Số phận nhà máy lọc dầu Nga ở Bulgaria phụ thuộc vào đàm phán Mỹ-Nga về Ukraine

Khi Mỹ công bố đòn trừng phạt mới nhất nhắm vào ngành dầu mỏ Nga, Bulgaria bất ngờ rơi vào thế kẹt. Công ty bị đưa vào danh sách đen là Lukoil PJSC – chủ sở hữu nhà máy lọc dầu lớn nhất nước này, Neftochim Burgas, nằm bên bờ Biển Đen.

Để đảm bảo hoạt động tại Neftochim không bị gián đoạn, chính phủ của Thủ tướng Rosen Zhelyazkov tuyên bố tiếp quản nhà máy cùng toàn bộ tài sản khác của tập đoàn Nga tại Bulgaria, tước bỏ mọi quyền của cổ đông và chỉ định một quản trị viên đặc biệt để đàm phán bán lại tài sản.

Một ủy ban của quốc hội Bulgaria chỉ mất 26 giây để hủy bỏ quyền sở hữu 26 năm của Lukoil và thông qua động thái trên của chính phủ, chỉ vài ngày trước thời hạn chót mà Mỹ đặt ra để các bên chấm dứt hoạt động kinh doanh với công ty Nga.

Trong cuộc phỏng vấn với Đài Phát thanh Quốc gia Bulgaria BNR hôm 30/11, Thủ tướng Zhelyazkov thừa nhận thẳng thắn: Số phận của Lukoil tại Bulgaria sẽ do các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nga về chấm dứt giao tranh ở Ukraine quyết định, tương tự như trường hợp Rosneft ở Đức.

"Vận mệnh của Lukoil, cũng như Rosneft, là hàm số của các cuộc đối thoại giữa Washington và Moscow nhằm chấm dứt cuộc chiến ở Ukraine và đạt được hòa bình bền vững", ông Zhelyazkov nói.

Neftochim Burgas nằm bên bờ Biển Đen là nhà máy lọc dầu lớn nhất Bulgaria. Ảnh: BNR News

Khi được hỏi liệu chính phủ có ý định mua lại nhà máy lọc dầu này hay không nếu các lệnh trừng phạt được gia hạn, vị Thủ tướng cho biết tất cả các bước đi mà Bulgaria thực hiện đều nhằm mục đích thuyết phục Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài (OFAC) thuộc Bộ Tài chính Mỹ rằng Sofia đang tuân thủ nghiêm ngặt mục tiêu và tinh thần của lệnh trừng phạt.

Ông nhận định, mặc dù điều này đặt Bulgaria vào vị thế phải tuân thủ một chế độ pháp lý nước ngoài, nhưng đó là cách duy nhất để đảm bảo nhà máy lọc dầu có thể tiếp tục hoạt động.

Theo luật mới được Bulgaria thông qua trước đó, quản trị viên đặc biệt có toàn quyền thay thế cổ đông Lukoil, được phép chuyển nhượng cổ phần cho người mua do nhà nước chọn. Toàn bộ tiền thu được từ thương vụ sẽ bị phong tỏa theo yêu cầu của OFAC và bất kỳ giao dịch nào cũng cần giấy phép riêng từ Mỹ.

Do giá dầu thấp và áp lực thị trường từ cuộc xung đột, năm 2025 Neftochim Burgas đã cắt giảm mạnh sản lượng, chỉ còn chế biến đủ phục vụ thị trường nội địa để tránh lỗ sâu hơn. Hậu quả là ngân sách Bulgaria mất gần 1 tỷ Lev (khoảng 550 triệu USD) tiền thuế tiêu thụ đặc biệt và VAT từ hoạt động của nhà máy.

Hiện có 4 công ty con của Lukoil tại Bulgaria bị ảnh hưởng trực tiếp: Neftochim Burgas, Lukoil Bulgaria, Lukoil Jet và Lukoil Bunker.

Dù lệnh trừng phạt của Mỹ không có hiệu lực lãnh thổ đối với các nước EU, nhưng các ngân hàng Bulgaria phụ thuộc vào hệ thống thanh toán quốc tế nên không thể xử lý giao dịch mua dầu thô hay thanh toán cho Lukoil. Nếu không có đạo luật đặc biệt được thông qua gần đây, nhà máy đã phải dừng hoạt động hoàn toàn.

Mục tiêu của luật mới, theo Thủ tướng Zhelyazkov, là vừa thực thi lệnh trừng phạt chống lại Nga, vừa bảo đảm nhà máy không bị đóng cửa, và quan trọng nhất là không một đồng doanh thu nào được chảy trực tiếp hay gián tiếp về túi của Moscow.

Khi được hỏi về khả năng Mỹ đàm phán riêng với Nga "sau lưng châu Âu", Thủ tướng Bulgaria bác bỏ: "Không có chuyện đó. Châu Âu phải kiên quyết đòi hỏi các bảo đảm an ninh của chính mình. Quyết định lãnh thổ thuộc về người dân Ukraine. Còn Nga phải bị buộc phải ngồi vào bàn đàm phán để đạt được hòa bình lâu dài với cái giá chấp nhận được đối với Ukraine và châu Âu".

Hiện tại, nhà máy lọc dầu lớn nhất Bulgaria – từng chiếm gần 10% công suất lọc dầu của cả Liên minh châu Âu – đang sống lay lắt dưới sự quản lý của một quản trị viên đặc biệt, chờ kết quả từ những cuộc thương lượng mà Sofia không có ghế chính thức.

Số phận của Neftochim Burgas không chỉ là câu chuyện về một nhà máy, mà còn là đòn giáng mạnh nhất vào dấu ấn kinh tế của Nga tại Balkan trong nhiều thập kỷ.

Đối với các quốc gia nhỏ bé ở Đông Âu như Bulgaria, đây cũng là biểu hiện rõ nhất cho tình thế tiến thoái lưỡng nan: Đứng giữa lệnh trừng phạt của đồng minh lớn nhất và mối quan hệ lịch sử với gã hàng xóm khổng lồ phía Đông.

Minh Đức (Theo BTA, Bloomberg)