Nhật Bản với nữ Thủ tướng đầu tiên: Lịch sử và tương lai

Bà Takaichi Sanae, nữ Thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản. (Nguồn: Sankei)

Ngày 21/10, bà Takaichi Sanae, 64 tuổi, được bầu làm Thủ tướng thứ 104 của Nhật Bản, trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên trong lịch sử 140 năm của đất nước mặt trời mọc. Thế nhưng, phía trước không chỉ là vinh quang, mà còn nhiều thách thức lớn mà nữ tân Thủ tướng phải giải quyết.

Ổn định là ưu tiên

Về chính trị, với vai trò là người đứng đầu chính phủ Nhật Bản, trước hết, Thủ tướng Takaichi cần tìm kiếm sự ổn định và xây dựng lại niềm tin của công chúng đang bị xói mòn phần nào về Đảng Dân chủ tự do (LDP) mà bà là Chủ tịch. Các vụ bê bối, tranh đấu nội bộ gần đây của LDP khiến sự ủng hộ của cử tri suy giảm, cùng với việc đảng Công minh rút khỏi liên minh, buộc bà phải đàm phán với Đảng Đổi mới Nhật Bản (Ishin) để lập chính phủ thiểu số. Đồng thời, liên minh mong manh này cũng buộc bà phải điều chỉnh và cân bằng chương trình nghị sự của mình để có thể làm hài lòng các yêu cầu cải cách của đảng liên minh cầm quyền.

Dù vậy, ông Nicholas Szechenyi, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Washington D.C. (Mỹ), đánh giá: “Nếu có thể củng cố vững chắc vị thế chính trị, bà Takaichi hoàn toàn có thể tiếp nối tầm nhìn của cố Thủ tướng Abe Shinzo về một Nhật Bản hùng mạnh và bảo đảm tính liên tục trong quỹ đạo chiến lược của Mỹ”. Song, với tính cách được cho là khá cứng rắn của bà, có thể khiến nỗ lực xoa dịu bất đồng, tìm kiếm đồng thuận trong nội bộ LDP và liên minh khó khăn hơn.

Về kinh tế, chính phủ mới ưu tiên phục hồi tăng trưởng. Hiện nền kinh tế Nhật Bản phải đối phó với lạm phát gần 3%, đồng Yen suy yếu và tỷ lệ nợ trên GDP vượt quá 200%. Trong bối cảnh đó, Nhóm Kinh tế toàn cầu của Viện Nghiên cứu ING tại London (Anh) nhận định: “Chúng tôi tin rằng liên minh, vốn ủng hộ một chính phủ tinh gọn hơn, bãi bỏ quy định và cải cách cơ cấu, nên hạn chế tăng chi tiêu tài khóa và mở rộng các chương trình phúc lợi xã hội. Thay vào đó, họ nên tập trung vào đầu tư để hỗ trợ tốt hơn cho các ngành công nghiệp”.

Trong bối cảnh đó, bà Takaichi Sanae cũng được cho là sẽ tiếp nối chính sách kinh tế “Abenomics” của cố Thủ tướng Abe Shinzo, tập trung vào các biện pháp như cắt giảm thuế, thúc đẩy đầu tư vào bán dẫn, AI và quốc phòng để chống giảm phát và thúc đẩy tăng trưởng. Thị trường nền kinh tế lớn thứ tư thế giới đã phản ứng tích cực khi bà Takaichi chiến thắng; chỉ số Nikkei 225 tăng mạnh, lập kỷ lục mới khi các nhà đầu tư kỳ vọng về các chính sách thân thiện với thị trường và quản trị doanh nghiệp. Song, lập trường trung lập của bà Takaichi về chính sách tiền tệ có thể tạo điều kiện cho Ngân hàng Nhật Bản (BoJ) tiếp tục chính sách bình thường hóa tiền tệ và giữ nguyên lãi suất đến tháng 12.

Về xã hội, chiến thắng của bà được cho là sẽ góp phần thúc đẩy bình đẳng giới tại Nhật Bản. Ngoài ra, cương lĩnh tranh cử của nữ chính trị gia này đề cập ưu đãi về lương bổng và trợ cấp an sinh xã hội, nhằm đối phó với tình trạng dân số già hóa và tỷ lệ sinh giảm, song liên minh với đảng Ishin có thể hạn chế các nỗ lực lớn hơn của bà trong siết chặt chính sách nhập cư.

Bà Sanae Takaichi (đứng), lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền của Nhật Bản trong phiên họp toàn thể của Hạ viện tại Tokyo vào ngày 21/10. (Nguồn: Kyodo)

Trước ngã ba đường

Theo Giáo sư Derek Grossman (Đại học Nam California, Mỹ), khuynh hướng dân tộc chủ nghĩa của Thủ tướng Takaichi có thể ảnh hưởng đến quan hệ giữa Nhật Bản và các nước láng giềng Đông Bắc Á, nơi vẫn tồn tại những vấn đề lịch sử và lo ngại về môi trường an ninh.

Tuy nhiên, báo chí Nhật Bản nhận xét bà Takaichi đã không đến viếng ngôi đền Yasukuni trong Lễ hội mùa Thu vừa qua như đã từng làm trước đây, cho thấy sự cân nhắc đến tác động về mặt ngoại giao.

Trên phạm vi toàn cầu, nữ Thủ tướng được cho sẽ ưu tiên củng cố quan hệ đồng minh Nhật – Mỹ. Bà Takaichi chủ trương nâng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP vào năm 2027, phù hợp với các yêu cầu chia sẻ gánh nặng của Tổng thống Mỹ Donald Trump. Tuy nhiên, quan hệ kinh tế, thương mại với đối tác quan trọng hàng đầu này đứng trước những thách thức, khi mà chính sách thuế quan của Chính quyền Mỹ hiện nay tiềm ẩn nhiều rủi ro với Nhật Bản, có thể khiến đồng Yen suy yếu và chi phí nhập khẩu tăng cao. Việc triển khai gói đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ như cam kết trong đàm phán thuế quan vừa qua cũng là bài toán không hề dễ dàng.

Theo Viện Nghiên cứu chính sách đối ngoại (FPRI) tại Philadelphia (Mỹ), bà Takaichi cần xây dựng quan hệ tốt với ông Donald Trump, củng cố vị thế chính trị trong nước. Cơ hội, hay “thuốc thử” đến rất sớm khi Tổng thống Mỹ sẽ thăm Nhật Bản vào tuần tới. Bên cạnh đó, nữ Thủ tướng Nhật Bản cũng cần khẳng định vai trò khẳng định vai trò tại các diễn đàn đa phương như ASEAN và APEC, qua đó thúc đẩy Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Khi bà Takaichi nhậm chức, Nhật Bản đứng trước một ngã rẽ mới. Chiến thắng của bà khơi dậy kỳ vọng về bình đẳng giới và tăng trưởng kinh tế, song liên minh cầm quyền mong manh và biến động toàn cầu sẽ là phép thử lớn. Trong bối cảnh đó, sự ổn định trong nước được nhiều nhà phân tích cho là chìa khóa để Tokyo củng cố, khẳng định vị thế bên ngoài. Liệu bà Takaichi có thể tận dụng cơ hội để xây dựng một “nước Nhật hùng mạnh”? Câu trả lời vẫn còn ở phía trước.

Minh Vương