Sức hút của cảng thương mại tự do lớn nhất thế giới ở Trung Quốc

Một góc thành phố Hải Khẩu, thủ phủ tỉnh Hải Nam, Trung Quốc. (Ảnh: HỮU HƯNG)

Chính sách nổi trội

Cảng Thương mại tự do Hải Nam (Hainan Free Trade Port) là khu thương mại tự do được Trung Quốc thiết lập trên toàn bộ đảo Hải Nam, thuộc địa phận tỉnh Hải Nam, Trung Quốc.

Việc xây dựng Cảng Thương mại tự do Hải Nam được bắt nguồn từ tuyên bố của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hội nghị thường niên năm 2018 của Diễn đàn châu Á Bác Ngao về việc "tìm tòi xây dựng cảng thương mại tự do mang đặc sắc Trung Quốc".

Tháng 6/2020, Trung ương Đảng và Quốc vụ viện (Chính phủ) Trung Quốc ban hành Phương án tổng thể về xây dựng Cảng Thương mại tự do Hải Nam, 11 khu vực trọng điểm của Cảng Thương mại tự do Hải Nam được thành lập. Tháng 6/2021, Hội nghị Ủy ban Thường vụ Nhân đại toàn quốc (Quốc hội) Trung Quốc thông qua Luật về Cảng Thương mại tự do Hải Nam.

Tháng 7/2025, Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc phê duyệt chủ trương vận hành chính thức Cảng Thương mại tự do Hải Nam vào ngày 18/12/2025, hướng tới xây dựng nơi đây trở thành cửa ngõ quan trọng trong mở cửa đối ngoại của Trung Quốc trong thời đại mới. Việc lựa chọn thời điểm vận hành mô hình cảng thương mại tự do đúng ngày 18/12, kỷ niệm bắt đầu công cuộc cải cách và mở cửa ở Trung Quốc năm 1978, có ý nghĩa biểu tượng quan trọng, cho thấy quyết tâm của nước này trong việc tiếp tục mở cửa đối ngoại ở mức độ cao.

Luật về Cảng Thương mại tự do Hải Nam đã vạch ra mục tiêu và lộ trình xây dựng tương ứng với những mục tiêu phát triển đất nước của Trung Quốc đến giữa thế kỷ 21. Cụ thể: Đến năm 2025, bước đầu xây dựng hệ thống chính sách và thể chế cảng thương mại tự do với trọng tâm là tự do hóa và thuận lợi hóa thương mại và đầu tư; đến năm 2035, hệ thống thể chế và mô hình vận hành cảng thương mại tự do chín muồi hơn, trở thành “điểm cao mới” của nền kinh tế hướng mở của Trung Quốc; đến giữa thế kỷ này, xây dựng toàn diện cảng thương mại tự do trình độ cao có tầm ảnh hưởng quốc tế sâu rộng.

Vận hành chính thức Cảng Thương mại tự do Hải Nam gắn liền với việc thiết lập một "khu vực đặc biệt trong giám sát và quản lý hải quan", xây dựng một hệ thống thể chế, chính sách tự do hóa và thuận lợi hóa với đặc trưng cơ bản là "mở cửa tuyến một, kiểm soát tuyến hai, tự do trong đảo". Theo đó, "mở cửa tuyến một" là thực hiện một loạt biện pháp ra, vào tự do và thuận lợi giữa cảng thương mại tự do với các quốc gia và vùng lãnh thổ ngoài Trung Quốc; "kiểm soát tuyến hai" là thực hiện việc quản lý chính xác đối với các nội dung đã mở cửa ở tuyến một trong mối liên hệ giữa cảng thương mại tự do với nội địa Trung Quốc; "tự do trong đảo" là các yếu tố có thể tự do lưu thông tương đối trong phạm vi cảng thương mại tự do. Để làm được điều này, Hải Nam đã mở thêm 10 cửa khẩu "tuyến hai" trên cơ sở 8 cửa khẩu mở cửa đối ngoại hiện có, để bảo đảm việc trao đổi hàng hóa, vật tư, phương tiện và con người giữa cảng thương mại tự do với nội địa Trung Quốc diễn ra thuận lợi, hiệu quả.

Một góc Cảng Container quốc tế Dương Phố ở tỉnh Hải Nam,Trung Quốc.

Với việc áp dụng mô hình hải quan đặc thù này, Hải Nam sẽ mở cửa ở mức độ cao hơn, tạo tiền đề cho việc xây dựng cảng thương mại tự do, kết nối thuận lợi với quốc tế, đẩy nhanh việc tập trung các yếu tố chất lượng cao, "tìm đường và mở đường" cho cải cách và mở cửa của cả nước cho giai đoạn mới.

Hệ thống chính sách, thể chế của Cảng Thương mại tự do Hải Nam được khái quát là "3 thuế, 5 tự do thuận lợi và 1 dịch chuyển an toàn và có trật tự". Theo đó, "3 thuế" là "thuế quan bằng 0" (bao gồm thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng và thuế tiêu dùng) đối với hàng hóa không thuộc danh mục phải áp thuế (hiện đã có 74% hàng hóa thuộc 6.600 dòng thuế được áp dụng "thuế quan bằng 0"); "thuế suất thấp" áp dụng với các doanh nghiệp thuộc diện khuyến khích thành lập trong cảng thương mại tự do với mức thuế thu nhập doanh nghiệp 15% và người làm việc trong cảng thương mại tự do thuộc nhóm vị trí cấp cao và khan hiếm với việc miễn phần thuế thu nhập cá nhân vượt quá 15%; "đơn giản hóa bảng thuế" là cải cách chủng loại thuế, giảm tỷ lệ thuế gián tiếp, giản hóa cơ cấu thuế một cách khoa học... "5 tự do thuận lợi" là tự do hóa và thuận lợi hóa cho thương mại, đầu tư, dịch chuyển dòng vốn xuyên biên giới, con người và vận tải hàng hóa. "1 dịch chuyển an toàn và có trật tự" được áp dụng với dữ liệu.

Hiệu quả rõ nét

Để chuẩn bị cho việc vận hành chính thức mô hình cảng thương mại tự do, tỉnh Hải Nam, Trung Quốc đã tiến hành chuẩn bị trong nhiều năm, bao gồm việc thiết kế phương án xây dựng, hệ thống chính sách, thể chế; thiết lập các khu vực trọng điểm để áp dụng thí điểm và tổng kết kinh nghiệm; thúc đẩy đưa vào quy định của pháp luật; xây dựng hạ tầng phần cứng và phần mềm cho việc áp dụng mô hình hải quan riêng biệt... Đến nay, những chính sách mở cửa đặc thù đã mang lại hiệu quả rõ nét, tạo tiền đề cho việc vận hành chính thức, toàn diện mô hình cảng thương mại tự do trên phạm vi toàn đảo Hải Nam.

Theo ông Vương Bân, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Trưởng Ban Tuyên truyền, Người phát ngôn Tỉnh ủy Hải Nam, với việc xây dựng và áp dụng Danh mục hạn chế thương mại dịch vụ xuyên biên giới, Nhóm giải pháp đặc biệt nới lỏng tiếp cận thị trường, mở rộng phạm vi áp dụng miễn thuế với hàng hóa chế biến tại cảng và tiêu thụ vào nội địa ra phạm vi toàn đảo, Hải Nam đang trở thành cửa ngõ mới cho mở cửa đối ngoại của Trung Quốc, mảnh đất hứa cho hợp tác cùng có lợi ở khu vực và động lực mới cho thúc đẩy toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế.

Tính đến cuối tháng 9 năm nay, tổng giá trị hàng hóa nhập khẩu theo 3 danh mục "thuế quan bằng 0" đạt 27 tỷ nhân dân tệ, với giá trị thuế được miễn, giảm khoảng 5,09 tỷ nhân dân tệ; hàng hóa chế biến tại cảng và tiêu thụ vào nội địa lũy kế đạt 11,08 tỷ nhân dân tệ, với giá trị thuế được miễn, giảm khoảng 860 triệu nhân dân tệ...

Đáng chú ý, trong quá trình xây dựng cảng thương mại tự do, 5 năm qua, tổng kim ngạch thương mại của tỉnh Hải Nam tăng từ 93,33 tỷ nhân dân tệ năm 2020 lên 277,89 tỷ nhân dân tệ năm 2024, liên tiếp vượt mốc 100 và 200 tỷ nhân dân tệ, thương mại hàng hóa và dịch vụ bình quân tăng trưởng 31,3% và 32,3% mỗi năm. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài từ năm 2021-2024 đạt 166,7 tỷ nhân dân tệ trên thực tế, tăng bình quân 15,8%/năm; đầu tư trực tiếp ra nước ngoài 9,576 tỷ USD, tăng bình quân 55,49%/năm. Hơn 176 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư trực tiếp tại Hải Nam, công dân của 86 quốc gia được miễn thị thực nhập cảnh vào Hải Nam.

Trung tâm miễn thuế quốc tế Tam Á đã phục vụ hơn 92 triệu lượt khách tới tham quan, tiêu dùng.

Chia sẻ về công tác chuẩn bị vận hành chính thức Cảng Thương mại tự do Hải Nam, ông Vương Phụng Lợi, Phó Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban công tác cảng thương mại tự do thuộc Tỉnh ủy Hải Nam cho biết, hiện nay, hạ tầng và thiết bị chuyên dụng của tám cửa khẩu đối ngoại và 10 cửa khẩu "tuyến hai" đã được trang bị đầy đủ, 64 đội thực thi pháp luật tổng hợp về chống buôn lậu đã đi vào hoạt động với lực lượng chuyên biệt. Hệ thống thông tin "cửa sổ thống nhất" về thương mại quốc tế, nền tảng giám sát và quản lý thông minh về hải quan đã hoàn thiện. Các cửa khẩu "tuyến hai" đã vận hành thử từ 15/9, sẵn sàng cho việc vận hành Cảng Thương mại tự do Hải Nam vào tháng 12 tới.

Ông Thái Cường, Giám đốc Sở Tài chính tỉnh Hải Nam cho biết, hệ thống tài chính và thuế tương thích với cảng thương mại tự do được thiết kế để giảm chi phí cho doanh nghiệp, thúc đẩy phát triển các ngành nghề trọng điểm. Hơn 6.600 mặt hàng hưởng thuế quan bằng 0 bao phủ toàn bộ thiết bị sản xuất và nguyên vật liệu đầu vào. Các doanh nghiệp nhập khẩu thiết bị có thể tiết kiệm tới 20% chi phí thuế nhập khẩu. Các doanh nghiệp thuộc hơn 1.100 ngành nghề được khuyến khích liên quan đến y dược sinh học, điện gió được hưởng mức thuế thu nhập doanh nghiệp ưu đãi là 15%; các ngành du lịch, dịch vụ hiện đại và công nghệ cao còn được hưởng ưu đãi miễn thuế thu nhập doanh nghiệp đối với thu nhập từ vốn đầu tư nước ngoài tăng thêm...

Với các giải pháp ưu đãi về thuế, thông thoáng về thương mại, thuận lợi cho lưu thông con người và hàng hóa, theo bà Điền Thao, lãnh đạo Hải quan Hải Khẩu, sức sống của thị trường sẽ được giải phóng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại, xây dựng hệ thống ngành nghề hiện đại. Trong đó, doanh nghiệp có thể tận dụng ưu thế kép từ chính sách "thuế quan bằng 0" và chính sách miễn thuế với hàng hóa có giá trị gia tăng từ chế tạo, gia công trên 30% khi tiêu thụ sang nội địa Trung Quốc, góp phần kéo dài chuỗi ngành nghề, kết nối thị trường trong nước và quốc tế.

Kỳ vọng trước giờ G

Trong quá trình xây dựng Cảng Thương mại tự do Hải Nam, các chính sách ưu đãi nổi trội cùng hệ thống hạ tầng phần cứng, phần mềm đã mang lại lợi ích cụ thể cho người dân và doanh nghiệp. Việc vận hành chính thức cảng thương mại tự do với các cơ chế khuyến khích toàn diện và hạ tầng đồng bộ đang được kỳ vọng sẽ là dấu mốc mới, thổi luồng gió vào cộng đồng doanh nghiệp và người dân, du khách tại hòn đảo này.

Cơ sở bảo trì và sửa chữa máy bay một cửa Cảng Thương mại tự do Hải Nam được hưởng nhiều chính sách ưu đãi.

Nằm trong Sân bay quốc tế Mỹ Lan của thành phố Hải Khẩu, Cơ sở bảo trì và sửa chữa máy bay một cửa Cảng Thương mại tự do Hải Nam có tổng vốn đầu tư 1,617 tỷ nhân dân tệ, có thể thực hiện các cuộc kiểm tra định kỳ và đại tu đối với các loại máy bay khác nhau, trang trí nội thất và sơn máy bay, sửa chữa phụ kiện, kinh doanh vật liệu hàng không, dịch vụ kỹ thuật và các dự án nghiên cứu và phát triển bảo trì hàng không.

Theo bà Vương Hải Diệp, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Trách nhiệm hữu hạn Kỹ thuật bảo dưỡng máy bay Cảng hàng không Hải Khẩu, hoạt động kinh doanh của Cơ sở bảo trì và sửa chữa máy bay một cửa đã phát triển vượt bậc nhờ quyền khai thác không phận mở của cảng thương mại tự do, nhiên liệu hàng không ngoại quan và chính sách "thuế quan bằng 0". Từ năm 2022-2024, hoạt động bảo dưỡng thân máy bay ngoại quan (hưởng ưu đãi thuế quan) của Cơ sở đã tăng trưởng hơn 7 lần và số lượng khách hàng nước ngoài tăng gấp 4 lần. Trong đó, có những đơn hàng kiểm tra định kỳ và sơn máy bay đầu tiên vào cảng thương mại tự do đến từ các nước như Việt Nam, Mông Cổ, Hàn Quốc, Thái Lan...

Nằm trong khu cảng ngoại quan thuộc Khu Phát triển kinh tế Dương Phố, Công ty Trách nhiệm hữu hạn dầu ngũ cốc Ausca là doanh nghiệp chế biến dầu ngũ cốc tổng hợp liên quan đến sản xuất, thương mại và tiêu thụ ở Trung Quốc và thế giới. Đây là doanh nghiệp thí điểm đầu tiên được hưởng chính sách miễn thuế đối với hàng hóa chế biến tại cảng và tiêu thụ trong nội địa Trung Quốc.

Khu trưng bày sản phẩm của Công ty Trách nhiệm hữu hạn dầu ngũ cốc Ausca, doanh nghiệp tiết kiệm được 300 triệu nhân dân tệ nhờ chính sách của Cảng Thương mại tự do Hải Nam.

Theo Phó Tổng Giám đốc Công ty Tào Hựu Hoa, với ưu thế công nghệ nhà xưởng thông minh và chính sách ưu đãi trong khu vực ngoại quan, doanh nghiệp này đã được hưởng lợi số tiền 300 triệu nhân dân tệ từ việc miễn thuế cho các mặt hàng chế biến tại cảng và tiêu thụ trong nội địa Trung Quốc.

Tọa lạc tại Khu Phát triển kinh tế Dương Phố ở phía tây bắc đảo Hải Nam, Cảng Container quốc tế Dương Phố là cảng nước sâu có lợi thế nhất của Hải Nam và là cảng container hàng hải gần ASEAN nhất của Trung Quốc. Năm 2024, sản lượng container qua cảng đạt 2 triệu TEU, tăng 9% so với năm trước.

Chia sẻ về chính sách ưu đãi của Cảng Thương mại tự do Hải Nam, bà Cát Lệ Xảo, Trưởng phòng Xúc tiến phát triển vận tải biển của Cục Đăng ký tàu biển Hải Nam cho biết, các giải pháp ưu đãi và đổi mới sáng tạo như "thuế quan bằng 0", hoàn thuế giá trị gia tăng, mở rộng chủ thể khuyến khích ra các tổ chức tài chính..., đã tạo ra một hệ thống thể chế mở nhằm nâng cao toàn diện năng lực cạnh tranh về vận tải biển.

Là minh chứng quan trọng cho chính sách miễn thuế cho du khách khi rời đảo Hải Nam, Trung tâm miễn thuế quốc tế Tam Á là một trung tâm thương mại tổng hợp với các chức năng mua sắm miễn thuế, dịch vụ giải trí và ăn uống, trải nghiệm văn hóa, nơi quy tụ gần 1.000 thương hiệu nổi tiếng, đã phục vụ hơn 92 triệu lượt khách tới tham quan, tiêu dùng.

Ông Đại Anh Xương, Phó Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Cửa hàng miễn thuế Tam Á cho biết, cùng với việc không ngừng tối ưu hóa các chính sách miễn thuế cho du khách khi rời đảo và chính sách tiêu dùng hàng miễn thuế cho cư dân trên đảo, các trung tâm thương mại tổng hợp phục vụ du lịch nói riêng, thị trường miễn thuế ở Hải Nam nói chung đang đứng trước những triển vọng rộng mở, tạo ra động lực mạnh mẽ để xây dựng trung tâm tiêu dùng du lịch quốc tế ở Cảng Thương mại tự do Hải Nam.

Với hệ thống chính sách ưu đãi nổi trội, hạ tầng đồng bộ về cả phần cứng và phần mềm, xu thế phát triển tích cực của các ngành nghề trọng điểm cũng như những cơ hội hợp tác quốc tế rộng mở, cộng đồng doanh nghiệp và người dân ở Hải Nam đang đặt nhiều kỳ vọng vào việc vận hành chính thức mô hình cảng thương mại tự do, nhằm đưa hòn đảo rộng hơn 35.000km2 này trở thành cảng thương mại tự do lớn nhất thế giới - cửa ngõ mở cửa quan trọng của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới với thị trường toàn cầu.

HỮU HƯNG Phóng viên Báo Nhân Dân thường trú tại Trung Quốc