Sườn đông NATO nóng sau các vụ UAV xâm nhập không phận Ba Lan

Chỉ trong một tuần, bầu trời phía đông châu Âu liên tiếp chứng kiến các sự cố máy bay không người lái (UAV) xâm nhập không phận Ba Lan và Romania. Hai nước này cáo buộc UAV xuất phát từ Nga, khiến căng thẳng giữa Moscow và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) leo thang nhanh chóng.

Các vụ việc khiến nhiều nước châu Âu điều chiến đấu cơ đến Ba Lan, trong khuôn khổ chiến dịch “Eastern Sentry” để bảo vệ khu vực sườn đông của khối quân sự.

Căng thẳng leo thang

Ngày 15-9, chính phủ Anh thông báo triệu tập Đại sứ Nga tại London - ông Andrey Kelin, yêu cầu giải thích về vụ UAV xâm nhập không phận Ba Lan hồi tuần trước, theo hãng tin AFP. London gọi đây là hành vi nghiêm trọng và chưa từng có tiền lệ đối với một thành viên NATO, đồng thời khẳng định việc này hoàn toàn không thể chấp nhận.

Hiện trường lực lượng Ba Lan kiểm tra các UAV bị bắn hạ khi chúng xâm nhập không phận Ba Lan. Ảnh: SHUTTERSTOCK

Không chỉ dừng lại ở động thái ngoại giao, Bộ Quốc phòng Anh còn cho biết sẽ triển khai tiêm kích Typhoon tới Ba Lan để tham gia nhiệm vụ phòng không của NATO trong vài ngày tới. Thủ tướng Keir Starmer nhấn mạnh: “Các máy bay này không chỉ là biểu tượng sức mạnh, mà còn giữ vai trò then chốt trong việc ngăn chặn hành vi gây hấn, bảo vệ không phận NATO và đảm bảo an ninh quốc gia Anh”.

Trước Anh, cả Pháp và Đức cũng tuyên bố sẽ gửi thêm tiêm kích đến Ba Lan. Tổng thư ký NATO Mark Rutte khẳng định Đan Mạch sẽ tham gia chiến dịch, cho thấy một mặt trận chung của châu Âu nhằm trấn an dư luận và gửi thông điệp răn đe tới Moscow.

Không chỉ Ba Lan, Romania cũng đối diện tình huống tương tự. Bộ Quốc phòng Romania cho biết tối 14-9 một UAV Nga đã xâm nhập không phận nước này trong gần 50 phút. Dù phi công F-16 được phép bắn hạ, họ quyết định không khai hỏa vì lo ngại thiệt hại cho dân thường.

Ngoại trưởng Romania - ông Oana-Silvia Toiu gọi vụ việc là liều lĩnh và không thể chấp nhận. Bộ Ngoại giao Romania ngay sau đó đã triệu tập đại sứ Nga để phản đối. Đại diện cấp cao phụ trách chính sách đối ngoại của EU - bà Kaja Kallas cũng gọi đây là sự leo thang nguy hiểm, đe dọa trực tiếp an ninh khu vực Biển Đen và toàn châu Âu.

Theo tờ The New York Times, đây không phải lần đầu Romania đối mặt việc UAV xâm nhập không phận. Tháng 9-2023 và 9-2024, nước này từng tìm thấy mảnh vỡ UAV được cho là của Nga rơi xuống bờ sông Danube, sát biên giới Ukraine. Các sự cố này xảy ra trong bối cảnh Nga mở nhiều đợt tấn công vào cơ sở hạ tầng và cảng ngũ cốc của Ukraine.

Các hãng tin Đức đưa tin rằng các UAV xâm nhập không phận Ba Lan bị bắn hạ nhiều khả năng nhắm đến sân bay Rzeszow, vốn là trung tâm hậu cần viện trợ quân sự cho Ukraine. Ảnh: air and space forces

Trước tình hình trên, Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky thì gọi những sự cố UAV gần đây không phải nhầm lẫn, mà là bước đi có chủ ý của Moscow nhằm mở rộng chiến sự.

Phần mình, Moscow bác bỏ và cho rằng UAV bay lạc hướng do gây nhiễu tín hiệu và khẳng định không hề nhắm mục tiêu nào trong lãnh thổ Ba Lan hay Romania.

Đại sứ Nga tại Liên Hiệp Quốc Vasily Nebenzya thậm chí nói UAV Nga không đủ tầm bay để tới Ba Lan. Tại Bucharest, Đại sứ Nga Vladimir Lipayev cũng bác bỏ các cáo buộc, coi đó là suy diễn và vô căn cứ, đồng thời tố Kiev đang tìm cách lôi kéo các nước khác vào “một cuộc phiêu lưu quân sự nguy hiểm chống Nga”.

Giới quan sát cho rằng những phát biểu đối nghịch cùng loạt hành động quân sự, ngoại giao dồn dập đang khiến sườn đông NATO nóng lên từng ngày. Trong bối cảnh đó, việc UAV liên tục vượt biên giới đang đặt ra bài toán trực tiếp với khối quân sự phương Tây về vấn đề phòng thủ khẩn cấp.

Ba Lan viện dẫn Điều 4 và viễn cảnh liên đới Điều 5 NATO

Theo The New York Times, việc NATO trực tiếp triển khai chiến đấu cơ bắn hạ UAV ngay trên không phận thành viên của khối được coi là động thái mang tính bước ngoặt lịch sử. Sau vụ việc, Warsaw đã viện dẫn Điều 4 của Hiệp ước NATO - cơ chế hiếm khi kích hoạt, cho phép các đồng minh mở cuộc thảo luận chính thức khi một thành viên cảm thấy bị đe dọa.

Theo hãng tin Reuters, Điều 4 quy định rằng các thành viên NATO sẽ tham vấn với nhau bất cứ khi nào một hay nhiều nước thành viên cho rằng lãnh thổ, độc lập chính trị hoặc an ninh của mình bị đe dọa. Các cuộc thảo luận sẽ được tiến hành tại Hội đồng Bắc Đại Tây Dương - cơ quan ra quyết định chính trị cao nhất của NATO - và có thể dẫn đến một quyết định hay hành động chung nào đó.

Thứ trưởng Ngoại giao Ba Lan Marcin Bosacki tại cuộc họp Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc hôm 12-9 về vụ UAV xâm nhập không phận. Ảnh: UN WEB TV

Kể từ khi NATO thành lập năm 1949, Điều 4 mới chỉ được viện dẫn 7 lần, gần nhất là tháng 2-2022 khi tám quốc gia Đông Âu, trong đó có Ba Lan và Romania, yêu cầu tham vấn sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự ở Ukraine. Tháng 11-2022, các đại sứ NATO cũng đã nhóm họp khẩn sau vụ tên lửa rơi trúng lãnh thổ Ba Lan khiến hai người thiệt mạng, làm dấy lên lo ngại chiến sự lan rộng.

Trong trường hợp một cuộc tấn công được xác định là có chủ đích, vấn đề sẽ chuyển sang Điều 5 - nền tảng an ninh tập thể quan trọng nhất của NATO. Điều này quy định rằng việc tấn công vào một hay nhiều thành viên ở châu Âu hoặc Mỹ hoặc Canada được coi là tấn công toàn khối, buộc các nước phải hỗ trợ, kể cả bằng vũ lực quân sự, để khôi phục và duy trì an ninh khu vực Bắc Đại Tây Dương.

Điều 5 được thiết kế từ thời Chiến tranh Lạnh như một “lá chắn” tập thể do Mỹ dẫn dắt nhằm đối phó Liên Xô.

Tóm lại, Điều 5 không tự động kích hoạt. Sau một vụ tấn công, các nước thành viên phải tham vấn để thống nhất có coi đây là tình huống Điều 5 hay không. Quá trình này không có giới hạn thời gian và đủ linh hoạt để mỗi quốc gia quyết định mức độ tham gia. Trong lịch sử, Điều 5 mới được viện dẫn duy nhất một lần, sau vụ khủng bố 11-9-2001 tại Mỹ, khi NATO đồng loạt coi đây là tấn công nhằm vào toàn khối.

DƯƠNG KHANG