Sống chung với 'sát thủ vô hình'

Từ ban công căn hộ tầng 12, chị Natasha Uppal chỉ nhìn thấy những khối nhà mờ nhòe cách đó chưa đầy 100m. “Không phải sương mù tự nhiên”, chị nói, kéo chiếc khẩu trang sát mặt cho con gái nhỏ. “Đó là thứ không khí mà chúng tôi phải hít thở mỗi ngày”.

New Delhi cùng vùng đô thị xung quanh, nơi sinh sống của hơn 30 triệu người, thường xuyên đứng đầu danh sách các thành phố ô nhiễm nhất thế giới. Nồng độ bụi mịn PM2.5 có thể cao gấp 60 lần mức khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO). Chỉ số chất lượng không khí (AQI) thường xuyên vượt ngưỡng 300-400, mức “rất xấu” đến “nghiêm trọng”.

Người đàn ông đeo khẩu trang vào buổi sáng đầy khói bụi ở New Delhi, Ấn Độ. Ảnh: Reuters

Thành phố này từ lâu đã quen với danh xưng “thủ đô ô nhiễm nhất thế giới”, hay thành phố của “những lá phổi mệt mỏi”. Vài năm trở lại đây, tình trạng này không còn mang tính thời điểm mà trở thành khủng hoảng thường trực. Mỗi mùa đông, sự kết hợp giữa khí thải giao thông, công nghiệp, bụi xây dựng và khói đốt rơm rạ từ các bang lân cận tạo nên một “nắp đậy ô nhiễm” bao trùm toàn vùng đô thị.

Với người dân, những con số đó không còn trừu tượng. Chúng hiện hữu qua những cơn ho kéo dài, những đêm khó thở, những lần trẻ em phải nhập viện vì viêm phổi, hen suyễn và những máy lọc không khí chạy không ngừng nghỉ trong từng căn hộ. Chị Natasha Uppal sinh ra và lớn lên ở New Delhi. Chị từng nghĩ mình có thể chịu đựng được ô nhiễm cho đến khi mang thai.

“Tôi bắt đầu bị đau nửa đầu liên tục, phải ở trong nhà cả ngày. Khi nghĩ đến việc sinh con ở đây, tôi thực sự sợ hãi”, chị kể. Gia đình chị đã quyết định chuyển đến Bengaluru, thành phố phía Nam có chất lượng không khí “dễ thở hơn”. Dù nơi đây chất lượng không khí vẫn chưa đạt chuẩn của WHO, nhưng với Uppal, đó là sự đánh đổi cần thiết để con gái chị có thể chạy nhảy ngoài trời mà không phải đeo khẩu trang. Ngày càng nhiều gia đình trung lưu ở New Delhi chọn cách rời khỏi thủ đô, hình thành một làn sóng di cư thầm lặng vì môi trường sống. Đó là điều chưa từng có tiền lệ ở một trung tâm chính trị-kinh tế của Ấn Độ.

Tại một bệnh viện lớn ở New Delhi, bác sĩ hô hấp Randeep Guleria cho biết, số ca nhập viện vì các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí tăng vọt mỗi khi AQI vượt ngưỡng nguy hiểm. “Người già, trẻ nhỏ, bệnh nhân tim mạch và phổi là những đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Nhưng ngay cả người khỏe mạnh cũng bắt đầu xuất hiện triệu chứng cấp tính”, ông cảnh báo.

Theo các nghiên cứu y tế, ô nhiễm không khí đã trở thành một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Ấn Độ, cướp đi sinh mạng của hàng triệu người mỗi năm và gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng do giảm năng suất lao động, chi phí y tế gia tăng. Các chuyên gia ví ô nhiễm không khí như “sát thủ thầm lặng”, khiến Ấn Độ thiệt hại khoảng 95 tỷ USD mỗi năm do năng suất lao động giảm, lượng khách hàng sụt giảm và số ca tử vong sớm tăng cao.

Theo ghi nhận, nhiều bệnh viện ở thủ đô New Delhi đang tiếp nhận số lượng lớn bệnh nhân gặp vấn đề về hô hấp và tim mạch sau Lễ hội Diwali truyền thống diễn ra vào khoảng tháng 10, tháng 11 hằng năm. Theo báo cáo của Viện Hiệu ứng sức khỏe Mỹ phối hợp với Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra khoảng 2,1 triệu ca tử vong tại Ấn Độ trong năm 2021, trong đó có 170.000 trẻ em dưới 5 tuổi.

“Đây không chỉ là vấn đề môi trường, mà là khủng hoảng sức khỏe cộng đồng và an ninh con người”, một chuyên gia chính sách môi trường tại New Delhi nhận định. “Nếu không hành động quyết liệt, Ấn Độ sẽ phải trả giá lâu dài bằng chất lượng nguồn nhân lực”.

Trước sức ép ngày càng lớn về cải thiện chất lượng không khí, chính quyền New Delhi đã áp dụng hàng loạt biện pháp khẩn cấp như đóng cửa trường học, hạn chế phương tiện cá nhân, dừng các công trình xây dựng, thậm chí cấm sử dụng than và củi trong các nhà hàng, lò nướng truyền thống. Gần đây, các nhà chức trách còn thử nghiệm những giải pháp gây tranh cãi như phun nước quy mô lớn, hay gieo mây nhân tạo để “rửa sạch” bầu không khí. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng đây chỉ là giải pháp tình thế.

Nhiều chuyên gia về không khí sạch cho rằng ô nhiễm không khí ở Ấn Độ có tính hệ thống. Nếu không kiểm soát triệt để giao thông, công nghiệp, năng lượng và hoạt động nông nghiệp, mọi biện pháp ngắn hạn đều chỉ như muối bỏ bể. Ấn Độ cần phải có một chiến lược ứng phó tổng thể, lâu dài. Trong đó, chuyển đổi năng lượng sạch, siết chặt tiêu chuẩn khí thải, phát triển giao thông công cộng, hỗ trợ nông dân thay thế việc đốt rơm rạ bằng các giải pháp bền vững là những trụ cột không thể thiếu.

Quan trọng hơn, theo nhiều nhà phân tích, cần thay đổi tư duy phát triển, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng bằng mọi giá. Câu chuyện ô nhiễm không khí ở Ấn Độ không chỉ là vấn đề nội bộ của một quốc gia đông dân hàng đầu thế giới, mà trở thành lời cảnh báo cho các nền kinh tế đang phát triển khác, đó là cái giá môi trường của tăng trưởng "nóng", thường đến rất nhanh và rất đắt.

Theo qdnd.vn