Sứ mạng của văn học

Cớ sao bạn tôi lại tự rẻ rúng cái nghề mà mình yêu quý đến vậy, đến mức không dám nói ra cái đam mê, khát vọng của mình. Có vẻ văn học đã mất giá trầm trọng, chẳng còn mấy người quan tâm đến nó, hoặc tôi là người viết tầm thường, chẳng có tác phẩm nào đáng kể để có thể nhắc tên mà không phải ngượng ngùng?

Văn học chưa bao giờ ở vào vị thế thấp như bây giờ. Một ca sĩ trung bình cũng có thể được nhiều người biết đến, các buổi biểu diễn được bán vé thu tiền và đôi khi có thể nghe thấy một người nào đó nghêu ngao những bài hát của anh ta. Còn nhà văn, nếu anh chỉ là một nhà văn trung bình, vai trò của anh vô cùng mờ nhạt. Không ai biết đến tác phẩm của anh, không ai đọc sách anh viết và sự tồn tại về mặt nghề nghiệp của anh có lẽ không có một chút tác động nào đến cuộc sống loài người. Cho nên, tôi cực lực phản đối một thứ văn học trung bình không có đóng góp gì cho cuộc sống, nó không cần phải tồn tại, nhưng có lẽ văn học tinh hoa hay bình dân, ta sẽ bàn ở một lần khác. Ở đây tôi muốn nói rằng có phải bây giờ sứ mạng của văn học đã không còn, người ta thậm chí ngượng ngùng khi giới thiệu nghề nghiệp của mình?

Văn học đã xuống cái đáy của ngưỡng thang giá trị. Nhưng tự hỏi, một đất nước không có một nền văn học thì đất nước đó còn những gì và những sứ mạng của văn học đang ở đâu?

Lùi xa hơn một chút, chẳng phải "Truyện Kiều" của Nguyễn Du đã làm cho tiếng Việt thêm phong phú và sinh động thêm rất nhiều ư. Nếu không có Nguyễn Du, tôi chắc rằng tiếng Việt ít nhiều thiếu đi sự giàu có và trong sáng của mình. Và trên thế giới, ví dụ như trường hợp W.Shakespeare, người ta đã nói rằng chính W.Shakespeare là người làm giàu có cho tiếng Anh hơn bất cứ người nào khác. Ở nước Nga, Puskin làm cho tiếng Nga thêm sức mạnh. Nếu không có các nhà văn lớn, hẳn ngôn ngữ của các quốc gia, các dân tộc đã kém đi sự phong phú, uyển chuyển và tinh tế của mình. Bởi cuộc sống thường ngày, người ta cần gì dùng đến quá nhiều từ ngữ hoặc từ mới, mỗi người dùng độ vài trăm từ thông dụng đã quá thoải mái. Chỉ có các nhà văn tài năng, bằng sự lao động miệt mài về nghề nghiệp của mình mới tạo ra sự phong phú, đa dạng, giữ gìn ngôn ngữ dân tộc và thậm chí sáng tạo ra nhiều lớp từ mới.

Như thế, điều quan trọng đầu tiên có thể khẳng định, sứ mạng quan trọng bậc nhất của văn học là nó đã gìn giữ, bảo tồn, phát triển và sáng tạo ngôn ngữ cho các quốc gia, các dân tộc. Không có các nhà văn và những tác phẩm của họ, ngôn ngữ sẽ dần bị xói mòn, hao tổn, trôi dần vào những vùng lãng quên vô tăm tích.

Một điểm thứ hai mà tôi cho rằng văn học có vai trò vô cùng quan trọng, có vị thế ngang bằng khoa học lịch sử nhưng lại có những chỗ sinh động hơn. Đó là văn học ghi lại, mô tả quá khứ của loài người, những việc đã từng diễn ra mà nếu thiếu nó có lẽ chúng ta sẽ không hiểu được quá khứ của dân tộc, đất nước và tổ tiên mình. Một ví dụ đơn giản thế này, nếu không có những mô tả của Nguyễn Tuân về những cuộc thả thơ, hay cảnh đao phủ chém tử tù trên pháp trường thì bạn đọc hiện đại khó mà tưởng tượng được những việc ấy đã từng diễn ra thế nào. Và có lẽ Balzac đã từng rất đúng khi nói rằng: Nhà văn là thư ký trung thành của thời đại. Thiếu văn học, chúng ta sẽ có những khoảng trống rất lớn để hiểu về quá khứ và lịch sử phát triển của mình.

Và những khi vui buồn, chúng ta cần phải có một nguồn an ủi để cho lòng nguôi ngoai. Văn học có một sứ mạng rất lớn là làm cho người ta vui, sảng khoái, nhất là vào buổi sơ khai của loài người. Được nghe kể chuyện chẳng phải là những khoái thú nhất trần đời đó sao. Con gái tôi lúc mới 3 tuổi, ngoài những phim hoạt hình ưa thích xem hằng ngày thì những câu chuyện cổ tích tôi kể con nghe như: “Nàng công chúa ngủ trong rừng”, “Bạch Tuyết và bảy chú lùn”… luôn là niềm vui vô bờ của đứa trẻ. Và kể cả bây giờ, đôi khi tôi bị trầm uất vào một sự việc nào đó, một cuốn tiểu thuyết thú vị luôn an ủi và làm thanh bình tâm hồn tôi hơn mọi thứ nào khác...

Văn học cho tôi trải nghiệm những thế giới, những cuộc sống mà tôi chưa có. Không ai sống đủ dài và đủ cơ hội để trải nghiệm tất cả các cung bậc của cuộc đời. Ta không biết mình sẽ đau khổ thế nào nếu chính ta không bị phản bội… Văn học sẽ giúp chúng ta có được những trải nghiệm đó, sống được nhiều cuộc đời và những gợi ý cho những gì mà ta có thể gặp. Có lẽ, nếu phải già ốm và chết đi, ta sẽ được chuẩn bị điều đó ít nhiều trong một cuốn sách mỏng mà đầy buồn tủi và suy ngẫm của Roth Philip: “Người phàm”.

Và về mặt nhận thức nền văn minh, văn hóa của quốc gia, chẳng phải văn học là một trong những trụ cột quan trọng nhất đó sao. Chẳng phải nhờ có những tác phẩm lừng danh của chị em nhà Bronte như: “Đồi gió hú”, “Jane Eyre”... mà người ta thêm yêu nước Anh cổ điển đó sao. Và nước Pháp chẳng phải được biết nhiều hơn bởi có Victor Hugo, Balzac, Flaubert đó sao. Ngay trong phạm vi một địa phương trong một quốc gia, cái tên của một nhà văn luôn là niềm hãnh diện, tự hào cho cả vùng đất ấy như làng Vũ Đại ở Hà Nam lừng danh cả nước vì là quê hương của Chí Phèo và Nam Cao đấy thôi.

Văn học có thể xuống những quãng rất thấp nhưng sứ mạng của văn học và vai trò của nhà văn là không thể phủ nhận. Một quốc gia, một dân tộc không có một nền văn học đặc sắc thì sẽ thấy khiếm khuyết. Văn học chính là nền tảng tinh thần, không chỉ là chỗ dựa cho văn hóa mà còn là “sức mạnh mềm” của đất nước.

ĐÔNG BẮC