Siêu El Nino và con tôm, con cá

Hai lần El Nino đáng kể gần đây là năm 2015 và 2019 gây hạn hán và xâm nhập mặn khiến diện tích cây trồng bị thiệt hại hàng trăm nghìn héc ta. Lần này, diễn ra từ tháng 6, là một siêu El Nino, sự tác động sẽ mạnh mẽ hơn, nặng nề hơn. Tình hình này ảnh hưởng đến con tôm, con cá tra ra sao chúng ta nên quan tâm bởi vì đây là hai sản phẩm thủy sản chủ lực xuất khẩu.

Theo thông tin, năm nay mưa sẽ ít hơn, các hồ thủy điện tích nước khó khăn dẫn tới xả nước tạo điện có cầm chừng. Như vậy, mùa nắng năm sau khả năng tiếp tục thiếu điện, mặn có cơ hội xâm nhập sâu hơn và vùng mặn khả năng thiếu nước ngọt sinh hoạt… Điều này có nghĩa tác hại của đợt El Nino này sẽ biểu hiện rõ hơn ở mùa nắng năm sau.

Nhưng ngay nửa cuối năm nay cũng có nhiều vấn đề cần quan tâm. Thí dụ ít mưa, vụ lúa đông xuân sẽ gặp khó, lương thực sẽ giảm, chắc chắn giá sẽ tăng, tác động không hay lên đời sống người lao động. Với con tôm, cá tra, sự tác động từ El Nino có nhiều mặt cần có sự tìm hiểu thấu đáo kịp thời để hạn chế thiệt hại và có thể tận dụng được cơ hội!

Về con tôm, giai đoạn 2010 - 2015 là “khoảng tối” của ngành tôm do bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND). Trùng hợp là năm 2015 có El Nino. Chúng ta biết mỗi lượt El Nino diễn ra, dòng hải lưu đã làm thay đổi môi trường sống của thủy sinh ven biển - có thể làm giảm hoặc tăng các thủy sinh khác nhau, có cả vi khuẩn. Sau đó là vài năm an toàn tương đối của ngành nuôi tôm. Nhưng từ năm 2019 đến nay, vi bào tử trùng (EHP) hiện diện ngày càng cao, nhất là năm nay tác hại từ EHP lên cao điểm. Đây cũng là thời điểm El Nino xuất hiện.

Có phải El Nino 2015 đã làm giảm vi khuẩn AHPND và El Nino 2019 làm tăng mật số EHP? Đây chỉ là suy nghĩ cá nhân, đúng - sai phải có nghiên cứu thấu đáo của các nhà khoa học. Thực tế, đã có nghiên cứu EHP hiện diện vùng nuôi tôm của ta chục năm rồi, nhưng vì sao ngày càng lan rộng thì chưa có nghiên cứu nào chỉ ra. Nêu lý giải có chút khiên cưỡng nói trên nhằm tìm mối liên quan khi El Nino năm nay diễn ra, vùng nuôi tôm của ta sẽ lành hay dữ, nghĩa là có thể EHP giảm hoặc mất đi, nhưng cũng có thể có loài vi sinh khác xuất hiện!

Một điểm khác cũng cần quan tâm, El Nino xuất hiện theo tần suất 2 - 7 năm/lần thì chủ trương chung không thể lo nổi cho vùng lợ, chỉ tập trung bảo toàn vùng ngọt, như vậy diện tích nuôi tôm nói riêng, nuôi hải sản nói chung, có xu thế mở rộng. Đây cũng chưa phải là điều gì quá đáng lo bởi đó là chuyện thuận thiên và vùng ngọt thừa bảo đảm an ninh lương thực.

Về cá tra, chắc chắn xâm nhập mặn sẽ tác hại vùng nuôi cá bị mặn đến “thăm”. Cá sẽ bị thiệt hại, chậm lớn, thậm chí màu sắc thịt cũng không như mong muốn. Vùng nuôi cá phải chuyển về thượng lưu, và từ lần El Nino trước (2019) chuyện này đã diễn ra. Không biết siêu El Nino này, mùa nắng 2024 mặn sẽ xâm nhập tới đâu, nhưng chắc sẽ sâu hơn so năm 2019. Dĩ nhiên, chỗ này các hộ nuôi có nguy cơ bị tác động phải có quan tâm, phải tính toán nuôi "né" mặn về.

Tóm lại, El Nino gây thiệt hại không nhỏ mỗi lần diễn ra. Tác hại lên sinh hoạt vùng nông thôn ven biển, lên cây trồng vật nuôi, dẫn đến tác hại thu nhập người dân. El Nino còn nhiều tác hại chiều sâu khác nữa, thí dụ như ngành khai thác biển có thể bị ảnh hưởng do các đàn cá dịch chuyển… Ở đây chỉ tập trung quan tâm tới tác hại cho con tôm, con cá tra; tuy sự quan tâm nêu ra chỉ có tính chất suy diễn, nhưng thiết nghĩ dù sao cũng là một suy nghĩ có nền tảng thực tế. Chỉ hy vọng, chúng ta biết dự đoán, dự tính các tình huống để “né” kịp thời các tác hại và tranh thủ cơ hội. Một cơ hội đó là hy vọng EHP sẽ bị nước biển cuốn đi, ngành nuôi tôm phục hồi nhanh và tăng tỷ lệ nuôi thành công… Và cái gì xấu tốt sẽ tới sau đó, liệu tình hình mà tính sau thôi.