Sinh mổ chủ động thành trào lưu bất chấp những rủi ro

Tháng 8/2025, tại Trung tâm Sơ sinh – Bệnh viện Nhi Trung ương, một trẻ sinh mổ chủ động ở tuần 37 theo yêu cầu của gia đình để “chọn ngày giờ đẹp”. Ngay sau khi chào đời, trẻ xuất hiện suy hô hấp, phải thở oxy và chuyển viện khẩn cấp.

Khi đến bệnh viện, trẻ đã tím tái, suy tuần hoàn nghiêm trọng, được chẩn đoán tăng áp lực động mạch phổi nặng. Dù các bác sĩ đã áp dụng mọi biện pháp hồi sức tích cực và kỹ thuật cao như thở máy, dùng surfactant, thở iNO, sự sống vẫn không thể níu lại. Sau 2 ngày điều trị, bé không qua khỏi.

Trường hợp này không phải cá biệt. Theo báo cáo tổng kết công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em của Bộ Y tế năm 2022, tỷ lệ sinh mổ chiếm gần 37% tổng số ca sinh. Tại một số bệnh viện, tỉ lệ này lên đến 50 - 60%, cao hơn nhiều lần so với mức 10 - 15% mà Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo để bảo vệ sức khỏe của mẹ và trẻ sơ sinh nhằm hạn chế các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

Tại một số bệnh viện, tỉ lệ sinh mổ đã lên đến 50 - 60%.

Theo bác sỹ Tạ Việt Cường, Bệnh viện Phụ Sản Hà Nội, sinh mổ vốn được áp dụng như một phương pháp cứu mẹ, cứu con trong những trường hợp chuyển dạ không tiến triển, nếu tiếp tục theo dõi sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng cả hai.

Chính vì vậy, ngành Y đã đưa ra hệ thống chỉ định mổ dựa trên nhiều năm nghiên cứu và kinh nghiệm lâm sàng, đúc kết từ những ca tai biến trước đó để cảnh báo cho các thế hệ bác sĩ. Những chỉ định này bao gồm các tình huống như suy thai, ngôi thai bất thường, bệnh lý nội khoa của mẹ (tim mạch, tiền sản giật…) và nhiều yếu tố nguy cơ khác.

Tuy nhiên, vấn đề ở đây không chỉ là sức khỏe thể chất mà còn là câu chuyện nhận thức. Khi phương pháp mổ chủ động trở thành trào lưu mù quáng, một quyết định trái tự nhiên đồng nghĩa với việc tước đi của con vài tuần quý giá trong bụng mẹ – quãng thời gian mà từng nhịp tim, từng hơi thở thai nhi vẫn đang được hoàn thiện. Đồng thời, sinh mổ chủ động cũng tiềm ẩn một số rủi ro cho người mẹ.

Điển hình, một trường hợp đặc biệt đã được BSCKII. Phạm Thành Kiên, Trưởng khoa Ngoại Sản - Bệnh viện Thuận Mỹ TDM (TP.HCM), chia sẻ tại hội thảo Khoa học chuyên đề Sản - Nhi năm 2025 diễn ra ngày 15/11. Bệnh nhân nữ 28 tuổi (mổ lấy thai lần 2 vào năm 2022) đến bệnh viện do có khối sưng đau ở thành bụng dưới, trên vết mổ Pfannenstiel; tình trạng đau âm ỉ kéo dài vài tháng trước khi nhập viện, đau tăng theo chu kỳ kinh nguyệt.

Sinh mổ chủ động cũng tiềm ẩn một số rủi ro cho người mẹ.

Qua thăm khám, bệnh nhân được chẩn đoán bị lạc nội mạc tử cung sẹo mổ cũ thành bụng, chỉ định phẫu thuật bóc trọn u triệt để. Bác sĩ Phạm Thành Kiên cho hay lạc nội mạc tử cung thành bụng là một thể bệnh hiếm gặp tuy nhiên hiện có xu hướng gia tăng song song với tỷ lệ mổ lấy thai trên toàn cầu. Thống kê cho thấy, lạc nội mạc tử cung thành bụng chiếm khoảng 0,03 - 0,45% ở phụ nữ có tiền sử mổ lấy thai.

Cũng tại hội thảo, BSCKII. Phạm Thanh Hải, Phó giám đốc Bệnh viện Từ Dũ (TP.HCM), cho biết tại bệnh viện này, tỉ lệ mổ lấy thai ở những sản phụ đã chuyển dạ chiếm khoảng 40% trong tổng số ca sinh. Bác sĩ Lê Xuân Đức, Giám đốc y khoa Bệnh viện Thuận Mỹ TDM, phân tích nguyên nhân xuất phát từ một số yếu tố chính: mong muốn "chọn ngày giờ đẹp" của gia đình và sản phụ, tâm lý sợ đau khi sinh thường, quan niệm rằng mổ lấy thai sẽ an toàn hơn cho cả mẹ và bé.

Bên cạnh đó, với mô hình chăm sóc "lấy người bệnh làm trung tâm" được triển khai tại Việt Nam những năm gần đây, các nguyện vọng của sản phụ được coi trọng hơn. Vì vậy, lựa chọn phương pháp sinh theo ý muốn của sản phụ trở thành một yếu tố quan trọng trong quyết định y khoa.

Ngoài ra, tỉ lệ mổ lấy thai tăng dần hằng năm một phần là khi một sản phụ đã mổ lấy thai ở lần sinh trước thì các lần sinh sau cũng có khả năng cao phải can thiệp bằng phẫu thuật. "Một sản phụ có thể sinh thường nhưng vẫn muốn mổ lấy thai, bác sĩ có trách nhiệm tư vấn và giải thích những nguy cơ và biến chứng có thể xảy ra khi mổ so với sinh thường. Phương pháp sinh nào cũng đều tiềm ẩn rủi ro", bác sĩ Đức chia sẻ.

Người dân có tâm lý sợ đau khi sinh thường, quan niệm rằng mổ lấy thai sẽ an toàn hơn cho cả mẹ và bé.

Để giảm thiểu biến chứng khi mổ lấy thai, bác sĩ Hải nhấn mạnh việc cần giám sát chặt chẽ và thực hiện kỹ thuật mổ theo quy trình thống nhất, có đào tạo bài bản. Mổ lấy thai chủ động nên thực hiện ở tuần thứ 39 của thai kỳ để giảm nguy cơ suy hô hấp ở trẻ sơ sinh. Trong một số trường hợp đặc biệt như mẹ nhiễm HIV hoặc mang song thai, có thể cân nhắc mổ sớm hơn, từ tuần thứ 38.

Bác sĩ Hải nhấn mạnh sự điều chỉnh quan trọng nhất không nằm ở kỹ thuật mổ (vốn đã chuẩn hóa), mà nằm ở quy trình chăm sóc trước, trong và sau phẫu thuật nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối và giảm thiểu tối đa các biến chứng nghiêm trọng.

Trước đó, tại Hội nghị Sản Phụ khoa Việt – Pháp lần thứ 25, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn bày tỏ ấn tượng với các chuyên đề tiên phong như trí tuệ nhân tạo trong sàng lọc thai kỳ và ung thư cổ tử cung, di truyền học trong chẩn đoán trước sinh, hỗ trợ sinh sản hiện đại, bảo tồn chức năng sinh sản trong ung thư, phẫu thuật nội soi ít xâm lấn và nhiều lĩnh vực khác phản ánh một ngành sản phụ khoa đang chuyển mình mạnh mẽ, hòa vào dòng chảy của y học thế giới.

Trí tuệ nhân tạo ngày càng đóng vai trò quan trọng trong sàng lọc thai kỳ và ung thư cổ tử cung.

GS.TS. Nguyễn Duy Ánh, Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Trung ương, cũng khẳng định AI có thể giúp các bác sĩ tiết kiệm thời gian, nhân lực và hỗ trợ trong việc đưa ra các quyết định chính xác về tiên đoán, dự báo, sàng lọc và chẩn đoán bệnh. Hệ thống AI sử dụng dữ liệu lịch sử thăm khám để học hỏi và đưa ra các quyết định chính xác, đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ đắc lực cho các thầy thuốc.

Tại Hội nghị, GS Simon Meagher, Giám đốc Trung tâm Siêu âm Phụ nữ Monash (Úc) trực tiếp hướng dẫn chuyên đề: "Nâng tầm siêu âm thai – Chuẩn hóa từ quý I thai kỳ". Chuyên đề mang tính ứng dụng cao, giúp các bác sĩ Việt Nam tiếp cận những kỹ thuật siêu âm tiên tiến nhất hiện nay.

Hoài Phương