Sử dụng AI như công cụ để phản biện, tranh luận trong phân tích pháp luật

Sáng 27-11, Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM phối hợp với Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam tổ chức Hội thảo quốc tế “Pháp luật và Trí tuệ nhân tạo - Le Droit et l’Intelligence Artificielle”.

Hội thảo là diễn đàn học thuật quốc tế để các chuyên gia Pháp và Việt Nam trao đổi, thảo luận về Trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực pháp luật. Rất nhiều chuyên gia đến từ Pháp đã tham dự hội thảo như: đại diện Tổng Lãnh sự Pháp tại TP.HCM; bà Hélène Laudic Baron - Phó Chủ tịch Hội đồng luật sư quốc gia; ông Robert Cicuto - ủy viên tư pháp (Thừa phát lại); ông Luc Ferrand - Giám đốc tuân thủ Hội đồng quốc gia các Chấp hành viên tư pháp; cùng các chuyên khác là công chứng viên đang hoạt động tại Pháp.

Chuyên gia luật không thụ động để bị AI dẫn dắt

Để hiểu rõ về ứng dụng AI trong phân tích pháp luật, Viện sĩ - PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện, Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM, đã đưa ra một ví dụ cụ thể so sánh đánh giá, phân tích hướng giải quyết của chuyên gia luật và AI.

PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện đánh giá AI giống như người phản biện khi chuyên gia luật sử dụng AI trong phân tích luật pháp. Ảnh: ĐẶNG LÊ

Theo đó, A cho B thuê một căn hộ theo một hợp đồng không có thời hạn (B đặt cọc trước 3 tháng tiền thuê). Tuy nhiên sau một thời gian B thông báo đơn phương chấm dứt hợp đồng và đòi nhận lại cọc nhưng A không đồng ý và cho biết B sẽ phải mất cọc.

Vấn đề này được AI giải thích rằng căn cứ Luật Nhà ở thì trong trường hợp hợp đồng thuê không xác định thời hạn, thì bên cho thuê có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng (nhưng phải báo trước). Còn bên thuê thì không có quy định tương tự về quyền chấm dứt hợp đồng bất kỳ lúc nào. Như vậy, luật chỉ thừa nhận một phía - bên cho thuê.

Theo PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện, cách giải thích của AI đang có rất nhiều điểm khiên cưỡng và sử dụng Luật riêng (Luật Nhà ở) để phủ định quy định của Luật chung (Bộ luật Dân sự). Cụ thể khoản 2 Điều 474 Bộ luật Dân sự quy định trường hợp các bên không thỏa thuận về thời hạn thuê và thời hạn thuê không thể xác định được theo mục đích thuê thì mỗi bên có quyền chấm dứt hợp đồng bất kỳ lúc nào, nhưng phải thông báo cho bên kia trước một thời hạn hợp lý. Tuy Luật Nhà ở quy định quyền chấm dứt hợp đồng đối với hợp đồng không xác định thời hạn nhưng không khẳng định bên thuê không có quyền đó.

Cạnh đó, trong phương án giải quyết vấn đề để bên B chấm dứt được hợp đồng thì AI lại đang cố gắng tìm kiếm giải pháp trên cơ sở tôn trọng quy định của Luật Nhà ở (chỉ bên A mới có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng) mà không liên kết, lưu tâm đến những điều luật mở ra cơ hội cho bên thuê có quyền tự quyết của hợp đồng thuê nhà.

Các chuyên gia Pháp và Việt Nam tại hội thảo. Ảnh: ĐẶNG LÊ

Từ sự tương tác với AI trong ví dụ trên, PGS-TS Điện cho rằng nếu người phân tích luật có đủ kiến thức, sự nhạy bén và sáng suốt thì có thể dẫn dắt AI ra khỏi hệ sinh thái tư duy cực đoan. Điều quan trọng nữa là phải cảnh giác trước những thông tin sai do AI cung cấp liên quan đến phân tích luật.

"Chúng ta có thể sử dụng AI để phân tích luật nhưng trong tâm thế coi AI là chủ thể tương tác, phản biện, coi AI giống như chủ thể để tranh luận. Tuyệt đối không lệ thuộc vào AI và để AI dẫn dắt đi một chiều" - PGS-TS Nguyễn Ngọc Điện nói.

Bảo mật thông tin trong xây dựng Tòa án thông minh

Trong lĩnh vực tư pháp, TS Vũ Thị Thúy Vân, Thẩm phán TAND khu vực 5 - TP.HCM, cho biết việc xây dựng Tòa án thông minh, Tòa án điện tử trong ngành tòa án hiện nay chúng ta có thể nhìn thấy thông qua việc TAND Tối cao cho phép thực hiện xét xử các phiên tòa trực tuyến; Phần mềm trợ lý ảo TAND; Trang công bố bản án/quyết định của Tòa án; Trang thông tin điện tử về án lệ, hệ thống quản lý án...

Song với những kết quả đạt đạt được từ công tác chuyển đổi số trong ngành Tòa án, Thẩm phán Vân cho rằng vấn đề quan trọng nhất trong xây dựng tòa án thông minh là bảo mật thông tin.

Hiện nay, đại đa số các phiên tòa trực tuyến đều dùng các nền tảng của bên ngoài (Zoom hoặc Google Meet) trong khi thông tin cá nhân, tài liệu chứng cứ được trình chiếu công khai tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro do lộ, lọt thông tin. Cạnh đó là vấn đề lưu trữ tài liệu, chứng cứ có thật sự được bảo đảm với hạ tầng số đơn giản. Ngoài ra, khả năng lộ lọt thông tin, khai thác thông tin trái phép có thể xảy ra từ bên thứ ba phát triển, vận hành hệ thống cơ sở dữ liệu trong ngành tư pháp.

Hội thảo là diễn đàn để các chuyên gia Việt Nam và Pháp trao đổi, thảo luận về pháp luật về AI . Ảnh: ĐẶNG LÊ

Thẩm phán Vân cũng nhấn mạnh sử dụng AI nhưng cũng cần đảm bảo độc lập tư pháp. Khi mà AI chỉ là công cụ thực hiện theo ý chí của con người và khi con người cung cấp cơ sở dữ liệu lớn (big data) để thực hiện tác vụ.

Tòa án thông minh với cơ sở dữ liệu tư pháp lớn và những thuật toán dùng AI đưa ra những khuyến nghị, đường lối giải quyết thông qua câu lệnh được đặt ra bởi người dùng hoặc hướng đến phán quyết tự động có xác suất phù hợp tùy theo từng tình huống pháp lý đặt ra và cơ sở dữ liệu đã được tích hợp.

Nếu lạm dụng sự hỗ trợ của AI đưa ra phán quyết, thẩm phán có thể sẽ dần mất khả năng tư duy độc lập và tính khách quan vô tư; ngày càng lệ thuộc vào máy móc. Do đó, khi xây dựng tòa án thông minh cần có quy định về giám sát của con người đối với AI để đảm bảo sự thích nghi của AI với dữ liệu lớn tư pháp, không xâm hại đến quyền được xét xử công bằng của công dân.

Tại hội thảo, ông Robert Cicuto cho biết hiện nay, tại Pháp có một số ứng dụng dành cho Ủy viên Tư pháp để hỗ trợ họ trong việc chuẩn bị và soạn thảo vi bằng AI như một công cụ thu thập và quản lý bằng chứng khi mà công cụ này giúp sức rất hiệu quả trong việc tự động hóa thu thập dữ liệu.

Ví dụ tại Pháp, các Ủy viên Tư pháp có một ứng dụng có sử dụng AI để lập vi bằng rất nhanh chóng sau khi con người cung cấp thông tin, dữ liệu đầu vào cho AI xử lý. Việc này giúp tiết kiệm công sức cho các Ủy viên Tư pháp.

Tại hội thảo, PGS-TS Nguyễn Thị Hồng Nhung (Trưởng khoa Luật, Đại học Kinh tế - Luật) cũng đặt vấn đề đối với các chuyên gia đến từ Pháp là "Pháp luật của Pháp quy định như thế nào về việc sử dụng chứng cứ điện tử trong tố tụng?".

Về vấn đề này, các chuyên gia Pháp cho biết trong công chứng hay lập vi bằng thì AI hỗ trợ hiệu quả trong việc soạn thảo, sắp xếp và sàng lọc thông tin dựa trên dữ liệu con người đưa vào. Tại Pháp, các chứng cứ dạng điện tử như tin nhắn, email... để đảm bảo về mặt pháp lý trước khi nộp cho tòa án thì cần được các Ủy viên Tư pháp lập vi bằng để xác thực tính chính xác của chứng cứ.

Hay trong lĩnh vực công chứng cũng vậy, AI không thể hoàn toàn xác thực tính hợp pháp, đúng đắn của một văn bản bởi lẽ có nhiều quy định trong luật đất đai của Pháp, AI đưa ra phán đoán, kết quả sai dẫn tới kết quả trong văn bản công chứng cũng không đúng. Do vậy mà AI không thể thay thế công chứng viên để đưa ra một văn bản công chứng đúng quy định.

Để AI phục vụ con người nhưng phải do con người kiểm soát

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã đặt ra thách thức pháp lý chưa từng có tiền lệ như: Trách nhiệm pháp lý trong hệ thống AI tự động; AI trong chứng cứ và đánh giá chứng cứ; Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong thời đại AI; Công lý điện tử, tòa án thông minh và chuyển đổi số trong lĩnh vực pháp lý; Vấn đề quyền sở hữu trí tuệ đối với những tác phẩm do AI tạo ra... Và đặc biệt là câu hỏi lớn nhất cần phải có lời giải đáp, đó là làm sao để công nghệ mạnh mẽ này vẫn phục vụ con người, vì con người và phải do con người kiểm soát.

HỮU ĐĂNG