Sống mãi ý nghĩa thời đại của Cách mạng Tháng Mười Nga

Cách đây hơn một thế kỷ, Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 thành công, khai sinh ra chế độ xã hội chủ nghĩa đầu tiên trong lịch sử loài người ở nước Nga và sau đó là Liên bang Xô-viết.

Bắt đầu từ thời điểm này, thời đại độc tôn của chủ nghĩa tư bản đã chấm dứt, nhường chỗ cho một thời đại mới: Thời đại lao động toàn thế giới vùng lên đấu tranh chống tư bản; thời đại các dân tộc bị áp bức tạo ra các cao trào đấu tranh chống thực dân, đế quốc; thời đại hình thành và phát triển của chủ nghĩa xã hội như một chủ thể hùng mạnh trong nền kinh tế - chính trị thế giới...

Tính từ cuộc cách mạng tư sản Anh năm 1640 đến cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản đã trải qua gần 300 năm hình thành và phát triển, có đóng góp lớn cho tiến trình vận động của lịch sử thế giới trên nhiều lĩnh vực: kinh tế, xã hội, khoa học - kỹ thuật, văn hóa, chính trị... Tuy nhiên, từ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản bộc lộ những hạn chế không thể vượt qua. Nền văn minh vật chất sung mãn do chủ nghĩa tư bản tạo ra đã được xây dựng bằng nước mắt và máu của quần chúng lao động khắp toàn cầu. Sự phồn vinh của quốc gia, dân tộc, giai cấp, tầng lớp người này phải được đánh đổi bằng sự bần cùng hóa của nhiều quốc gia, dân tộc, giai cấp, tầng lớp khác. Sự hưng thịnh của một nhúm siêu cường phải được đánh đổi bằng hàng loạt cuộc chiến tranh xâm lược tàn khốc, biến hàng trăm quốc gia Á, Phi, Mỹ la-tinh thành hệ thống thuộc địa đáng hổ thẹn của chủ nghĩa thực dân...

Trong khuôn khổ của chủ nghĩa tư bản, quá trình phát triển đã bị biến thành quá trình phản phát triển ngày càng nghiêm trọng do bản chất bóc lột, hiếu chiến và nô dịch cố hữu của chế độ kinh tế - xã hội này. Ðây chính là mâu thuẫn khách quan và hạn chế nội tại của sự phát triển sản sinh ra trong lòng chủ nghĩa tư bản, đẩy chủ nghĩa tư bản đến chỗ bị thay thế không thể tránh khỏi.

Như kết tinh của mọi tư tưởng giải phóng và phát triển tiến bộ của thời đại, Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 nổ ra, đáp ứng đầy đủ nhất những yêu cầu bức bách của lịch sử là xóa bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa, mở ra chân trời mới cho mục tiêu phát triển và tiến bộ xã hội. Ðộng lực của giải phóng và phát triển đã đem lại thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Mười; đã tạo ra sức mạnh cho chính quyền Xô-viết vượt qua vòng vây của các thế lực đế quốc thù địch; đã tập hợp hàng trăm triệu quần chúng lao động cống hiến hết mình trong sự nghiệp biến ước mơ về một xã hội không còn bóc lột, áp bức thành hiện thực; đã chiến thắng chủ nghĩa phát-xít, mở rộng chủ nghĩa xã hội thành hệ thống thế giới.

Con đường Tháng Mười cũng đã dẫn dắt các dân tộc khắp năm châu vùng lên như những dòng thác giải phóng đánh đổ hệ thống thuộc địa, chấm dứt chế độ thực dân và đưa đất nước vào quỹ đạo phát triển mới, trong đó nhiều nước đi theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Sức mạnh Tháng Mười và con đường xã hội chủ nghĩa cũng đã buộc chủ nghĩa tư bản không thể tiếp tục tồn tại như trước, mà phải điều chỉnh chính sách kinh tế - xã hội, đáp ứng ngày càng nhiều hơn yêu cầu của người lao động về việc làm, tiền công, quyền công dân, giáo dục, y tế, an sinh xã hội... Với tất cả các sự thật ấy, Cách mạng Tháng Mười Nga và sản phẩm trực tiếp của nó là chủ nghĩa xã hội được khẳng định là sự kiện và nhân tố có tác động sâu xa nhất, quyết định nhất đối với tiến trình lịch sử thế kỷ XX đầy biến động vừa qua.

Thế kỷ XXI đặt ra nội dung và yêu cầu mới cho mục tiêu phát triển. Ðó là sự phát triển trong hòa bình và tự do; phát triển hài hòa giữa vật chất và tinh thần; phát triển trong công bằng và dân chủ; phát triển bền vững và nhân văn; sự phát triển của mỗi người, mỗi nhóm xã hội, mỗi giai cấp, tập đoàn, mỗi quốc gia, dân tộc phải là điều kiện tích cực cho sự phát triển của những người khác và toàn bộ loài người.

Khuôn khổ này của sự phát triển không thể tương dung với giới hạn chật hẹp của hình thái kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa, cái hình thái chỉ có thể tồn tại và vận động được nhờ giá trị thặng dư thông qua bóc lột lao động, nhờ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa ngày càng lớn, nhờ đầu cơ tài chính và chiến tranh, v.v. Bởi vậy, mục tiêu phát triển hiện đại tự nó đặt ra yêu cầu tiếp tục giải phóng, giải phóng triệt để hơn khỏi con đường và chế độ tư bản chủ nghĩa trong mọi biến thái khác nhau của chúng.

Ðể tìm cách thoát khỏi bế tắc, từ những năm 80 của thế kỷ XX đến nay chủ nghĩa tư bản ra sức triển khai chủ nghĩa tự do mới trên phạm vi toàn cầu với những cơn hồng thủy phi điều tiết hóa, tư nhân hóa, tự do hóa, buộc các nền kinh tế quốc gia phải mở cửa rộng rãi cho tư bản độc quyền quốc tế xâm nhập. Với tính cách là mô hình chủ nghĩa tư bản trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, chủ nghĩa tự do mới vừa đem lại hào quang không thể phủ nhận, vừa tô đậm thêm những hạn chế không thể vượt qua của chủ nghĩa tư bản. Một mặt, kinh tế tăng trưởng cao, cơ cấu kinh tế hiện đại, năng suất lao động được cải thiện, ngoại thương rộng mở, chuyển giao công nghệ đạt quy mô lớn...; mặt khác, phân cực giàu - nghèo ngày càng trầm trọng trên mọi cấp độ, kinh tế ảo vượt xa kinh tế thực do đầu cơ tài chính - tiền tệ toàn cầu, phản kháng xã hội gay gắt, văn hóa dân tộc bị chà đạp, môi trường sinh thái bị tàn phá nặng nề, nguy cơ đe dọa an ninh lan tràn khắp thế giới...

Chủ nghĩa tư bản, dưới hình thức hiện đại nhất của nó là chủ nghĩa tự do mới, đã bị phê phán quyết liệt ngay từ bên trong và ở quy mô toàn cầu. Cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản và khuynh hướng xây dựng một xã hội khác thay thế, bắt đầu từ Cách mạng Tháng Mười Nga, đang và tiếp tục diễn ra mạnh mẽ trong thời đại ngày nay. Loài người đã đầy bản lĩnh đoàn kết nhau đi tìm những phương án thay thế, sáng tạo ra nhiều mô hình kinh tế - xã hội vượt qua chủ nghĩa tư bản. Phong trào chống toàn cầu hóa tư bản chủ nghĩa, Diễn đàn Xã hội thế giới Porto Alegre, Diễn đàn Sao Paolo, làn sóng cánh tả Mỹ la-tinh, chủ nghĩa xã hội thế kỷ XXI… là những thí dụ tiêu biểu làm sống mãi con đường Tháng Mười Nga trong thế giới đương đại.

Lô-gích của sự phê phán và phủ định chủ nghĩa tư bản còn được xác lập bởi chính các xu thế phát triển khách quan của thế giới hiện đại, trong đó bao gồm cả sự phát triển của bản thân chủ nghĩa tư bản. Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ đã sản xuất ra hàng loạt tư liệu sản xuất, điển hình là in-tơ-nét, không thể tương dung với chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa; đồng thời, đã đẩy trình độ xã hội hóa các tư liệu sản xuất chủ yếu lên nấc thang của quốc tế hóa, toàn cầu hóa, ngày càng không thể chứa đựng nổi trong khuôn khổ hạn hẹp của các quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa. Bên cạnh đó, xu thế toàn cầu hóa tự nó đặt ra đòi hỏi về sự dân chủ, công bằng, bình đẳng giữa các chủ thể đồng hành, về nguyên tắc không thể chấp nhận sự bất bình đẳng mà quá trình toàn cầu hóa tự do tư bản chủ nghĩa gây ra hiện nay. Sự sinh sôi của những nhân tố thuộc xã hội tương lai ngay trong lòng chủ nghĩa tư bản hiện đại, tuy chưa nhiều, nhưng cũng khẳng định con đường Tháng Mười Nga tiếp tục mở lối đi cho thế kỷ XXI.

Vượt qua thách thức ngặt nghèo của lịch sử, lý luận và thực tiễn xã hội chủ nghĩa những năm vừa qua đã chứng minh sức sống của mình thông qua quá trình cải cách, đổi mới và phát triển. Với cường quốc Trung Quốc chiếm gần 1/5 dân số thế giới, đang xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc thời đại mới; với Việt Nam đạt nhiều thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, đang là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế; với Cu-ba kiên định và sáng tạo trong vòng tay ủng hộ, hợp tác, giúp đỡ của bè bạn khắp năm châu; với sự phục hồi và hoạt động của phong trào cộng sản quốc tế gồm gần 90 triệu đảng viên, chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa xã hội vẫn là một lực lượng chính trị đi tiên phong trong nhiều mục tiêu của thời đại; là niềm hy vọng của đông đảo nhân dân lao động toàn thế giới; là một chủ thể quan hệ quốc tế mà không thế lực nào có thể bỏ qua trong những tính toán chiến lược toàn cầu. Chính vì chân lý sáng tỏ này, mà rất nhiều đại diện của trí tuệ loài người, từ Albert Einstein đầu thế kỷ XX, Paul Satre, Bertral Roussel…, đến Jacques Derrida, Noam Chomsky, Joseph Stiglizt, Dinoviev… mới đây, đều biểu thị sự đồng tình không che giấu với chủ nghĩa cộng sản, công khai đánh giá Mác là nhà tư tưởng của thế kỷ XXI và Cách mạng Tháng Mười Nga là sự kiện vĩ đại nhất trong lịch sử thế giới hiện đại.

PGS, TS NGUYỄN VIẾT THẢO
(Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh)