Sạt lở bất thường giữa trời nắng ở Đà Nẵng gây kinh hoàng: Hiện tượng hiếm gặp!

Trưa 15-11, lãnh đạo xã Hùng Sơn (TP Đà Nẵng) cho biết lực lượng chức năng vẫn chưa tìm được 3 người mất tích trong vụ sạt lở đất tại thôn Pứt, xã Hùng Sơn.

Hiện nay, các lực lượng chức năng đã huy động nhiều phương tiện, thiết bị chuyên dụng, bố trí sẵn sàng nhằm triển khai công tác tìm kiếm. Tuy nhiên, hiện nguy cơ sạt lở vẫn đang tiếp diễn nên các lực lượng chưa tiếp cận được khu vực nghi có người bị vùi lấp.

Sạt lở đất lúc trời nắng 3 ngày là hiếm gặp nhưng từng xảy ra trước đó

Trong vụ việc này, nhiều người cảm thấy bất ngờ khi sạt lở xảy ra trong điều kiện thời tiết nắng ráo đã 3 ngày - sau khi có mưa lớn trong thời gian dài trước đó. GS-TS Đỗ Minh Đức, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội – đã có bài viết đánh giá, lý giải về hiện tượng này.

Theo GS-TS Đỗ Minh Đức, sau 3 ngày không mưa, giữa trời nắng ráo, sạt lở xảy ra là hiếm gặp.

GS-TS Đỗ Minh Đức, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội (Ảnh: Nhân vật cung cấp)

Tuy nhiên, trong điều kiện thực tế tỉnh Quảng Nam cũ (nay thuộc TP Đà Nẵng), hiện tượng đã từng xảy ra trong các đợt mưa lớn kéo dài cuối tháng 10, đầu tháng 11-2017, cuối tháng 10-2020. Đặc biệt, một khối trượt gần tương tự (thời gian dừng mưa ít hơn) quy mô lớn đã xảy ra ở thôn Tà Làng, xã Bhalêê (nay là xã A Vương) ngày 28-10-2020.

Lý giải về hiện tượng này, GS-TS Đỗ Minh Đức cho rằng nguyên nhân chính là tính lưu biến (nôm na là biến dạng diễn ra liên tục theo thời gian) của đất, mà trong trường hợp cụ thể này là sét phong hóa có bề dày lớn và tính dẻo rất cao.

Clip: Vụ sạt lở đất kinh hoàng diễn ra trong điều kiện thời tiết tạnh ráo khiến nhiều người bất ngờ

Mái dốc do ảnh hưởng của mưa lớn kéo dài trước đó, áp lực nước lỗ rỗng tăng cao, giảm độ bền của đất, làm cho đất chuyển từ trạng thái ổn định sang trạng thái mất ổn định. Do đất có tính dẻo cao nên nó không bị phá hủy ngay lập tức mà chuyển sang trạng thái dẻo. Ở trạng thái này, khối đất sẽ tiếp tục biến dạng theo thời gian cho đến khi lượng biến dạng đủ lớn mới bị phá hủy hoàn toàn, hình thành sạt lở.

Thời gian diễn ra biến dạng có thể được duy trì nhiều ngày, do đất có tính dẻo cao, hệ số thấm nhỏ, khả năng giữ nước trong mái dốc lâu hơn và mặt trượt phát triển sâu, sự phục hồi độ bền do bốc hơi (chuyển từ bão hòa sang không bão hòa) rất chậm và ít có tác dụng. Ngoài ra, không loại trừ khối sạt lở được cung cấp một lượng nước nhất định do thấm từ khu vực chứa nước thường xuyên ở lân cận.

Sở chỉ huy tìm kiếm cứu hộ được lập tại hiện trường (Ảnh: xã Hùng Sơn)

4 điều kiện dẫn đến hiện tượng sạt lở như ở thôn Pứt

Về điều kiện dẫn đến hiện tượng sạt lở như ở thôn Pứt, GS-TS Đỗ Minh Đức đưa ra 4 nguyên nhân.

Thứ nhất, điều kiện địa chất thuận lợi cho sạt lở (thành phần thạch học, kiến tạo), khu vực có tầng đất phong hóa dày tới hàng vài chục mét và tính dẻo rất cao.

Thứ hai, theo quy luật tự nhiên, do sự thay đổi thường xuyên của nhiệt độ, lượng mưa, đất có tính dẻo cao ở mái dốc bao giờ cũng hình thành hệ thống khe nứt tách. Tính dẻo càng cao, khe nứt phát triển càng sâu, khối trượt có khả năng hình thành thể tích càng lớn.

Thứ ba, do hoạt động nhân sinh trên đất dốc, nhất là việc trồng và khai thác cây keo lai như hiện nay, các hoạt động xây dựng... đã thúc đẩy nhanh và mạnh sự hình thành, phát triển các vết nứt sâu trên mái dốc.

Clip: Bộ Chỉ huy Quân sự TP Đà Nẵng sử dụng flycam khảo sát địa hình, tìm kiếm người mất tích

GS-TS Đỗ Minh Đức cho rằng, các khe nứt đã được hình thành trên mái dốc sẽ không bao giờ tự liền lại, việc chuyển đổi rừng sản xuất sang rừng phòng hộ hay rừng tự nhiên rất có tác dụng trên diện rộng, nhưng không có tác dụng đáng kể với khu vực đã có dấu hiệu mất ổn định.

Thứ tư, mưa lớn và kéo dài trong thời gian cuối tháng 10, đầu tháng 11-2025 đạt tới lượng rất lớn (tại lân cận khu vực sạt lở từ 23 đến 29-10 đã mưa trên 600mm, ngày 1 đến 30-11, mưa hơn 100mm), vượt ngưỡng duy trì trạng thái ổn định của rất nhiều vùng đất dốc.

"Với các nguyên nhân, điều kiện hình thành như trên, khối trượt như ở bản Pứt chỉ có thể hình thành ở nơi đất có tính dẻo cao và bề dày lớn. Vì vậy, chỉ có thể xảy ra ở quy mô lớn. Lưu ý, do đặc điểm của đất, khi xảy ra sẽ không phát sinh tiếng nổ lớn, đất hóa lỏng gần như hoàn toàn, dịch chuyển nhanh xuống phía dưới như dòng nước" - GS.TS. Đỗ Minh Đức đúc kết.

Cũng theo GS-TS Đỗ Minh Đức, do điều kiện tự nhiên không thuận lợi, nhiều khu vực miền núi phía Tây tỉnh Quảng Nam cũ, tỉnh Quảng Ngãi, nhất là khu vực quanh núi Ngọc Linh trong các đợt mưa lớn kéo dài luôn tiềm ẩn nguy cơ sạt lở như đã xảy ra ở bản Pứt. Những khu vực như vậy chỉ có thể khoanh định qua công tác khảo sát địa chất chi tiết, tỉ mỉ ở tỷ lệ lớn bởi các chuyên gia phù hợp.

GS-TS Đỗ Minh Đức cho biết, đặc điểm rất quan trọng nhưng dễ nhận biết là các khe nứt kéo dài luôn xuất hiện trên mái dốc trước khi sự dịch chuyển lớn thực sự xảy ra. Do vậy cần thường xuyên rà soát phát hiện sớm dấu hiệu phát sinh khối trượt lớn như khe nứt kéo dài trên mái dốc. Đồng thời, cần lưu ý hơn các khối trượt dọc các sông, suối, dòng chảy.

Hiện nay, trên app "Sạt lở Việt Nam" (cài đặt miễn phí cho cả Android và iOS) đã tích hợp tính năng theo dõi "Trượt lớn", chạm vào vị trí có nguy cơ trên điện thoại, chọn "Trượt lớn" để biết mức nguy cơ cụ thể.

Trần Thường