Sầu riêng đang phát triển quá 'nóng'?

Cây sầu riêng đang phát triển quá 'nóng' so với quy hoạch. Ảnh: N.Vy

Sau thời gian sốt giá từ 120.000 - 200.000 đồng/kg, giá sầu riêng tiêu thụ nội địa và xuất khẩu đều giảm mạnh. Việc chấn chỉnh từ sản xuất đến chăm sóc, thu hoạch và xuất khẩu sầu riêng đảm bảo tiêu chuẩn, chất lượng đang là vấn đề cấp bách đặt ra...

Giá sụt giảm mạnh

Theo Sở NN&PTNT các tỉnh, thành trồng sầu riêng, loại cây này đang là một trong những loại cây ăn trái cho thu nhập cao nhất hiện nay. Cụ thể, bình quân năng suất vườn sầu riêng đạt khoảng 20 tấn/ha, chỉ cần giá bán như hiện nay 60.000 - 70.000 đồng/kg (sầu riêng Ri6) thì nông dân có thu nhập 1,2 - 1,4 tỷ đồng/ha.

Thậm chí, những hộ xử lý cho trái thu hoạch sớm đầu vụ giá tới 130.000 đồng/kg, mang lại thu nhập “khủng” khoảng 2,6 tỷ đồng/ha. Chính bởi nguồn thu cao ngất ngưởng nên vài năm nay tình trạng mở rộng diện tích sầu riêng đã bùng nổ ở nhiều nơi; trong đó có cả những khu vực ngoài quy hoạch, không thuận lợi về điều kiện thổ nhưỡng, nhưng nông dân vẫn ào ạt trồng sầu riêng bất chấp khuyến cáo và lo lắng của ngành chức năng về nguy cơ thừa sản lượng, rớt giá...

Thông tin từ Bộ NN&PTNT cho biết, trong đề án phát triển cây ăn trái chủ lực của cả nước, đến năm 2030, diện tích sầu riêng từ 65.000 - 75.000 ha. Tuy nhiên, chỉ mới năm 2023, cả nước đã có 151.000 ha sầu riêng, vượt rất xa so với quy hoạch. Hiện nay, phong trào trồng cây tiền tỷ này vẫn chưa dừng lại.

Việc tăng trưởng “nóng” về diện tích trong thời gian ngắn đang tạo ra nhiều rủi ro trong kiểm soát chất lượng, mất cân đối cung cầu. Cụ thể, từ cuối tháng 4/2024 đến gần cuối tháng 5/2024, giá sầu riêng đột nhiên lao dốc. Nhiều nhà vườn sầu riêng tại Đồng bằng sông Cửu Long và khu vực Đông Nam Bộ, Tây Nguyên rơi vào trạng thái sợ cung vượt cầu.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, giá sầu riêng tại vườn đang có xu hướng giảm. Theo đó, giá sầu riêng Monthong trước đây được thương lái thu mua khoảng 200.000 đồng/kg, nay chỉ còn từ 100.000 - 110.000 đồng/kg; sầu riêng Ri6 từ 160.000 đồng/kg nay còn 60.000 - 70.000 đồng/kg.

Đáng lo ngại là tình trạng nhiều nông dân chuyển đổi cây lúa, mít, tiêu, cà phê… sang trồng cây sầu riêng, dẫn đến nguồn cung đã tăng hơn 20% so với cùng kỳ năm trước. Đây cũng là nguyên nhân khiến giá giảm.

Ở góc độ doanh nghiệp xuất khẩu, ông Trương Việt Thắng, Giám đốc Công ty trái cây Toàn Thắng cảm thấy buồn khi lợi nhuận của doanh nghiệp tham gia xuất khẩu sầu riêng trong quý I/2024 lại đi ngược lại với kim ngạch xuất khẩu của ngành hàng sầu riêng. Từ đầu năm 2024 đến nay, giá sầu riêng thu mua tại các tỉnh miền Tây luôn duy trì ở mức cao.

Riêng trong quý I, giá sầu riêng DONA luôn duy trì trên 130.000 đồng, Ri6 giá 110.000 đồng. Người nông dân được hưởng lợi rất lớn từ giá sầu riêng lên cao, nhưng nỗi niềm của doanh nghiệp thu mua xuất khẩu lại buồn nhiều hơn vui, khi có trên 70% doanh nghiệp xuất khẩu đều thua lỗ trong thời gian qua.

Nguyên nhân, theo ông Thắng, chủ yếu đến từ 2 yếu tố: Giá và chất lượng. Về mặt giá cả, khi các doanh nghiệp luôn cạnh tranh nhau về giá để đặt cọc vườn, dẫn đến giá thu mua sầu riêng biến động mạnh. Trong ngày, giá sầu riêng có thể tăng lên 20.000 - 30.000 đồng/kg.

Những doanh nghiệp không đủ số lượng để hoàn thành hợp đồng phải chấp nhận tăng giá thu mua theo thị trường, từ đó dẫn đến thua lỗ, phá vỡ hợp đồng, hoặc giảm chất lượng xuống mức thấp so với tiêu chuẩn ngành hàng để đủ số lượng xuất khẩu.

“Đây là nguyên nhân chính dẫn đến thương hiệu sầu riêng Việt Nam luôn bị đánh giá thấp cả về mặt giá trị cũng như chất lượng so với sầu riêng Thái Lan”, ông Thắng nói.

Đồng quan điểm, ThS Nguyễn Phong Phú, Giám đốc kỹ thuật Vina T&T Group nhấn mạnh, hiện nay hiện tượng tranh mua, tranh bán, loạn giá, bẻ cọc, bỏ hợp đồng, phá vỡ chuỗi liên kết đang diễn ra ở các vùng trồng sầu riêng trong cả nước.

“Vùng sản xuất sầu riêng nhỏ lẻ, chưa có vùng nguyên liệu rộng lớn, trình độ kỹ thuật của nông dân còn thiếu, yếu về tư duy sản xuất hàng hóa chuyên nghiệp theo quy định của nước nhập khẩu.

Đặc biệt, những hạn chế, bất cập và thiếu bền vững đã bộc lộ như tình trạng mạnh ai nấy làm, diện tích sầu riêng có liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp tiêu thụ còn rất ít, đặc biệt vấn đề vi phạm mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói còn nhiều…”, ông Phú chia sẻ.

Phát triển cây sầu riêng ở tỉnh Đồng Nai.

Bất cập cần tháo gỡ

Mới đây, Vụ Kiểm dịch động thực vật (Tổng cục Hải quan Trung Quốc) cảnh báo hàng chục lô sầu riêng của Việt Nam khi xuất sang thị trường tỷ dân này bị nhiễm kim loại nặng cadimi vượt mức giới hạn về an toàn vệ sinh thực phẩm mà Trung Quốc quy định.

Ông Huỳnh Tất Đạt, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT) cho hay, sau khi phía Trung Quốc cảnh báo vượt dư lượng chất cadimi, đơn vị đã yêu cầu các địa phương, doanh nghiệp khẩn trương rà soát; đồng thời thành lập đoàn kiểm tra đi lấy mẫu tại các vùng trồng sầu riêng có trong danh sách mà phía Trung Quốc cảnh báo nhiễm cadimi.

Tuy nhiên, khi kiểm tra về mẫu đất, nước, phân bón, vật tư, thuốc kích thích sinh trưởng, hóa chất xử lý, quy trình chăm sóc sầu riêng, ngành chuyên môn không phát hiện mẫu nào vượt dư lượng cadimi.

Dù vậy, Cục Bảo vệ thực vật lưu ý các địa phương có diện tích sầu riêng và doanh nghiệp xuất khẩu cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp khắc phục; quyết liệt hơn trong kiểm dịch thực vật và vấn đề chất lượng an toàn vệ sinh thực phẩm đối với sầu riêng. Cùng với việc chấn chỉnh về những cảnh báo mà phía Trung Quốc đưa ra thì các địa phương cần tổ chức lại ngành hàng sầu riêng một cách bài bản, căn cơ hơn.

Thông tin mã số vùng trồng của sầu riêng. Nguồn: Bộ NN&PTNT

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai, Võ Văn Phi khẳng định, việc tổ chức, phát triển ngành sầu riêng phải có sự đồng hành giữa các nhóm cơ quan quản lý Nhà nước, các tổ chức hiệp hội và các ngành chuyên môn cùng nhau tạo điều kiện cho doanh nghiệp, người dân thực hiện. Toàn tỉnh hiện có hơn 10% trên tổng diện tích trồng sầu riêng đã có mã số vùng trồng xuất khẩu.

Khó khăn hiện nay, đa số diện tích sầu riêng vẫn chưa vào chuỗi với quá trình sản xuất, khâu chế biến, đóng gói… vẫn còn nhiều bất cập; tình trạng chuỗi liên kết bị phá vỡ khi xảy ra tình trạng biến động giá.

“Tỉnh đang xây dựng vùng sản xuất cây ăn trái tập trung gắn phát triển chuỗi giá trị, trong đó có cây sầu riêng. Quan điểm của tỉnh về phát triển sầu riêng là chú trọng nâng cao chất lượng, áp dụng quy trình canh tác theo tiêu chuẩn an toàn, đáp ứng yêu cầu của các nước nhập khẩu; đồng thời tăng cường liên kết theo chuỗi giá trị…”, ông Phi khẳng định.

UBND tỉnh Đồng Nai đề nghị Sở NN&PTNT tỉnh này đưa ra đề xuất để phát triển nguồn giống chất lượng. Hiện sầu riêng đang mùa thu hoạch, cần quan tâm đến hoạt động xúc tiến, kết nối đảm bảo đầu ra cho sản phẩm. Về xây dựng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói xuất khẩu, yêu cầu nông dân, cơ sở đóng gói cần tuân thủ những yêu cầu thuộc trách nhiệm của mình, đảm bảo chất lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu, không để xảy ra vi phạm ảnh hưởng chung đến toàn ngành.

Trần Hải