Số phận đặc biệt của dàn F-16 Venezuela trong quan hệ đầy sóng gió với Mỹ

Quan chức quốc phòng Mỹ ngày 4/9 cho biết 2 máy bay chiến đấu F-16 của Venezuela đã bay qua tàu khu trục tên lửa dẫn đường Jason Dunham của Hải quân Mỹ ở phía nam Biển Caribe. Lầu Năm Góc gọi đây là “động thái khiêu khích” mà họ cho là “nhằm can thiệp vào các hoạt động chống ma túy và khủng bố” của Mỹ.

Trong tuyên bố cùng ngày, Bộ Quốc phòng Mỹ cũng nhấn mạnh Venezuela “được khuyến cáo mạnh mẽ không nên tiếp tục bất kỳ nỗ lực nào nhằm cản trở, răn đe hoặc can thiệp vào các hoạt động chống ma túy và chống khủng bố do quân đội Mỹ tiến hành”.

Hai tiêm kích F-16A không vũ trang của Venezuela. Ảnh: Không quân Brazil

Vụ việc xảy ra chỉ vài ngày sau khi quân đội Mỹ hôm 2/9 đã đánh chìm “xuồng chở ma túy” từ Venezuela ở vùng biển Caribe, khiến 11 người được cho là thành viên băng nhóm Tren de Aragua, thiệt mạng.

Hiện nay, Argentina và Chile là những quốc gia Nam Mỹ sở hữu F-16. Tuy nhiên, Venezuela mới là nước đầu tiên trong khu vực được Mỹ chấp thuận bán loại tiêm kích này, và cũng là quốc gia duy nhất vận hành F-16 trong hơn 20 năm trước khi Chile sở hữu mẫu tiêm kích của Mỹ. Argentina chỉ chính thức tiếp nhận những chiếc F-16 cũ vào đầu năm nay.

Niềm tự hào thập niên 1980

Tháng 5/1982, Venezuela và Mỹ ký thỏa thuận mua sắm trong khuôn khổ chương trình Peace Delta, theo đó Caracas nhận 16 chiếc F-16A một chỗ ngồi và 8 chiếc F-16B hai chỗ ngồi, đều thuộc chuẩn Block 15. Thời điểm đó, Caracas vẫn có mối quan hệ tốt đẹp với Washington.

Ban đầu, Washington từng tính xuất khẩu biến thể F-16/79 với động cơ J79 để đảm bảo các khách hàng nước ngoài nhận được dòng tiêm kích có khả năng hạn chế hơn so với các máy bay của Không quân Mỹ và các đồng minh thân cận. Tuy nhiên, sau khi chính sách kiểm soát vũ khí của Mỹ thay đổi, Venezuela đã được bàn giao phiên bản F-16A/B trang bị động cơ Pratt & Whitney F100, mạnh mẽ hơn nhiều.

Từ 1983 đến 1985, những chiếc F-16 lần lượt về nước, trở thành niềm tự hào của không quân Venezuela và nhanh chóng thay thế phi đội Mirage III cùng Mirage 5 cũ kỹ. Caracas còn được Mỹ cung cấp 150 tên lửa không đối không AIM-9L/P-4 Sidewinder hiện đại lúc bấy giờ.

Bước ngoặt chính trị

F-16 Venezuela từng thực chiến trong cuộc đảo chính bất thành chống Tổng thống Carlos Andres Perez năm 1992, do phe trung thành với ông Hugo Chávez tiến hành. Các phi công trung thành với chính phủ được cho là đã bắn rơi ít nhất 3 máy bay của phe nổi loạn, trong đó có cảnh quay nổi tiếng ghi lại một chiếc OV-10 Bronco bị F-16 hạ bằng pháo M61.

Đến cuối thập niên 1990, Caracas từng có kế hoạch hiện đại hóa số F-16 còn lại và thay động cơ mới. Mỹ thậm chí đã phê duyệt nâng cấp, nhưng quan hệ song phương nhanh chóng rơi vào khủng hoảng sau khi ông Hugo Chávez lên nắm quyền năm 1999 và đưa Venezuela ngả về Nga, Trung Quốc.

Washington áp đặt lệnh cấm vận vũ khí, khiến Venezuela khó duy trì phi đội F-16. Có thời điểm, ông Chávez còn đe dọa bán F-16 cùng hệ thống nhạy cảm cho Iran, và xuất hiện tin đồn Tehran đã nhận được một chiếc để khai thác kỹ thuật, dù điều này chưa bao giờ được xác thực.

Vượt lệnh cấm vận để duy trì lực lượng

Khi Tổng thống Nicolás Maduro lên thay năm 2013, tình trạng F-16 ngày càng tồi tệ hơn. Không quân Venezuela cũng được đổi tên thành Không quân Bolivar Venezuela (Aviacíon Militar Bolivariana Venezolana).

Bất chấp lệnh cấm vận, Caracas vẫn duy trì được một phần phi đội bằng cách mua linh kiện qua chợ đen và tìm nguồn thay thế từ Israel. F-16 Venezuela đã được cải tiến để tích hợp tên lửa không đối không Python-4 và pod ngắm Litening, bổ sung khả năng tấn công chính xác – vốn không được Mỹ cung cấp.

Theo số liệu của Flight Global cuối năm 2024, Venezuela chỉ còn duy trì hoạt động 3 chiếc F-16A và 1 chiếc F-16B, biên chế trong Grupo Aéreo de Caza 16 “Los Dragones” tại căn cứ El Libertador gần thủ đô Caracas. Tuy vậy, số liệu chính xác luôn khó kiểm chứng.

Từ biểu tượng hợp tác thành dấu ấn đối đầu

Venezuela vẫn chưa từ bỏ hoàn toàn máy bay F-16. Dù vậy, xương sống của lực lượng tiêm kích Venezuela hiện nay là 21 chiếc Su-30MK2V mua từ Nga giai đoạn 2006-2008. Đây là dòng chiến đấu cơ đa năng vượt trội hơn hiều so với F-16, được trang bị tên lửa không đối không tầm xa và nhiều loại vũ khí dẫn đường chính xác, kể cả tên lửa chống hạm siêu thanh Kh-31A.

Trong bối cảnh quan hệ Venezuela – Mỹ vẫn căng thẳng, sự xuất hiện của F-16 trong các vụ chạm trán mới đây cho thấy loại tiêm kích này vẫn kiên cường tồn tại, dù chỉ còn là “cái bóng” của chính mình, trong tay một quốc gia từng là khách hàng rất đặc biệt của Mỹ.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo The War Zone, Newsweek