Sửa đổi, bổ sung một số điều Hiến pháp 2013: Phát huy dân chủ, hoàn thiện nền tảng pháp lý cao nhất

Toàn cảnh Hội nghị.

Tập trung cho việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc nhấn mạnh, việc Đảng và Nhà nước quyết định lấy ý kiến toàn dân về dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp là một đợt sinh hoạt chính trị có ý nghĩa quan trọng, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, thể hiện tinh thần dân chủ, lắng nghe cầu thị và trách nhiệm trong việc hoàn thiện nền tảng pháp lý cao nhất của đất nước, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Ngay sau khi Ủy ban Dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 công bố lấy ý kiến toàn dân về dự thảo Nghị quyết, Hội Luật gia Việt Nam đã ban hành Kế hoạch số 165/KH-HLGVN ngày 6/5/2025 triển khai tới tất cả các cấp hội và hơn 100 nghìn hội viên trên toàn quốc để hưởng ứng một cách có trách nhiệm, tham gia tích cực và đóng góp ý kiến tốt nhất cho lần sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này.

Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam Nguyễn Khánh Ngọc phát biểu khai mạc Hội nghị.

Theo ông Ngọc, mục đích và phạm vi sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này tập trung cho việc sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy theo Nghị quyết 18 và các kết luận của Trung ương, nhưng do vị trí đặc biệt quan trọng của Hiến pháp nên mọi sửa đổi, bổ sung đều có thể có tác động lớn và cần có nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng, dân chủ, tạo sự đồng thuận chung và bảo đảm các yêu cầu về kỹ thuật, tính khả thi và hiệu quả trong thực hiện sau khi ban hành.

Đặt ra yêu cầu cao về tính ổn định lâu dài của quy định Hiến pháp

Với tinh thần trách nhiệm cao nhất, vì sự nghiệp chung của đất nước, bám sát các quan điểm chỉ đạo của Đảng, Chủ tịch Hội Luật gia Việt Nam đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận và đóng góp ý kiến vào một số nhóm nội dung trọng tâm dự kiến sửa đổi, bổ sung của Hiến pháp năm 2013.

Thứ nhất là việc sửa đổi, bổ sung Điều 9 về quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, bảo đảm được bản chất của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức chính trị, chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp của xã hội và giữ đúng nguyên tắc hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là phối hợp và thống nhất hành động trong việc tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, giảm sát và phản biện xã hội, góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước vững mạnh.

Các đại biểu tham dự Hội nghị.

Bên cạnh đó, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp cũng cần định hướng phát huy tối đa năng lực, kiến thức chuyên môn, sự năng động, chủ động và trách nhiệm của các tổ chức tham gia Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhất là trong thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của từng tổ chức cũng như là đóng góp vào công tác chung của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Thứ hai là việc sửa đổi, bổ sung Điều 10 quy định về Công đoàn Việt Nam nhằm tiếp tục khẳng định được vai trò của Công đoàn Việt Nam với tư cách là đại điện của người lao động trong quan hệ lao động trong bối cảnh tình hình mới, có cân nhắc tới tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng của Việt Nam.

Thứ ba là việc sửa đổi, bổ sung Điều 84 về quyền trình dự án luật, pháp lệnh của các tổ chức chính trị - xã hội. Ông Nguyễn Khánh Ngọc cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung các quy định này cần được tiến hành trên cơ sở đánh giá đầy đủ, chính xác có hay không các vướng mắc, khó khăn gì trong thực hiện Điều 84 và nếu có thì có phải là do quy định của Điều 84 không và việc sửa đổi, bổ sung cũng cần gắn với bản chất và phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại Điều 9 Hiến pháp.

Thứ tư là việc sửa đổi, bổ sung các quy định về tổ chức đơn vị hành chính và các quy định khác liên quan đến chính quyền địa phương tại Điều 110, 111, 112, 114, 115 nhằm thể hiện rõ nhất, sát nhất sự gắn bó, trách nhiệm, sự tương tác hằng ngày giữa người dân và chính quyền. Những sửa đổi bổ sung cần bảo đảm nguyên tắc, định hướng và yêu cầu của xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN trong thời gian tới.

Các đại biểu tham dự Hội nghị.

Ông Nguyễn Khánh Ngọc khẳng định, việc sửa đổi Hiến pháp không chỉ đòi hỏi sự đúng đắn về mặt chính trị, pháp lý, mà còn phải đặt ra yêu cầu cao về tính ổn định lâu dài của quy định Hiến pháp, sự đồng bộ, tính khả thi và yêu cầu hiệu quả trong thực hiện. Các vấn đề kỹ thuật văn bản cũng đòi hỏi có sự kỹ lưỡng, chuẩn chỉ và thống nhất đối với văn bản quan trọng như Hiến pháp.

Tại Hội nghị, các đại biểu tập trung thảo luận, đóng góp ý kiến về các nhóm vấn đề trọng tâm trong dự thảo Nghị quyết như: Điều 9 quy định về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội; Điều 10 quy định về Công đoàn Việt Nam; Điều 84 Quyền trình dự án luật, pháp lệnh của các tổ chức chính trị - xã hội; Điều 110, 111, 112, 114, 115 quy định về tổ chức đơn vị hành chính và các quy định khác liên quan đến chính quyền địa phương…

TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội: Phải phân biệt rõ cấp hành chính và cấp chính quyền

Tôi cho rằng, Điều 110 không xác lập rõ các cấp chính quyền và hạn chế khả năng tổ chức cấp hành chính mới phù hợp thực tiễn. Cách quy định tại dự thảo đang thiếu khái niệm "cấp chính quyền", đồng thời khóa cứng mô hình hành chính ba tầng, loại bỏ khả năng thiết lập cấp hành chính vùng - trong khi thực tiễn 6 vùng kinh tế - xã hội hiện nay cho thấy nhu cầu điều phối và liên kết vùng là rất lớn. Nếu Hiến pháp không mở đường cho cấp vùng, các thiết chế hiện tại sẽ thiếu tính chính danh và hiệu lực pháp lý lâu dài.

Vì vậy, cần sửa Điều 110 để xác lập rõ mô hình chính quyền ba cấp và mở không gian pháp lý linh hoạt cho các đơn vị hành chính, cụ thể: “Các cấp chính quyền của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm: trung ương, tỉnh và cơ sở. Các đơn vị hành chính sẽ do luật định”.

Cách sửa này vừa đơn giản, rõ ràng, vừa mở đường để Quốc hội quyết định tổ chức các cấp hành chính mới như cấp vùng, cấp siêu đô thị, mà không cần sửa Hiến pháp trong tương lai.

Với Điều 111 để phân biệt rõ cấp hành chính và cấp có chính quyền, cần sửa thành: “Chính quyền địa phương được tổ chức tại một số đơn vị hành chính nhất định theo quy định của pháp luật, phù hợp với yêu cầu tự quản của cộng đồng dân cư.”. Quy định như vậy sẽ cho phép có thể điều chỉnh các cấp hành chính trung gian không có chính quyền khi cần thiết, đồng thời bảo đảm tính linh hoạt trong tổ chức bộ máy.

Bên cạnh đó, Điều 112 chưa thể hiện đúng mô hình phân quyền hiện đại, còn nặng tư duy kiểm soát từ trên xuống. Trong khi đó, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh yêu cầu: “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Để thể chế hóa tinh thần này, Hiến pháp cần áp dụng mô hình phân quyền bổ trợ: địa phương được toàn quyền thực hiện nhiệm vụ trong khả năng, Trung ương chỉ can thiệp khi cần thiết. Việc giám sát chính quyền địa phương nên do HĐND cùng cấp và nhân dân địa phương thực hiện - những chủ thể đại diện thực chất và gần gũi nhất.

GS.TS Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội: Tinh gọn bộ máy, bảo đảm dân chủ và rõ ràng hệ thống hành chính

Việc sửa đổi Hiến pháp lần này theo tôi là cần thiết, vì đây là bước đi nhằm cụ thể hóa các chủ trương lớn về tinh gọn bộ máy nhà nước, tinh gọn tổ chức của hệ thống chính trị và chính quyền địa phương, đồng thời đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên mới.

Về Điều 9 và Điều 10 trong dự thảo, tôi đồng tình với hướng sửa đổi hiện nay. Tuy nhiên, chúng ta cần làm rõ vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một liên minh chính trị của các tổ chức chính trị - xã hội. Việc này vừa đảm bảo vị trí, vai trò trung tâm của Mặt trận, vừa không làm lu mờ hay thu hẹp chức năng, nhiệm vụ của từng tổ chức thành viên. Bởi lẽ, chúng ta đang xây dựng một xã hội dân chủ, đòi hỏi có đa dạng tiếng nói, nhiều kênh phản biện, nhiều phương diện thể hiện quyền làm chủ.

Do đó, cần đồng thời đảm bảo tính thống nhất của Mặt trận về mặt tổ chức; và quyền tự chủ và chức năng riêng biệt của các tổ chức thành viên, để họ có điều kiện phát huy đầy đủ vai trò, sứ mệnh của mình trong xã hội.

Về Điều 110 và các điều khác liên quan đến chính quyền địa phương, tôi thống nhất với đề xuất bỏ cấp hành chính trung gian. Tuy nhiên, cách thể hiện trong dự thảo cần chỉnh sửa rõ hơn. Cụ thể, về Điều 110, theo tôi, không nên tách riêng đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt thành một khoản riêng, vì như vậy sẽ gây lúng túng trong việc xác định đây có phải là một đơn vị hành chính chính thức hay không.

Ngoài ra, cần bổ sung, làm rõ quy định ở khoản 1 Điều 110 theo hướng: “Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bao gồm: tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các đơn vị hành chính cơ sở”. Việc dùng khái niệm “các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương” như hiện nay là chưa đủ rõ ràng, khó đáp ứng yêu cầu thống nhất và khép kín hệ thống hành chính. Cần khẳng định rõ các cấp hành chính, đặc biệt nhấn mạnh cấp cơ sở, để tạo căn cứ cho việc sửa đổi một số quy định khác liên quan như chính sách đất đai, mô hình tổ chức bộ máy địa phương…

Thiên Thanh