - có khả năng làm gián đoạn quan hệ với Trung Quốc và Hàn Quốc.

Người ta đã nói nhiều về tình yêu của Takaichi dành cho nhạc heavy metal và việc bà từng là người đam mê xe moto phân khối lớn. Dấu hiệu thực sự của sự nổi loạn, theo những người hiểu rõ bà, chính là việc bà thần tượng Margaret Thatcher. "Tôi nghĩ rằng mọi người đã phần nào hiểu lầm sự ngưỡng mộ của bà dành cho Thatcher", một người bạn nói. "Bà ấy thích hình ảnh Người Đàn Bà Thép, nhưng nó còn sâu sắc hơn thế nhiều". Ở nữ thủ tướng đầu tiên của Anh, Takaichi nhìn thấy một con người vừa theo chủ nghĩa truyền thống vừa quyết tâm làm đảo lộn những gì mà phe bảo thủ mong đợi ở bà.

Giống như Người đàn bà thép Thatcher, Takaichi sẽ phải chịu số lượng kẻ thù nhiều như số người ngưỡng mộ. Một trong những hành động đầu tiên của bà là bổ nhiệm một bộ trưởng "phụ trách một xã hội chung sống hòa bình và trật tự với người nước ngoài". Một số người sẽ coi đây là bằng chứng của chủ nghĩa bài ngoại; những người khác sẽ hoan nghênh một biện pháp có thể giúp các quốc gia khác tránh khỏi những căng thẳng liên quan đến nhập cư mà nhiều người Nhật lo sợ.

Ví dụ, người ta đã phàn nàn rằng bà không có cốt lõi chính sách rõ ràng. Nhưng bà đã công bố, cùng với đối tác liên minh mới của LDP, một tuyên bố dài tám trang về các mục tiêu chính sách, gần giống với một bản tuyên ngôn hơn bất kỳ điều gì đảng này từng làm trước đây.

Trong các thông điệp tranh cử, bà Takaichi tập trung nhiều nhất vào kinh tế. Bà đưa ra khái niệm “Sanaenomics”, gợi nhớ tới “Abenomics” của ông Abe Shinzo với ba trụ cột: nới lỏng tiền tệ, chi tiêu công mạnh mẽ và cải cách cơ cấu.

Là học trò thân cận của cố Thủ tướng Shinzo Abe và là người ủng hộ trung thành của chính sách kích thích kinh tế “Abenomics” khái niệm Sanaenomics của bà Takaichi cũng đang được chờ đợi cả từ phía ủng hộ và bên phản đối

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo nếu áp dụng triệt để chính sách “Sanaenomics”, nền kinh tế Nhật có thể đối mặt rủi ro: đồng yên suy yếu, lợi suất trái phiếu tăng, áp lực tài chính đè nặng lên ngân sách quốc gia vốn đã chồng chất nợ công. Dẫu vậy, nữ chính trị gia không ngần ngại: “Đã đến lúc chính phủ phải hành động để bảo vệ người dân và khôi phục sức mạnh đất nước”.

Sự quyết đoán ấy vừa là điểm mạnh, vừa là điều khiến giới quan sát lo lắng về hậu quả lâu dài.

Không chỉ dừng ở kinh tế, bà Takaichi còn thể hiện rõ quan điểm về quốc phòng và an ninh. Bà kêu gọi sửa đổi hiến pháp hòa bình để củng cố quân đội, lập luận rằng Nhật Bản cần chuẩn bị trước những biến động khó lường từ tình hình quốc tế. Lập trường dân tộc chủ nghĩa cứng rắn ấy nhận được sự ủng hộ ngày càng lớn từ công chúng, trong bối cảnh dư luận Nhật chuyển dịch theo hướng ủng hộ tăng cường phòng vệ.

Sự nghiệp chính trị của Takaichi, phần lớn, được thúc đẩy bởi cố Thủ tướng Shinzo Abe - một người theo chủ nghĩa dân tộc thuộc cánh hữu của đảng, người đã trở thành thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản. Takaichi đã hai lần giữ chức bộ trưởng (Bộ trưởng Nội vụ và An ninh Kinh tế) trong nội các của ông Abe. Nhiệm kỳ thủ tướng của bà đã khơi dậy những đồn đoán trên cả phương diện chính trị lẫn thị trường rằng bà sẽ cố gắng vực dậy vận mệnh của Nhật Bản thông qua chính sách kích thích kinh tế và cải cách cơ cấu mang đậm dấu ấn cá nhân, được gọi là Abenomics.

So sánh với Abe là hữu ích, nhưng không nhất thiết mang tính dự đoán. Với tất cả những thành tích dân tộc chủ nghĩa và cánh hữu của mình, chủ nghĩa thực dụng đã kéo Abe về phía trung tâm một cách chắc chắn. Nhiều người tự hỏi liệu điều tương tự có xảy ra với Takaichi hay không, và nếu có, sức hút đó sẽ mạnh mẽ đến mức nào. Thủ tướng Ý bảo thủ hàng đầu - và là nữ thủ tướng đầu tiên - Giorgia Meloni, người có lập trường cứng rắn về một số vấn đề then chốt đã bị thay đổi bởi chủ nghĩa thực dụng, đã bắt đầu trông giống như một kim chỉ nam hữu ích cho tương lai của Takaichi. Meloni, ở một quốc gia khác với di sản của những nhà lãnh đạo nhanh chóng bị lật đổ, đã trụ vững trong ba năm và vẫn đang vững mạnh. Takaichi đã làm nên lịch sử một lần; bà ấy có rất nhiều cơ hội để làm điều đó một lần nữa.

Theo FT

Thái Duy