Su-75 Checkmate: dự án tiêm kích Nga đang mắc kẹt?

Su-75 Checkmate, tiêm kích một động cơ thế hệ 5 hạng nhẹ mà Nga giới thiệu với nhiều kỳ vọng, đang bị một số chuyên gia phương Tây nhận định là mắc kẹt ở giai đoạn thiết kế và khó có khả năng trở thành chương trình thực tế, chủ yếu do không thu hút được khách hàng nước ngoài cũng như thiếu nền tảng hỗ trợ dài hạn.

Bối cảnh và nhận định hoài nghi về Su-75 Checkmate

Theo ông Andrew Latham, nhà bình luận của Tạp chí National Security Journal (NSJ) của Mỹ, Su-75 Checkmate "đầy hứa hẹn" trên giấy tờ nhưng thực chất chỉ là "một chương trình viển vông khác của Nga" và "không thể thành hiện thực". Ông cho rằng dự án hiện "bị mắc kẹt ở giai đoạn thiết kế".

Nhà bình luận này nhận xét các mục tiêu mà chương trình Su-75 tự đặt ra chủ yếu tốt trên lý thuyết, song lại không đủ sức hấp dẫn với các khách hàng nước ngoài tiềm năng. Ông đặt câu hỏi: "Tại sao không quốc gia nào lại muốn liên kết với một loại máy bay như vậy?" – qua đó nhấn mạnh vấn đề cốt lõi không nằm ở ý tưởng kỹ thuật thuần túy, mà ở sự tin tưởng của thị trường.

Khía cạnh kỹ thuật – thị trường: giá rẻ không còn là lợi thế duy nhất

Theo phân tích của ông Latham, trong bối cảnh thế giới đa cực hiện nay, thị trường máy bay chiến đấu tiên tiến không còn bị chi phối bởi yếu tố giá ban đầu. Ông nhấn mạnh rằng các nước mua sắm vũ khí hiện đặt nặng hơn ba yếu tố: hỗ trợ dài hạn, quyền tự chủ chương trình và quan hệ đối tác công nghiệp.

Từ góc nhìn đó, ông cho rằng Su-75 khó thành công nếu chỉ được định vị như một nền tảng "giá phải chăng" mà không chứng minh được năng lực bảo đảm vòng đời khai thác, khả năng chuyển giao công nghệ hoặc hợp tác sản xuất. Đây là những yêu cầu ngày càng phổ biến với các hợp đồng tiêm kích thế hệ mới.

Ông Latham đánh giá "sự đổi mới thực sự" của ngành công nghiệp quốc phòng Nga hiện nay nằm ở những sản phẩm giá tương đối thấp như máy bay không người lái, hệ thống tác chiến điện tử và đạn dược không điều khiển. Theo ông, đó là các mảng Nga có thể tạo ra hiệu quả chiến trường với chi phí hợp lý, phù hợp với cách tiếp cận "tiêu hao".

Học thuyết tác chiến: "logic tiêu hao" và vai trò của tiêm kích thế hệ 5

Nhà bình luận NSJ nhận định Moscow vẫn "cố gắng bám vào logic tiêu hao kiểu cũ – tấn công dồn dập, làm suy yếu và trấn áp". Cách tiếp cận dựa trên khối lượng hỏa lực và khả năng chịu tổn thất này có thể phù hợp với các loại vũ khí giá rẻ, song lại đặt ra câu hỏi về vai trò thực chất của một nền tảng được quảng bá là tiêm kích thế hệ 5 hạng nhẹ như Su-75.

Từ góc độ chiến thuật, một tiêm kích tàng hình, thế hệ mới thường được kỳ vọng hoạt động trong các tác chiến có độ chính xác cao, phụ thuộc mạnh vào chuỗi hỗ trợ kỹ thuật – hậu cần, huấn luyện phi công và duy tu dài hạn. Nếu hệ sinh thái đó không được đảm bảo, lợi thế công nghệ tiềm tàng của khung thân máy bay trên lý thuyết cũng khó chuyển hóa thành ưu thế trên chiến trường.

Su-75 như "màn trình diễn" tại triển lãm hàng không?

Ông Latham dự đoán Su-75 "có thể sẽ tiếp tục xuất hiện tại các triển lãm hàng không trong nhiều năm tới", nhưng cho rằng vai trò thật sự của nó đã "được bộc lộ". Theo nhận định này, Su-75 hiện không phải là một nguyên mẫu tiến gần tới sản xuất, mà chủ yếu là "một màn trình diễn" phục vụ mục tiêu hình ảnh.

Tiêm kích thế hệ 5 hạng nhẹ Su-75 Checkmate bị nhận xét chỉ là một chiến dịch truyền thông.

Đánh giá này gắn Su-75 với hình ảnh một công cụ truyền thông, hơn là một dự án đang tiến gần giai đoạn hoàn thiện kỹ thuật hoặc sẵn sàng tìm kiếm hợp đồng xuất khẩu cụ thể.

Đặt Su-75 trong chuỗi "vũ khí kỳ diệu" của Nga

Trước đó, nhà báo Jack Buckby của tạp chí 19FortyFive lưu ý rằng một loạt "vũ khí kỳ diệu" của Nga như xe tăng T-14 Armata, máy bay chiến đấu tàng hình Su-57, tiêm kích hạng trung MiG-35 và oanh tạc cơ chiến lược PAK DA đều gặp vấn đề về khoảng cách giữa kế hoạch đề ra và khả năng thực hiện trên thực tế.

Theo lập luận này, Su-75 được đặt trong xu hướng chung các chương trình vũ khí được quảng bá mạnh mẽ, nhưng tiến độ và quy mô triển khai thực tế còn nhiều khoảng trống. Điều này làm gia tăng hoài nghi của một bộ phận giới quan sát phương Tây về khả năng hiện thực hóa các dự án phức tạp, đòi hỏi đầu tư lớn và chuỗi cung ứng ổn định.

Góc nhìn khác: đánh giá tích cực hơn về tiềm năng Su-75

Dù vậy, không phải tất cả các đánh giá đều bi quan. Vào tháng 11, ông Joseph Trevithick – nhà bình luận của ấn phẩm The War Zone (Mỹ) – lại cho rằng dự án Su-75 "có vẻ đầy hứa hẹn". Ông nhận xét bản kế hoạch về loại máy bay này, được Giám đốc điều hành Tập đoàn Công nghệ Nhà nước Rostec Sergei Chemezov công bố, là "nhìn chung chính xác".

Lập luận của ông Trevithick cho thấy vẫn tồn tại quan điểm cho rằng Su-75 có cơ sở kỹ thuật và kế hoạch phát triển đủ rõ ràng để theo dõi, ít nhất trên phương diện dự án. Nhìn từ góc độ này, Checkmate chưa thể bị xem là thất bại hoàn toàn, mà là một chương trình cần thời gian để chứng minh tiến độ cụ thể.

Đánh giá tổng quan: khoảng cách giữa thiết kế và thực tế

Các ý kiến trái chiều xung quanh Su-75 Checkmate phản ánh hai lớp vấn đề. Thứ nhất là khoảng cách giữa thiết kế và năng lực công nghiệp – tài chính cần thiết để đưa một tiêm kích thế hệ 5 hạng nhẹ từ mô hình sang dây chuyền sản xuất. Thứ hai là yêu cầu ngày càng cao của thị trường vũ khí về hỗ trợ dài hạn, quyền tự chủ và liên kết công nghiệp, vượt xa khái niệm "giá rẻ".

Các phân tích từ NSJ, 19FortyFive và The War Zone đều nhấn mạnh rằng bài toán lớn nhất của Su-75 nằm ở chỗ chứng minh được tính khả thi về công nghệ, tài chính và xuất khẩu trong điều kiện cạnh tranh quốc tế gay gắt. Cho đến khi những câu hỏi đó được trả lời bằng các bước đi cụ thể – như chế tạo nguyên mẫu bay thử, hợp đồng đặt hàng hoặc lộ trình sản xuất rõ ràng – Su-75 nhiều khả năng vẫn sẽ được nhìn nhận dưới lăng kính thận trọng, như một dự án giàu tham vọng nhưng còn nhiều dấu hỏi ở giai đoạn thiết kế.

Tuệ Nhân