Sáp nhập địa phương, đặt tên thế nào?

Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ đã thống nhất dự kiến trình cấp có thẩm quyền phương án sau khi sắp xếp sẽ giảm khoảng 50% số đơn vị hành chính cấp tỉnh, giảm khoảng 60%-70% đơn vị hành chính cấp xã. Việc đặt tên các đơn vị hành chính cấp tỉnh, xã sau sáp nhập đang được dư luận đặc biệt quan tâm. Phóng viên Báo Người Lao Động đã trao đổi vấn đề này với PGS-TS Bùi Hoài Sơn, đại biểu chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội.

* Phóng viên: Thưa ông, trong thời gian tới, việc đặt tên đơn vị hành chính mới sau khi sáp nhập cần tuân theo những nguyên tắc nào?

PGS-TS BÙI HOÀI SƠN

- PGS-TS BÙI HOÀI SƠN: Chuyện đặt tên cho các đơn vị hành chính mới không còn là việc lựa chọn một cái tên đơn thuần, mà trở thành quyết định mang tính biểu tượng, gắn liền với quá khứ, hiện tại và tương lai của từng vùng đất. Tên gọi ấy sẽ không chỉ hiện diện trong giấy tờ, bản đồ hành chính mà còn ăn sâu vào đời sống tinh thần của người dân - nơi họ tự hào gọi tên quê hương mình.

Nguyên tắc hàng đầu, theo tôi, là tôn trọng và kế thừa giá trị lịch sử - văn hóa của từng vùng đất. Mỗi địa danh đều mang theo một phần ký ức cộng đồng. Đó có thể là tên gọi gắn liền với một giai đoạn lịch sử, một nhân vật kiệt xuất, một di sản văn hóa đặc trưng hay đơn giản là hình ảnh thân thuộc của làng xóm, núi sông đã ăn sâu vào tiềm thức nhiều thế hệ. Khi lựa chọn tên mới, cần hết sức thận trọng để không làm phai nhòa những giá trị ấy. Nếu có thể giữ lại danh xưng cũ hoặc kết hợp một cách hài hòa giữa các tên gọi đã quen thuộc thì điều đó sẽ giúp người dân cảm thấy thân quen, gần gũi, giảm thiểu tối đa sự bỡ ngỡ và phản ứng tâm lý tiêu cực trong quá trình chuyển đổi.

Song hành với tinh thần kế thừa, tên gọi mới cũng cần thể hiện được tính bao quát và đại diện chung cho cộng đồng mới sau sáp nhập. Cần tránh tình trạng tên mới thiên lệch về một địa phương cụ thể nào đó, khiến người dân ở các khu vực khác cảm thấy bị "lép vế" hoặc bị xóa nhòa bản sắc. Trong nhiều trường hợp, nên cân nhắc lựa chọn một cái tên trung tính hoặc tạo dựng một danh xưng mới mang ý nghĩa tích cực, thể hiện khát vọng phát triển, sự đoàn kết, tinh thần vươn lên của cả cộng đồng. Đây không chỉ là sự dung hòa về địa lý, mà còn là sự kết nối về mặt tinh thần giữa những người đến từ nhiều vùng đất khác nhau.

Một nguyên tắc quan trọng khác là tên đơn vị hành chính mới cần bảo đảm tính rõ ràng, dễ đọc, dễ nhớ và dễ sử dụng trong mọi lĩnh vực. Bên cạnh đó, yếu tố phát triển và tầm nhìn chiến lược cũng nên được phản ánh trong tên gọi. Một cái tên không chỉ nên gợi nhắc quá khứ mà còn truyền cảm hứng cho tương lai. Nếu đơn vị hành chính mới nằm ở khu vực có tiềm năng về biển, về công nghiệp, về nông nghiệp công nghệ cao hay du lịch sinh thái thì tên gọi cũng có thể khéo léo lồng ghép các đặc trưng ấy để vừa giữ được bản sắc vừa khẳng định định hướng phát triển.

Quan trọng hơn cả, trong bất kỳ quá trình sắp xếp và đặt tên nào, sự đồng thuận của người dân luôn cần được đặt lên hàng đầu. Bởi suy cho cùng, cái tên ấy sẽ không chỉ nằm trên biển hiệu cơ quan hay bản đồ hành chính, mà sẽ đi vào đời sống thường nhật của hàng triệu người - trong từng tấm căn cước, trong từng câu chuyện gia đình, trong ký ức của bao thế hệ. Khi người dân được tham gia quá trình đặt tên, họ không chỉ thấy mình được tôn trọng mà còn có thêm lý do để tự hào và gắn bó hơn với đơn vị hành chính mới được hình thành.

Việc đặt tên địa phương mới sau sáp nhập cần hội tụ các yếu tố truyền thống, bản sắc và hướng đến tương lai phát triển. Trong ảnh: Lễ hội áo dài và dân vũ ở tháp Nghinh Phong, tỉnh Phú Yên Ảnh: Hồng Ánh

* Ông có cho rằng việc thay đổi toàn bộ tên gọi của tất cả địa phương sau sắp xếp có thể sẽ làm việc đặt tên bị rối? Có nên lấy tên cũ của một địa phương hay tạo ra tên gọi mới?

- Thực tế cho thấy tên gọi của một tỉnh không chỉ để nhận diện về mặt địa lý, mà còn là kết tinh của truyền thống, văn hóa, ký ức tập thể. Nhiều địa danh ở Việt Nam đã đi sâu vào lòng người qua nhiều thế hệ, trở thành biểu tượng của niềm tự hào quê hương, hiện diện trong thơ ca, âm nhạc, sử sách và đời sống thường nhật. Nếu sau sáp nhập mà toàn bộ tên gọi cũ đều bị thay thế sẽ khiến công tác hành chính trở nên phức tạp, thậm chí còn dễ tạo cảm giác mất mát, đứt gãy mối liên kết giữa con người với vùng đất họ sinh ra, lớn lên, gắn bó cả đời.

Thay vì thay đổi hoàn toàn, cần có một sự lựa chọn linh hoạt và hài hòa giữa việc giữ lại tên gọi cũ và sáng tạo ra danh xưng mới. Trong nhiều trường hợp, nếu một trong các địa phương được sáp nhập có tên gọi đã quen thuộc, có sức lan tỏa lớn, gắn liền với hình ảnh, thương hiệu địa danh trong lòng dân và trên bản đồ quốc gia - quốc tế thì việc giữ lại tên gọi đó là hoàn toàn hợp lý.

Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng nên giữ tên cũ. Có những trường hợp, các địa phương sáp nhập tương đối ngang bằng về vị thế, dân số, vai trò văn hóa - kinh tế hoặc không có cái tên nào đủ nổi bật để đại diện toàn diện cho vùng đất mới, thì việc lựa chọn một tên gọi mới có thể là phương án phù hợp hơn. Việc sáng tạo tên mới không thể làm tùy tiện, mà cần dựa theo những tiêu chí rõ ràng - phản ánh bản sắc văn hóa, địa lý, truyền thống lịch sử hoặc định hướng phát triển của địa phương mới. Quan trọng hơn, cần có sự tham vấn rộng rãi từ cộng đồng dân cư, các nhà nghiên cứu và chuyên gia để tên gọi đó thực sự được chấp nhận và lan tỏa.

Việc đặt tên sau sáp nhập là một bài toán không thể giải quyết bằng một công thức duy nhất. Giữ tên cũ hay đặt tên mới không quan trọng bằng việc cái tên đó có đại diện được cho tinh thần, lịch sử và khát vọng của vùng đất hay không. Một cái tên chỉ thực sự sống trong lòng người khi nó không chỉ là danh xưng hành chính mà còn là biểu tượng của niềm tự hào, của sự gắn bó và của một tương lai được cộng đồng cùng nhau vun đắp.

* Khi sáp nhập các xã, liệu chúng ta có thể cân nhắc lấy lại tên huyện cũ đặt cho xã mới hay sử dụng lại các tên địa danh cũ đã mang đậm dấu ấn văn hóa, lịch sử của địa phương đó?

- Tôi cho rằng đây là một vấn đề rất đáng suy nghĩ. Đó là một hướng đi đáng cân nhắc, thậm chí là rất cần thiết trong một số trường hợp.

Việc lấy lại tên một huyện cũ hoặc một địa danh truyền thống để đặt tên cho xã mới có thể mang lại nhiều giá trị. Tuy nhiên, việc này cần được thực hiện một cách cẩn trọng và có chọn lọc. Không phải tên địa danh cũ nào cũng phù hợp để sử dụng lại, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, khi đơn vị hành chính mới có thể bao gồm nhiều vùng đất khác nhau, với những bản sắc riêng biệt.

Chúng ta có thể linh hoạt trong cách sử dụng tên cũ. Chẳng hạn, không nhất thiết phải lấy nguyên bản mà có thể cải biến đôi chút để phù hợp với hoàn cảnh mới hoặc chọn những tên gọi mang tính biểu tượng chung, không gắn quá chặt với một địa phương cụ thể nào trong khu vực sáp nhập.

Nếu một cái tên vừa gợi nhắc được ký ức văn hóa vừa mở ra kỳ vọng phát triển và quan trọng nhất, như tôi luôn nhấn mạnh, là được lòng dân thì đó chính là cái tên xứng đáng để lựa chọn.

YẾN ANH thực hiện