Startup công nghệ khí hậu cần chính sách để 'cất cánh'

Đây là nhận định của các doanh nghiệp và chuyên gia tại Triển lãm Doanh nghiệp Khí hậu và Đối thoại Chính sách P4G tổ chức ngày 22/9 ở TP.HCM.

Sự kiện quy tụ 10 doanh nghiệp công nghệ khí hậu - những startup đang hoạt động trong các lĩnh vực then chốt như năng lượng tái tạo, di chuyển xanh, giảm thất thoát và lãng phí thực phẩm, cùng nông nghiệp thông minh thích ứng khí hậu. Mỗi doanh nghiệp mang đến một góc nhìn mới và giải pháp sáng tạo, góp phần khẳng định cam kết của Việt Nam trong mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Nhiều dự án tiềm năng

Trong số các dự án nổi bật, Alterno - startup công nghệ lưu trữ năng lượng bằng pin cát đã thu hút sự chú ý đặc biệt. Alterno từng giành chiến thắng tại cuộc thi Thách thức Net Zero 2023 với tổng giải thưởng hơn 15 tỷ đồng, do Touchstone Partners và Temasek Foundation (Singapore) tổ chức cùng sự phối hợp của Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS). Giải pháp pin cát của Alterno sử dụng cát cách nhiệt và các ống dẫn nhiệt đặc chế, giúp tích trữ năng lượng để phục vụ các nhu cầu sấy, sưởi ấm hoặc gia nhiệt trong nông nghiệp.

Thực tế đã cho thấy hiệu quả rõ rệt: nếu trước đây, một cơ sở chế biến phải chi từ 60-70 triệu đồng mỗi năm cho tiền điện phục vụ sấy nông sản, thì nay, chỉ với khoản đầu tư dưới 500 triệu đồng vào hệ thống pin cát của Alterno, chi phí có thể được bù đắp sau 5 năm. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm đáng kể mà còn giảm phát thải, hướng tới mô hình sản xuất xanh và bền vững.

Bên cạnh Alterno, Enfarm Agritech - sáng lập bởi Nguyễn Đỗ Dũng và TS. Hồ Long Phi, đang tạo nên một cuộc cách mạng trong nông nghiệp. Với thiết bị đo dinh dưỡng đất có giá chỉ từ 600.000 đồng nhưng cho kết quả tương đương phòng thí nghiệm, Enfarm giúp nông dân kiểm tra NPK, độ ẩm, pH ngay tại ruộng. Công nghệ này đã chứng minh hiệu quả trên vườn cà phê tại Đắk Lắk: năng suất tăng 30% trong khi lượng phân bón giảm 30%...

Startup chia sẻ về những hiệu quả của dự án

Hay như Forte Biotech cũng giới thiệu một giải pháp có tính ứng dụng cao cho ngành thủy sản. Startup này phát triển công nghệ chẩn đoán nhanh tại chỗ nhằm phát hiện bệnh trên tôm, giúp giảm thiểu tổn thất, nâng cao khả năng chống chịu của trang trại và hạn chế việc sử dụng hóa chất, kháng sinh. Đây là công cụ quan trọng cho một ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đang đối mặt nhiều rủi ro từ biến đổi khí hậu và dịch bệnh.

Còn nhiều vướng mắc

Dù đã được đón nhận ở nhiều quốc gia, Forte Biotech lại gặp trở ngại ngay tại thị trường trong nước. Ông Nguyễn Đặng Quang Minh - Đồng sáng lập cho biết, nguyên nhân xuất phát từ yêu cầu phải có phòng thí nghiệm được chứng nhận để kiểm nghiệm sản phẩm, trong khi hiện nay vẫn chưa có cơ sở nào đạt chuẩn cho lĩnh vực này. Hệ quả là sản phẩm chưa thể được công nhận chính thức, tạo ra nghịch lý “chơi trên sân nhà lại yếu thế”.

Đây không chỉ là vấn đề của riêng Forte Biotech, ông Quốc Nam - Giám đốc công nghệ, đồng sáng lập Alterno cũng cho rằng, nếu có chính sách hỗ trợ phù hợp từ sớm, như khung kỹ thuật và cơ chế tài chính xanh, sản phẩm hoàn toàn có thể bùng nổ hơn về hiệu quả và thị trường; mang đến những giá trị tốt hơn cho doanh nghiệp khác và môi trường.

Có thể thấy, những dự án startup như Alterno hay Forte Biotech không chỉ mang tính sáng tạo mà còn trực tiếp góp phần giải quyết các thách thức lớn của phát triển bền vững. Nhưng để các sáng kiến này thật sự bứt phá, con đường phía trước còn vướng nhiều rào cản về cơ chế và chính sách.

Các chuyên gia và doanh nghiệp còn thẳng thắn chỉ ra hàng loạt điểm nghẽn khác đang cản trở sự phát triển của các startup. Nổi bật nhất là khoảng cách lớn giữa chính sách tăng trưởng xanh cấp cao và việc thực thi thực tế tại doanh nghiệp. Dù định hướng quốc gia đã rất rõ ràng, nhưng ở tầng triển khai, nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng khi tiếp cận các thủ tục chứng nhận sản phẩm, thử nghiệm công nghệ hoặc phân loại rác thải do thiếu hệ thống tiêu chuẩn cụ thể.

Doanh nghiệp đề xuất rằng cần thiết lập cơ chế “sandbox” tạo cơ hội triển khai mô hình mới trong môi trường kiểm soát, đồng thời cho phép nhà quản lý theo dõi, điều chỉnh linh hoạt. Ngoài ra, việc thành lập liên minh đại diện chung cho lợi ích của doanh nghiệp xanh cũng được xem là giải pháp cần thiết để tiếng nói của khu vực tư nhân được lắng nghe trong quá trình hoạch định chính sách.

Phiên thảo luận chính sách

Một thách thức khác là vấn đề tài chính. Các startup thường đòi hỏi vốn đầu tư lớn, nhưng ngân hàng lại áp dụng tiêu chí thận trọng, không phù hợp với mô hình còn nhiều rủi ro và chưa có lịch sử tín dụng. Trong khi đó, nguồn vốn quốc tế lại bị giới hạn bởi rủi ro tỷ giá và sự phức tạp trong quy định. Chính vì vậy, nhu cầu cấp thiết hiện nay là xây dựng các sản phẩm tài chính được thiết kế riêng, từ tín dụng ưu đãi cho đến quỹ đầu tư mạo hiểm có sự bảo lãnh của Nhà nước. Việc phân loại rõ ràng và minh bạch các dự án xanh cũng sẽ giúp mở khóa thêm nhiều nguồn vốn trong và ngoài nước.

Không chỉ dừng ở vốn, vấn đề tiêu chuẩn kỹ thuật và hạ tầng dữ liệu cũng đang là rào cản. Trong các lĩnh vực như trạm sạc xe điện, dịch vụ pin hay nông nghiệp thông minh, việc thiếu tiêu chuẩn thống nhất khiến doanh nghiệp khó mở rộng quy mô. Tương tự, nông nghiệp ứng dụng AI hay machine learning cần khung dữ liệu chuẩn hóa, nhưng đến nay vẫn còn rời rạc. Khoảng trống về kỹ năng lao động trong các ngành công nghệ xanh mới nổi cũng là điểm yếu, khiến nhiều startup phải tự đào tạo hoặc tìm kiếm nguồn nhân lực ở nước ngoài với chi phí cao.

Trong bối cảnh đó, hợp tác công - tư trở thành giải pháp được nhiều bên đồng thuận. Việc cùng nhau phát triển tiêu chuẩn kỹ thuật, xây dựng hạ tầng dữ liệu và triển khai các dự án thử nghiệm sẽ giúp rút ngắn khoảng cách giữa chính sách và thực tiễn.

Ông Võ Xuân Hoài - Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) cho biết, NIC đang xây dựng hệ sinh thái đồng hành cùng doanh nghiệp, không chỉ ở khâu thử nghiệm sản phẩm mà còn mở rộng sang thử nghiệm trong chính các cơ quan nhà nước có nhu cầu. Đồng thời, NIC cũng phối hợp với P4G để tạo ra những dòng vốn đầu tư dài hạn, giúp doanh nghiệp xanh yên tâm triển khai và nhân rộng mô hình.

Hưng Khánh