Sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội 2024 để phù hợp tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp

Người lao động tại Công ty Vissan. (Ảnh nhandan.vn)

Cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội 2024

Bộ Nội vụ đang lấy ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội (sau đây gọi tắt là dự án Luật).

Theo Bộ Nội vụ, để bảo đảm tính thống nhất đồng bộ với hệ thống pháp luật khác liên quan đến việc sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, tạo cơ cở pháp lý trong việc thực hiện nhiệm vụ liên quan đến quản lý nhà nước và tổ chức thực hiện chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội, cần thiết phải sửa đổi, bổ sung Luật Bảo hiểm xã hội số 41/2024/QH15 (Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024).

Mục đích ban hành dự án Luật nhằm sửa đổi, bổ sung các quy định về vị trí, trách nhiệm, quyền hạn của cơ quan bảo hiểm xã hội; về trách nhiệm, quyền hạn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và công đoàn; về quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội của các các bộ, ngành, địa phương sau khi thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy; về tên gọi của các bộ, ngành, cơ quan sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy để bảo đảm sự đồng bộ với các quy định mới tại Hiến pháp, Luật Chính quyền địa phương, Luật Thanh tra.

Dự án Luật được xây dựng dựa trên 3 quan điểm sau.

Trước hết, bảo đảm phù hợp với định hướng tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18- NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực hiệu quả và các nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp trong thời gian tới.

Tiếp đó, tập trung sửa đổi, bổ sung một số điều liên quan đến tổ chức thực hiện bảo hiểm xã hội, quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội bảo đảm thống nhất, tránh mâu thuẫn, chồng chéo trong quá trình triển khai thực hiện và phù hợp với việc vận hành mô hình chính quyền địa phương chỉ còn cấp tỉnh và cấp xã.

Cùng với đó, chưa sửa đổi, bổ sung các quy định không liên quan trực tiếp đến quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp trong thời gian qua do Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 mới có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.

Dự án Luật dự kiến trình Quốc hội vào tháng 4/2026

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội do Bộ Nội vụ xây dựng gồm 2 điều, trong đó Điều 1 quy định các điều khoản sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ; Điều 2 quy định về hiệu lực thi hành của Luật, với các nội dung cơ bản dưới đây.

Văn bản dự kiến trình cho ý kiến và thông qua tại Kỳ họp thứ nhất Quốc hội khóa XVI, tháng 4/2026.

Để phù hợp với Điều 9 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được sửa đổi, bổ sung tại khoản 1 Điều 1 Nghị quyết số 203/2025/QH15 ngày 16/6/2025 của Quốc hội và khoản 3 Điều 1 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn, Luật Thanh niên và Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở số 97/2025/QH15 về thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Điều 14 đã sửa đổi, bổ sung những nội dung sau: (i) Bỏ cụm từ “công đoàn” tại tiêu đề của Điều 14; (ii) Sửa cụm từ “tổ chức thành viên của Mặt trận” tại tiêu đề của Điều 14 và khoản 2 thành “tổ chức chính trị-xã hội trực thuộc Mặt trận”; (iii) đưa nội dung về quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại khoản 2 lên thành khoản 1 để thể hiện vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đầu tiên, sau đó mới đến vai trò của công đoàn; (iv) rà soát lại quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc và Công đoàn Việt Nam nhằm bảo đảm quyền, trách nhiệm của Công đoàn tại khoản 2 tránh trùng lặp với quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã được quy định tại khoản 1.

Để phù hợp với cơ cấu tổ chức của Chính phủ theo Nghị quyết số 176/2025/QH15 và bảo đảm tính ổn định khi tiếp tục rà soát sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước thì tại Điều 16 sửa đổi, bổ sung theo hướng chỉ quy định chức năng của cơ quan bảo hiểm xã hội như sau: “Cơ quan bảo hiểm xã hội có chức năng thực hiện chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội; quản lý và sử dụng các quỹ bảo hiểm xã hội, quỹ bảo hiểm thất nghiệp, quỹ bảo hiểm y tế”.

Sửa đổi khoản 2 Điều 19 về đại diện các bộ, ngành tham gia Hội đồng quản lý bảo hiểm xã hội như sau: “2. Hội đồng quản lý bảo hiểm xã hội gồm đại diện Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, tổ chức đại diện người sử dụng lao động ở trung ương, Bộ Tài chính, Bộ Nội vụ, Bộ Y tế, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, cơ quan bảo hiểm xã hội và tổ chức, cá nhân khác có liên quan.” để phù hợp với cơ cấu tổ chức của Chính phủ theo quy định tại Nghị quyết số 176/2025/QH15

Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 có quy định về điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí (lương hưu) đối với người lao động. Theo đó, thời gian đóng bảo hiểm xã hội của người lao động nghỉ từ ngày 1/7/2025 (ngày Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 có hiệu lực) bao gồm thời gian đóng bảo hiểm xã hội khi làm nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm cả trước và sau ngày 1/3/2025. Quy định về Danh mục nghề, công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm trước ngày 1/3/2025 do Bộ trưởng Lao động-Thương binh và Xã hội ban hành, từ sau ngày 1/3/2025 do Bộ trưởng Nội vụ ban hành.

Do vậy, tại dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung khoản 7 Điều 33, điểm b khoản 1 Điều 43, điểm b khoản 1 và điểm b khoản 2 Điều 64, điểm c khoản 1 và điểm b khoản 2 Điều 65 theo hướng: người lao động làm nghề, công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục nghề, công việc đặc biệt nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm do Bộ trưởng Nội vụ ban hành.

Dự thảo Luật quy định về thời gian nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe cho người lao động đối với trường hợp không có công đoàn cơ sở tại khoản 2 Điều 46 và khoản 2 Điều 60 theo hướng: trường hợp đơn vị sử dụng lao động không có công đoàn cơ sở thì do người sử dụng lao động quyết định.

Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 đang quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội của các bộ, ngành: Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ); Bộ Tài chính, Ủy ban nhân dân các cấp; Bảo hiểm xã hội Việt Nam và thể hiện tại Điều 134, 136, Điều 137 và Điều 138. Tuy nhiên, sau khi sắp xếp tổ chức bộ máy, trách nhiệm của các bộ, ngành liên quan đến quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội có sự thay đổi. Do vậy, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung để phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của các Bộ ngành liên quan đến bảo hiểm xã hội của các Bộ ngành sau khi sắp xếp như sau:

Bổ sung trách nhiệm về quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội của Bộ Y tế vào khoản 2 Điều 134: Bộ Y tế là cơ quan giúp Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về trợ cấp hưu trí xã hội;

Sửa đổi khoản 3 Điều 134 như sau: Bộ, cơ quan ngang Bộ, trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, có trách nhiệm thực hiện và phối hợp với Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, Bộ Tài chính, Bộ Y tế trong thực hiện quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội.

Dự án Luật bỏ các quy định về trách nhiệm về quản lý nhà nước về trợ cấp hưu trí xã hội của Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ) tại Điều 136:

(i) Xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền chính sách, pháp luật về trợ cấp hưu trí xã hội (Khoản 1); (ii) Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về trợ cấp hưu trí xã hội (khoản 3); (iii) Chỉ đạo, hướng dẫn tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về trợ cấp hưu trí xã hội (khoản 4);

(iv) Kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm pháp luật, giải quyết khiếu nại, tố cáo về trợ cấp hưu trí xã hội (khoản 5).

Bổ sung Điều 137a về trách nhiệm của Bộ Y tế trong quản lý nhà nước về trợ cấp hưu trí xã hội.

Đồng thời, để phù hợp với tổ chức chính quyền địa phương hiện nay theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 (chính quyền địa phương ở cấp tỉnh và cấp xã là cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân) và nhằm tăng cường tính hiệu quả trong quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ở địa phương, tăng cường sự tham gia Hội đồng nhân dân để quyết định những nội dung quan trọng trên địa bàn cấp xã, dự thảo Luật đã sửa đổi khoản 1 Điều 138 theo hướng: Ủy ban nhân dân cùng cấp (trước đây chỉ quy định đối với cấp tỉnh) chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân cùng cấp trong việc chỉ đạo, tổ chức thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội, phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm xã hội tự nguyện và chậm đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc trong phạm vi địa phương.

Luật Thanh tra số 84/2025QH15 ngày 29/6/2025, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025 trong đó đã quy định các cơ quan có thẩm quyền thanh tra, theo đó hiện nay không có cơ quan thanh tra tại các Bộ Tài chính, Nội vụ, Y tế. Đồng thời, tại điểm s khoản 1 Điều 62 đã quy định: “s) Bãi bỏ cụm từ “thanh tra chuyên ngành về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế;” tại khoản 1 Điều 16; cụm từ “Thanh tra chuyên ngành về đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế.” tại khoản 5 Điều 17; cụm từ “thanh tra,” tại khoản 5 Điều 136; cụm từ “thanh tra,” tại khoản 2, khoản 6 Điều 137 của Luật Bảo hiểm xã hội số 41/2024/QH15”

Do vậy, tại dự thảo Luật chỉ còn nội dung liên quan đến “kiểm tra” về bảo hiểm xã hội.

Theo quy định Luật Tổ chức chính quyền địa phương thì từ ngày 1/7/2025 thì mô hình chính quyền địa phương gồm 2 cấp (cấp tỉnh, cấp xã). Tuy nhiên, theo Điều 3 Nghị định số 29/2025/NĐ-CP ngày 24/2/2025 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 166/2025/NĐ-CP) thì Bảo hiểm xã hội Việt Nam tổ chức và hoạt động theo 3 cấp: cấp trung ương, cấp tỉnh và cấp cơ sở (Bảo hiểm xã hội cơ sở quản lý địa bàn một số xã, phường, đặc khu), do đó quy định: cơ quan bảo hiểm xã hội báo cáo “Ủy ban nhân dân cùng cấp” (điểm c khoản 12 Điều 18) là không còn phù hợp. Ngoài ra, theo Kế hoạch số 141/KH- BCĐTKNQ18 ngày 6/12/2024 của Ban chỉ đạo về tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW định hướng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của Chính phủ thì Bảo hiểm xã hội Việt Nam không còn là cơ quan thuộc Chính phủ.

Do vậy, các quy định: (i) Chính phủ ban hành quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội Việt Nam (khoản 2 Điều 16), (ii) Bộ Nội vụ trình Chính phủ ban hành Nghị định quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội Việt Nam (khoản 11 Điều 136) và (iii) Bảo hiểm xã hội Việt Nam phối hợp với các Bộ, ngành thực hiện các nhiệm vụ quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội (khoản 5 Điều 134) không phù hợp với vị trí pháp lý hiện tại của cơ quan bảo hiểm xã hội.

Do vậy, tại dự thảo Luật đã bỏ các quy định tại khoản 2 Điều 16, điểm c khoản 12 và khoản 18 Điều 18, khoản 5 Điều 134 và khoản 11 Điều 136.