Sửa đổi, bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý: 'Không cần xét hoàn cảnh với người nhiễm chất độc da cam'

Bộ Tư pháp vừa tổ chức Hội nghị góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc; ông Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý chủ trì hội nghị, với sự tham dự của đại diện Bộ Nội vụ, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và tổ chức chính trị – xã hội, các Trung tâm Trợ giúp pháp lý địa phương.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc (giữa) cùng lãnh đạo Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý chủ trì hội nghị.

Trình bày tờ trình, bà Vũ Thị Hường, Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý cho biết, dự thảo luật lần này tập trung sửa đổi nhằm khắc phục các bất cập của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, mở rộng quyền tiếp cận Trợ giúp pháp lý cho người dân và nâng cao tính chuyên nghiệp của đội ngũ thực hiện Trợ giúp pháp lý.

Bà Vũ Thị Hường.

Một trong những nội dung đáng chú ý là mở rộng diện người được Trợ giúp pháp lý để bao quát đầy đủ hơn các nhóm yếu thế, bảo đảm phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Cụ thể, đối với đó nhóm người khuyết tật, dự thảo bỏ điều kiện phải “có khó khăn về tài chính”, theo hướng tất cả người khuyết tật đều được hưởng Trợ giúp pháp lý, nhằm bảo đảm họ được hỗ trợ phù hợp với những hạn chế đặc thù về thể chất hoặc tinh thần.

Thân nhân liệt sĩ cũng được mở rộng diện thụ hưởng dựa trên chính sách tri ân người có công, không yêu cầu chứng minh điều kiện tài chính.

Bên cạnh việc mở rộng đối tượng, dự thảo lần này cũng đặt ra yêu cầu hoàn thiện tiêu chuẩn của Trợ giúp viên pháp lý, chuẩn hóa đội ngũ cộng tác viên, mở rộng phạm vi Trợ giúp pháp lý ra ngoài lĩnh vực kinh doanh – thương mại và điều chỉnh mô hình tổ chức Trung tâm Trợ giúp pháp lý phù hợp yêu cầu cải cách tư pháp cũng như mô hình chính quyền địa phương...

Đóng góp ý kiến dự thảo, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Đào Ngọc Chuyền cho rằng, để đảm bảo tính đồng bộ với các luật mới, cần bổ sung các nhóm đối tượng mới đã được quy định trong các luật chuyên ngành vào Luật trợ giúp pháp lý, bao gồm:

Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng, người chấp hành biện pháp xử lý chuyển hướng, phạm nhân.

Nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân của hành vi mua bán người và người dưới 18 tuổi đi cùng theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người.

Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Đào Ngọc Chuyền

Tại Điều 7 dự kiến bổ sung thêm khoản 8 để thêm đối tượng là “Người nước ngoài theo quy định tại điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các đối tượng khác theo quy định của pháp luật", ông Đào Ngọc Chuyền thấy quy định chung “người nước ngoài” và “các đối tượng khác theo quy định của pháp luật" là quá rộng. Cần nghiên cứu đưa ra tiêu chí để người nước ngoài được trợ giúp pháp lý miễn phí.

Ví dụ, người nước ngoài là trẻ em, người khuyết tật hoặc người phạm tội mà khung hình phạt từ 20 năm trở lên, chung thân hoặc tử hình như tiêu chí chỉ định người bào chữa theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự…

Các đại biểu đóng góp ý kiến tại hội nghị.

Về việc thành lập Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước do UBND cấp tỉnh thành lập, ông Đào Ngọc Chuyên băn khoăn trong bối cảnh Nhà nước vừa hợp nhất, tinh gọn bộ máy thì việc quy định trao thẩm quyền cho “UBND cấp tỉnh quyết định số lượng Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước trên địa bàn" có thể dẫn đến việc thực hiện không thống nhất giữa các tỉnh, thành phố, làm phát sinh thêm trung tâm, đi ngược chính sách tinh gọn bộ máy, không phù hợp với đường lối của Đảng về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị.

Vì vậy, ông đề nghị nên sửa lại quy định tại khoản 1 Điều 11 theo hướng quy định cụ thể mỗi tỉnh, thành phố chỉ có duy nhất một Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước.

Còn tại Điều 19 dự thảo luật, ông Chuyền bày tỏ nhất trí với quy định về tiêu chuẩn đối với Trợ giúp viên pháp lý, đã bỏ tiêu chuẩn “Công dân Việt Nam” và thêm các tiêu chí đối với các trường hợp không được làm Trợ giúp viên pháp lý. Tuy nhiên, do Trợ giúp viên pháp lý ngày càng cần được chuẩn hóa để tương đồng với tiêu chuẩn luật sư, ông đề nghị xem xét, bỏ quy định khoản 6 Điều 19 dự thảo “Trường hợp đã từng được bổ nhiệm làm Trợ giúp viên pháp lý” thì không cần đáp ứng điều kiện quy định tại khoản 3 Điều 19 quy định “Đã được đào tạo nghề luật sư hoặc được miễn đào tạo nghề luật sư, đã qua thời gian tập sự hành nghề luật sư hoặc tập sự trợ giúp pháp lý".

Chuyên gia đề nghị xem xét lại đối tượng khuyết tật.

Góp ý về việc mở rộng thêm đối tượng là người khuyết tật, người nhiễm chất độc hóa học da cam được hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý, đại diện Bộ Nội vụ cho hay, những người nhiễm chất độc da cam chủ yếu là con thương binh tham gia chiến tranh và là con của người dân ở vùng bị rải chất độc hóa học. Họ là những người “chắc chắn” thuộc diện khó khăn về sức khỏe nên không cần phải xét thêm hoàn cảnh.

Ngược lại, đối tượng là người khuyết tật cần phải xem xét lại, bởi có nhiều trường hợp dù khuyết tật nhưng họ vẫn lao động, thậm chí có người dư giả về tài chính có thể tự thuê luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.

“Nếu chúng ta quyết định mở rộng hết đối với người khuyết tật là không phù hợp vì hiện nay điều kiện kinh tế đã khác”, đại diện Bộ Nội vụ nói.

Một vấn đề khác đại diện Bộ Nội vụ đề nghị tổ soạn thảo luật lưu ý đến “đạo đức của cộng tác viên trợ giúp pháp lý”. Theo ông, yêu cầu đạo đức nghề nghiệp đối với luật sư, Trợ giúp viên pháp lý được quy định rất khắt khe nhưng cộng tác viên trợ giúp pháp lý chưa rõ ràng.

Bày tỏ quan đồng tình với đại diện Bộ Nội vụ, bà Nguyễn Tú Anh, Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước TP Hà Nội cho rằng, đối tượng nhiễm chất độc hóa học da cam đều là nạn nhân hậu chiến tranh, không nên để điều kiện "có khó khăn về tài chính" ở đối tượng này.

Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước TP Hà Nội Nguyễn Tú Anh.

“Trong Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, điều kiện để chứng minh khó khăn về tài chính phải là quyết định được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng hoặc giấy chứng nhận hộ nghèo, việc này dẫn đến thực tiễn để người khuyết tật, nhiễm chất độc da cam làm dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí phức tạp hơn. Chính quyền cấp xã dù có một loạt danh sách đối tượng nhưng họ không phát các quyết định đó. Giả sử nếu có phát quyết định được hưởng trợ cấp chưa chắc người dân giữ được, tôi rất mong lần sửa luật này chúng ta giải quyết triệt để”, bà Nguyễn Tú Anh nhấn mạnh.

Ngoài ra, Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước TP Hà Nội cũng đề nghị cơ quan soạn thảo luật cần làm rõ quy định đối tượng người chưa thành niên làm chứng trong vụ án hình sự được trợ giúp pháp lý, trong khi người chưa thành niên có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án lại không được bảo vệ, nên bổ sung.

Về tiêu chuẩn của cộng tác viên trợ giúp pháp lý, bà Nguyễn Tú Anh cũng cân nhắc “nới lỏng” hơn. Bà nêu ví dụ, nhiều cán bộ kiểm sát viên, thẩm phán sau khi nghỉ hưu rất muốn cống hiến thêm sức lực, trí tuệ của mình ở lĩnh vực từ thiện hay đi bảo vệ người yếu thế nhưng quy định hiện còn khắt khe, không thể tận dụng những người dày dạn kinh nghiệm là lãng phí.

Đại diện Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Quảng Trị, kiến nghị tổ soạn thảo dự án luật bổ sung thêm đối tượng thuộc diện hộ cận nghèo không cần chứng minh tài chính được trợ giúp pháp lý. Bởi thực tế, những người cận nghèo ở địa phương như Quảng Trị vẫn rất khó khăn, lại thiếu trình độ, kiến thức, không thể tự bảo vệ mình… Nếu bổ sung sẽ đáp ứng được sự công bằng xã hội.

Đánh giá về phạm vi điều chính của luật, ông Nguyễn Khánh Lâm, Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Tuyên Quang đề nghị quy định trong dự thảo luật không nên nói “chung chung” mà phải rõ ràng.

Theo ông Lâm, sau khi sáp nhập địa phương, vấn đề thành lập Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước ở tỉnh sẽ thế nào? thành lập các chi nhánh ra sao cần có một quy định rõ? Đồng thời, quá trình soạn thảo luật cần phân tách rõ, tránh xung đột, chồng chéo giữa "luật sư công" và "Trợ giúp viên pháp lý".

Hầu hết các đại biểu đánh giá cao dự thảo luật

Đóng góp ý kiến dưới góc độ tổ chức hoạt động nghề nghiệp, ông Lê Văn Hợp, Phó trưởng Ban Tư vấn Pháp luật và trợ giúp Pháp lý - Hội Luật gia Việt Nam khẳng định, cần có cơ chế thu hút nguồn lực chuyên môn từ các tổ chức chính trị – xã hội – nghề nghiệp.

Ông Lê Văn Hợp, Phó trưởng Ban Tư vấn Pháp luật và trợ giúp Pháp lý - Hội Luật gia Việt Nam

Ông Hợp dẫn chứng, Hội Luật gia Việt Nam hiện có 117 Trung tâm tư vấn pháp luật, nhưng số việc được tiếp nhận rất ít, đòi hỏi phải tạo cơ chế khả thi hơn để huy động sự tham gia vào trợ giúp pháp lý.

Về mô hình tổ chức, ông Lê Văn Hợp bày tỏ đồng thuận với phương án "mỗi tỉnh một Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước". Các trung tâm có thể tổ chức các chi nhánh hoặc trung tâm khu vực tương tự mô hình Tòa án, Viện kiểm sát để bảo đảm tính chuyên nghiệp và phù hợp với điều kiện từng địa phương.

Nội dung: Hoàng An | Đồ họa: Kiều Tú