Sẽ có một nhà rông nguyên bản dưới chân núi lửa Chư Đang Ya
Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai khẳng định, tỉnh đang có phương án vận động xã hội hóa để hỗ trợ bà con làng Ia Gri xây dựng một ngôi nhà rông theo đúng nguyên bản nhà rông truyền thống của đồng bào Gia Rai dưới chân núi lửa Chư Đang Ya.
Nhà rông được xem là “linh hồn” của đồng bào Gia Rai làng Ia Gri
Thể hiện tinh thần cầu thị, dám sửa sai
Những ngày qua, dư luận tại tỉnh Gia Lai xôn xao về công trình nhà rông làng Ia Gri, xã Biển Hồ được xây dựng bằng bê tông cốt thép bị phá dỡ. Nhiều người tỏ ra tiếc nuối vì công trình vốn mang nhiều ý nghĩa và sự kỳ vọng lại bị “tan chảy”.
Người dân và dư luận đặt câu hỏi: “Vì sao lại hời hợt với công trình văn hóa; nhà rông được xem là “linh hồn” của buôn làng Gia Rai lại được xây bằng bê tông?
Theo tìm hiểu của phóng viên, sau khi có phản ánh từ cộng đồng, chính quyền tỉnh Gia Lai đã rà soát và yêu cầu dừng thi công dự án. Cùng với đó, lãnh đạo địa phương buộc tháo dỡ phần công trình đã xây (khoảng 40%) và khôi phục nguyên trạng.
Động thái này được đưa ra sau khi Đoàn kiểm tra của UBND tỉnh Gia Lai tiến hành thực địa tại dự án trên vào ngày 17.8. Tại buổi làm việc, cơ quan chức năng đã chỉ ra những bất cập liên quan đến dự án trên.
Cụ thể, quá trình lập hồ sơ, tham vấn ý kiến các cơ quan chuyên môn và cộng đồng dân cư - những đối tượng trực tiếp thụ hưởng, chưa đảm bảo quy trình. Ngoài ra, bê tông hóa nhà rông, thiết kế không đúng theo mẫu nhà rông truyền thống của dân tộc Gia Rai, bố trí các hạng mục không phù hợp với văn hóa dân tộc Gia Rai...
Công trình này còn có nguy cơ phá vỡ cảnh quan núi lửa Chư Đang Ya, ảnh hưởng hình ảnh nghiêm trọng đến cảnh quan và không phù hợp mục tiêu của chương trình dành cho đồng bào DTTS và miền núi, gây dư luận không tốt.
Điều đáng mừng là sau khi dư luận lên tiếng mạnh mẽ, lãnh đạo tỉnh Gia Lai đã lắng nghe và có chỉ đạo quyết liệt là yêu cầu tháo dỡ công trình do không phù hợp với thực tế. Có thể nói đây là một quyết định “dũng cảm” trước những vấn đề mà người dân quan tâm.
Phải công nhận rằng, đây là một chủ trương đúng đắn, thể hiện sự qua tâm của lãnh đạo địa phương đối với việc giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc và được sự đồng tình của người dân.
Già làng Ia Gri và người dân mong muốn có một nhà rông truyền thống nguyên bản, phù hợp với văn hóa người Gia Rai để buôn làng sinh hoạt, tổ chức các nghi lễ (Ảnh: N.Thu)
Chỉ có điều, các đơn vị chức năng đã quá hời hợt trong việc thiết kế và chọn vật liệu không đúng với văn hóa truyền thống, nên công trình bị dang dở và để lại nhiều sự tiếc nuối.
Theo ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, khu vực Biển Hồ - Chư Đang Ya là vùng cảnh quan quý hiếm, có giá trị đặc biệt ở tầm quốc gia và của tỉnh. Do đó, quá trình quy hoạch, xây dựng cần phải bảo đảm kỹ lưỡng, bài bản, hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, mở rộng vùng bảo vệ cảnh quan, hướng đến phát triển bền vững.
Tuy nhiên, từ việc xây dựng công trình nói trên, thực tế đã phơi bày sự hời hợt của các đơn vị liên quan trong việc đầu tư các công trình văn hóa, đặc biệt là ở những khu vực có văn hóa đặc thù như vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Không thể phủ nhận, việc chính quyền tỉnh Gia Lai kịp thời chỉ đạo dừng và tháo dỡ công trình thể hiện tinh thần cầu thị, dám sửa sai.
Trao đổi với Văn Hóa, ông Phạm Anh Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai chia sẻ: Sau khi dư luận lên tiếng, lãnh đạo tỉnh đã chỉ đạo rà soát lại quá trình thực hiện công trình và nhận thấy nhiều sai sót. Ngay lập tức, tỉnh có quyết định dừng thi công và phá bỏ toàn bộ công trình, trả lại cảnh quan ban đầu cho khu vực trên.
“Khu vực Biển Hồ - Chư Đang Ya là vùng cảnh quan quý hiếm, có giá trị đặc biệt ở tầm quốc gia”, ông Tuấn nhấn mạnh và cho rằng, quá trình quy hoạch, xây dựng cần phải bảo đảm kỹ lưỡng, bài bản, hài hòa giữa bảo tồn và phát triển, mở rộng vùng bảo vệ cảnh quan, hướng đến phát triển bền vững.
Theo ông, sau khi phá bỏ công trình, UBND tỉnh Gia lai đã thu hồi toàn bộ số tiền đã giải ngân cho công trình, không để thất thoát ngân sách. Tỉnh quyết định chuyển hạng mục đầu tư sang nâng cấp, mở rộng con đường vào làng để thuận tiện cho bà con đi lại và phục khách du lịch.
Tháo dỡ nhà rông bê tông để bàn giao mặt bằng cho địa phương phục vụ công tác chuẩn bị tổ chức Tuần lễ Hoa Dã Quỳ - Núi lửa Chư Đang Ya năm 2025 (Ảnh: N.Thu)
Người đứng đầu chính quyền tỉnh Gia Lai khẳng định, tỉnh đang có phương án vận động xã hội hóa để hỗ trợ bà con làng Ia Gri xây dựng một ngôi nhà rông theo đúng nguyên bản nhà rông truyền thống của người Gia Rai. Tỉnh chịu trách nhiệm vốn, còn vật liệu và phương pháp thi công thì người dân tự quyết. Mục đích cuối cùng là có được ngôi nhà rông truyền thống, làm cho bà con “ưng cái bụng”.
Mong rằng sẽ có một nhà rông nguyên bản
Làng Ia Gri (xã Biển Hồ, Gia Lai) nằm ngay dưới chân núi lửa Chư Đang Ya với khoảng 100 hộ đồng bào Gia Rai sinh sống. Từng được tạp chí Daily Mail (Anh) vinh danh là một trong 10 ngọn núi lửa đẹp nhất thế giới, Chư Đang Ya không chỉ là kỳ quan của thiên nhiên, mà còn là niềm tự hào của người dân nơi đây.
Để nâng tầm nơi đây trở thành điểm du lịch tiêu biểu quốc gia, UBND tỉnh Gia Lai đã giao Ban Quản lý dự án Đầu tư Xây dựng huyện Chư Păh (cũ) làm chủ đầu tư xây dựng công trình Nhà rông tại làng Ia Gri thuộc Dự án hỗ trợ đầu tư xây dựng điểm đến du lịch tiêu biểu làng Ia Gri.
Tổng mức đầu tư hơn 9,4 tỷ đồng, từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi gia doạn 2021 - 2025. Đến trước thời điểm bị tháo dỡ, khối lượng thi công dự án đạt khoảng 40%, giá trị giải ngân 4,6 tỷ đồng.
Theo thiết kế, dự án mô phỏng nhà rông truyền thống người Gia Rai dưới chân núi lửa Chư Đăng Ya, được khởi công từ tháng 4/2025, dự kiến hoàn thành tháng 11/2025. Mục tiêu của dự án là tạo điểm nhấn văn hóa du lịch, phục vụ bảo tồn, phát triển văn hóa bền vững vùng đồng bào DTTS.
Khi hay tin có chủ trương đầu tư công trình, người dân ai cũng vui mừng. Nhưng đáng tiếc, thực tế triển khai lại xem nhẹ yếu tố bản sắc văn hóa. Già A Mnuih (78 tuổi, làng Ia Gri), người có kinh nghiệm lâu năm làm nhà rông cho biết: “Từ trước đến nay, tôi đã cùng với bà con làm được 2 cái nhà rông. Đối với nhà rông truyền thống của làng, chúng tôi thường xuyên làm các nghi lễ lớn nhỏ như cúng lúa mới, cúng giọt nước.
Núi lửa Chư Đang Ya được hình thành từ hàng triệu năm trước. Vào mùa hoa dã quỳ, ngọn núi lửa này trở nên rực rỡ và thu hút lượng lớn du khách đến trải nghiệm
Khi biết chính quyền địa phương xây dựng nhà rông, bà con vui lắm. Tổ chức họp làng ai cũng đồng ý. Thế nhưng khi nhà rông dựng lên, chúng tôi không khỏi bất ngờ và khó hiểu khi trong khu vực lại có cả nhà rông lẫn nhà dài (nhà sàn)”.
Theo già A Mnuih, đối với đồng bào Gia Rai, nhà rông truyền thống rất qua trọng và chỉ có nhà rông truyền thống là duy nhất đứng dưới chân ngọn núi lửa. Trụ nhà rông phải được làm bằng thân gỗ chắc nịch khoảng hai người ôm, chịu được nắng, mưa, mối mọt; vách làm bằng tre nứa, hoặc ván gỗ và mái nhà rông lợp tranh cao vút như lưỡi rìu tạc vào trời xanh.
Trong khi đó, ông Ang Lan, người dân làng Ia Gri thẳng thắn, khi nhìn phối cảnh tổng thể nhà rông thì ai nấy đều thấy rất đẹp. Nhưng xây lên toàn bằng bê tông, lại có cả nhà dài là không phù hợp với văn hóa của đồng bào Gia Rai tại đây. Bởi nếu nhà rông làm bằng bê tông, thì bà con không tổ chức nghi lễ truyền thống được.
Ông Lan bày tỏ, giờ chỉ hy vọng khi đập nhà rông bê tông đi rồi, xin hãy làm cho dân làng một nhà rông truyền thống nguyên bản, phù hợp với văn hóa người Gia Rai và phong cảnh tự nhiên của làng.
