Sông Thanh rừng đã hồi sinh

Từ Quốc lộ 14D, chúng tôi theo chân lực lượng bảo vệ rừng tiến sâu vào vùng lõi Vườn Quốc gia (VQG) Sông Thanh ở tỉnh Quảng Nam. Mất hơn 40 phút lênh đênh trên thuyền dọc lòng hồ thủy điện Sông Bung 4 và hơn 2 giờ lội bộ trên những con đường cheo leo, dốc dựng đứng, chúng tôi mới đến được điểm đóng chân của Tổ Bảo vệ rừng Khe Tà Vạt.

Bắt đầu từ "Cú đấm thép"

Mùa này nước Sông Bung một màu xanh ngắt, soi rõ từng bóng cây chiếu xuống mặt hồ. Cảnh sắc xung quanh như một bức tranh thủy mặc với những tán cây rực rỡ sắc màu của hoa, của lá đua nhau khoe mình trên nền trời xanh thẳm.

Tổ Bảo vệ rừng Khe Tà Vạt là một trong những tổ xa nhất và có nhiệm vụ quan trọng bậc nhất trong số 21 tổ của VQG Sông Thanh. Bởi nơi đây từng là tọa độ nóng về khai thác gỗ, khai thác vàng trái phép.

Cán bộ bảo vệ rừng của Vườn Quốc gia Sông Thanh đi tuần tra trong lâm phận quản lý

Cách đây 5-6 năm, cả ngàn người từ khắp nơi đổ về vùng lõi Sông Thanh khai thác vàng, cưa chặt gỗ lậu. "Lâm tặc", "vàng tặc" tranh nhau cày nát khu bảo tồn. Họ đưa cả phương tiện cơ giới hạng nặng vào tận rừng sâu để đào vàng, khiến hệ sinh thái rừng bị tổn thương trầm trọng.

Khi dòng người tứ chiếng kéo đến, Sông Thanh trở thành điểm nóng về an ninh trật tự, là nơi ẩn náu của nhiều đối tượng phạm pháp, từ những kẻ trốn lệnh truy nã tội phạm giết người đến những đối tượng nghiện ma túy, thậm chí có cả hoạt động mại dâm ngay giữa rừng. Nhiều đối tượng hết sức liều lĩnh, sẵn sàng chống trả quyết liệt khi bị truy quét, cộng với địa hình đồi núi phức tạp nên việc triệt xóa "điểm đen" này gặp không ít khó khăn.

Trong ký ức nhiều người vẫn chưa quên vụ việc xảy ra năm 2019, khi nhóm vàng tặc 15 người liều lĩnh dùng hung khí tấn công lực lượng bảo vệ rừng, gây thương tích cho 2 cán bộ rồi băng rừng bỏ trốn. Sau đó, nhóm đối tượng này đã bị lực lượng công an đón lõng, bắt giữ tại địa phận thị trấn Thạnh Mỹ, huyện Nam Giang khi họ chuẩn bị lên xe khách tháo chạy.

Trước tình hình phức tạp này, từ năm 2019, tỉnh Quảng Nam đã triển khai một cuộc tái thiết, bắt đầu từ việc tổ chức lại lực lượng bảo vệ rừng. Thay vì giao rừng cho cộng đồng quản lý, tỉnh Quảng Nam ban hành cơ chế cho phép Ban Quản lý (BQL) VQG Sông Thanh hợp đồng với 200 cán bộ chuyên trách giữ rừng.

Năm 2021, sau quá trình nghiên cứu, khảo sát công phu, tỉnh Quảng Nam đã sử dụng 6,2 tấn thuốc nổ đánh sập toàn bộ 75 hầm vàng trong lâm phận VQG Sông Thanh. Đây là "cú đấm thép" giáng xuống, triệt tiêu toàn bộ nỗ lực của các đối tượng khai thác vàng trái phép, giúp VQG Sông Thanh trở nên yên bình.

Anh Hôih Trân từng là lâm tặc, nay tận tâm với công việc giữ rừng

Anh Hoàng Ngọc Hùng, Tổ trưởng Tổ Bảo vệ rừng Khe Tà Vạt, cho biết năm 2021, thời điểm chuẩn bị tổ chức đánh thuốc nổ, tổ được thành lập với 8 thành viên, có nhiệm vụ chốt chặn mọi cửa ngõ ra vào "thánh địa vàng", đẩy đuổi các đối tượng sống ký sinh trong vùng lõi VQG Sông Thanh. Khi biết được thông tin hầm vàng sẽ bị đánh sập, vàng tặc mới lũ lượt rời đi. Thời khắc những tiếng nổ vang lên, phá hủy hàng chục hầm vàng tồn tại suốt mấy chục năm như tiếng chuông báo hiệu một giai đoạn mới tươi đẹp hơn cho đất và cây nơi này.

Sau gần 4 năm, vẫn còn đó nhiều chứng tích của một thời vàng tặc cày xới, nhưng Khe Tà Vạt giờ đã khoác lên mình tấm áo xanh mướt của sự sống. Cỏ cây vươn mình trỗi dậy, phủ xanh những miệng hầm nham nhở. Không còn vẩn đục bởi chất độc xyanua, dòng suối nước trong veo xua nhau chảy về xuôi, mang theo sự sống đến từng ngóc ngách.

Theo chân anh Hùng và các cán bộ bảo vệ rừng đi tuần tra, chúng tôi lạc bước giữa những tán cây rừng rợp bóng, được tận mắt trông thấy, tận tay sờ lên, ôm lấy từng gốc cổ thụ sần sùi in dấu thời gian. Tiếng thanh âm chim hót gọi đàn lảnh lót, tiếng của những bầy linh trưởng vờn nhau vang vọng cả cánh rừng, những âm thanh nghe vui nhộn như một bản tình ca giữa mùa xuân mới.

Đi giữa rừng xanh, cảm giác được Mẹ Rừng che chở, chợt thấy lòng người bừng lên những cảm xúc thật khó tả.

Chuộc lại lỗi lầm

Trong Tổ Bảo vệ rừng Khe Tà Vạt cũng như 20 tổ chuyên trách khác thuộc VQG Sông Thanh, có không ít người từng mưu sinh bằng nghề khai thác gỗ trái phép.

Phần lớn họ đều là dân bản địa, sinh sống trong vùng đệm của VQG. Sau quá trình tuyển chọn và đào tạo, những người từng phá rừng ấy đã trở thành những thành viên tận tâm với công việc giữ rừng. Đối với họ, công việc này không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cách để chuộc lại những lỗi lầm đã gây ra với rừng xanh.

Từ người nhận án tù về tội phá rừng, ông Ria Nhiếp được nhận làm bảo vệ rừng

Anh Hôih Trân (SN 1991; thôn A Liêng, xã Tà Bhing) - thành viên Tổ Bảo vệ rừng Khe Tà Vạt, cho biết trước đây vì không có việc làm ổn định, anh và nhiều thanh niên trong thôn đã bị kẻ xấu dưới xuôi lên dụ dỗ vào rừng khai thác gỗ lậu thuê. Năm 2019, sau khi đi nghĩa vụ trở về, anh hay tin VQG Sông Thanh tuyển dụng nên nộp hồ sơ ứng tuyển. Khi trở thành người bảo vệ rừng, anh Trân cảm thấy ân hận với những việc trước đây mình đã làm.

"Nhìn lại quá khứ tôi cảm thấy xấu hổ lắm. Nhưng đó cũng là động lực để mình làm việc và cố gắng sửa lại những lỗi lầm trước đây" - anh Trân ngượng ngùng.

Cũng từng là một "lâm tặc", ông Ria Nhiếp (SN 1982, thôn Tà Đắc, xã Tà Bhing, huyện Nam Giang) nay là thành viên của Tổ bảo vệ rừng G'Mơ (xã Tà Bhing). Năm 2018, ông Nhiếp vào lâm phận VQG Sông Thanh phát trộm 2.000 m2 rừng để lấy đất làm rẫy. Sau quá trình điều tra, ông Nhiếp bị truy tố và bị tòa sơ thẩm tuyên phạt 1 năm tù giam.

Mang lớn Trường Sơn ...

Thấy hoàn cảnh gia đình ông Nhiếp quá khó khăn, là hộ nghèo, nuôi 3 con nhỏ, không việc làm ổn định, ông Đinh Văn Hồng - Giám đốc BQL VQG Sông Thanh - đã đến VKSND tỉnh Quảng Nam gửi đơn xin giảm án cho ông Nhiếp. Nhờ đó, ông được giảm từ tù giam xuống tù treo, kèm xử phạt hành chính hơn 40 triệu đồng. Thoát án tù nhưng ông Nhiếp không có tiền đóng phạt. Thế là ông Đinh Văn Hồng nhận luôn ông Nhiếp vào làm cán bộ bảo vệ rừng của BQL.

Khi được hỏi có đi phá rừng nữa không, ông Nhiếp cười nói không còn lo cái ăn, cái đói nữa nên sẽ không quay lại con đường cũ.

... và tê tê vàng ở Vườn Quốc gia Sông Thanh là 2 trong số các loài động vật quý hiếm, nằm trong Sách Đỏ thế giới

Ông Đinh Văn Hồng cho biết nhiều năm qua, chính quyền tỉnh Quảng Nam đã triển khai nhiều biện pháp nhằm quản lý, bảo tồn đa dạng sinh học trên địa bàn tỉnh nói chung, khu vực Sông Thanh nói riêng. Đặc biệt, từ năm 2020, khi VQG Sông Thanh được thành lập trên cơ sở nâng cấp từ Khu Bảo tồn thiên nhiên Sông Thanh, công tác bảo vệ, quản lý rừng ngày càng tốt hơn. Nhờ vậy, muông thú đã xuất hiện nhiều trở lại trong lâm phận.

Trong năm 2022 - 2023, VQG Sông Thanh phối hợp với dự án do Cơ quan Hợp tác quốc tế Mỹ (USAID) tài trợ, đã triển khai lắp đặt bẫy ảnh tại 111 điểm. Kết quả, bẫy ảnh đã thu được 157.039 hình ảnh các loài động vật. Trong đó, có nhiều loài động vật quý hiếm như gấu, mang, voọc chà vá, sơn dương, tê tê vàng, trĩ sao, thỏ vằn… Đây đều là những loài động vật vô cùng quý hiếm, được xếp vào danh sách loài nguy cấp trong Sách Đỏ của IUCN (Liên minh Quốc tế Bảo tồn thiên nhiên và Tài nguyên thiên nhiên).

Bài và ảnh: TRẦN THƯỜNG