Tại sao cựu Tổng thống Duterte bị Interpol bắt giữ?

Trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016, ông Rodrigo Duterte cam kết sẽ diệt tận gốc vấn nạn ma túy tại Philippines bằng biện pháp mạnh tay: “Nếu tôi trở thành tổng thống và bạn nghiện ma túy, tôi sẽ giết bạn”.

Những phát ngôn cứng rắn này đã nhận được sự ủng hộ từ một bộ phận dân chúng mong muốn giải quyết tình trạng tội phạm leo thang.

Tuy nhiên, ông Duterte được cho là đã thực hiện lời cam kết nói trên một cách tương đối cực đoan. Dưới danh nghĩa trấn áp tội phạm ma túy, cảnh sát và các nhóm dân quân đã tiến hành hàng loạt vụ hành quyết ngoài vòng pháp luật, theo New York Times.

Cựu tổng thống Duterte bị bắt tại sân bay Cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte bị bắt sáng 11/3, ngay sau khi đặt chân xuống sân bay quốc tế Ninoy Aquino ở Manila.

Chiến dịch đẫm máu

Thời điểm ông Duterte rời nhiệm sở vào năm 2022, chính quyền Philippines nói rằng khoảng 6.252 người đã thiệt mạng trong các cuộc trấn áp của cảnh sát. Tuy nhiên, các tổ chức nhân quyền quốc tế ước tính con số thực tế có thể lên đến 30.000.

Những người bị xử tử là nghi phạm sử dụng hoặc buôn bán chất cấm. Phần lớn trong số này đều bị hành quyết vào ban đêm, đôi khi ở ngay tư gia. Những người thực hiện các vụ hành quyết được cho là cảnh sát và những tay súng chuyên nghiệp, theo tạp chí Time.

Phần lớn nạn nhân bị hành quyết là đàn ông và đến từ những khu vực có đời sống thấp hoặc vùng nông thôn ở Philippines, theo Guardian.

Một số tổ chức nhân quyền cáo buộc lực lượng chấp pháp của ông Duterte đã tạo bằng chứng và hiện trường giả trong nhiều vụ án, qua đó hành quyết một số thường dân vô tội.

Người nhà các nạn nhân thiệt mạng trong chiến dịch chống ma túy của ông Duterte biểu tình đòi công lý được thực thi. Ảnh: New York Times.

Kể từ giữa năm 2024, các nhà lập pháp Philippines bắt đầu tổ chức các phiên điều trần để lắng nghe ý kiến từ người thân của những nạn nhân thiệt mạng trong chiến dịch thanh trừng đẫm máu của ông Duterte.

Trong một phiên điều trần của Ủy ban Nghị viện Philippines vào tháng 11/2024, ông Duterte bị cáo buộc đã chi trả khoảng 17.000 USD cho các tay súng chuyên nghiệp trong mỗi vụ hành quyết, theo Guardian.

Cựu Tổng thống Duterte đã phủ nhận cáo buộc trên song thừa nhận từng duy trì một đội súng hành quyết để triển khai các hoạt động chống ma túy trong khoảng thời gian làm thị trưởng thành phố Davao.

Trước khi trở thành tổng thống Philippines, ông Duterte từng phục vụ với tư cách thị trưởng Davao trong 22 năm. Tháng 12/2016, trong một buổi nói chuyện với các doanh nhân, ông Duterte thậm chí thừa nhận bản thân từng tự tay xử tử một số nghi phạm liên quan đến ma túy trong khoảng thời gian này, theo Time.

Tính đến năm 2025, tức 3 năm sau khi ông Duterte rời nhiệm sở, chỉ 8 sĩ quan cảnh sát Philippines bị kết án tù trong 4 vụ án sát hại thường dân dưới khuôn khổ chiến dịch thanh trừng ma túy của ông Duterte, theo New York Times.

Bà Mary Ann Domingo, một người mẹ có con trai thiệt mạng trong chiến dịch này, nói: “Họ lấy đi con tôi và không một ai phải chịu trách nhiệm. Công lý không thể chỉ dành cho một số ít nạn nhân”.

Đài tưởng niệm các nạn nhân thiệt mạng trong chiến dịch chống ma túy của ông Duterte tại Caloocan. Ảnh: New York Times.

Mặc dù Quốc hội Philippines đã khởi động cuộc điều tra, cựu Tổng thống Duterte vẫn từ chối hợp tác.

Tổng thống Philippines đương nhiệm Ferdinand Marcos Jr. ban đầu cũng cam kết bảo vệ ông Duterte khỏi các cuộc điều tra quốc tế. Tuy nhiên, trước áp lực từ dư luận trong nước và quốc tế, ông Marcos đã có bước lùi khi cho phép các điều tra viên của Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đến Philippines để thu thập chứng cứ.

Sự thay đổi này gây rạn nứt trong mối quan hệ giữa hai gia đình quyền lực. Bà Sara Duterte, con gái ông Duterte, đã từ chức khỏi nội các của ông Marcos.

Ngày 11/3, chính quyền Tổng thống Marcos xác nhận ông Duterte đã bị cảnh sát bắt giữ tại sân bay quốc tế Ninoy Aquino, Manila. Lệnh bắt giữ được ban hành bởi ICC và thực thi thông qua Interpol, Reuters đưa tin.

Theo thông báo từ Văn phòng Tổng thống Ferdinand Marcos Jr, ông Duterte hiện đã bị giam giữ.

ICC đã mở cuộc điều tra về chiến dịch chống ma túy dưới thời ông Duterte, cáo buộc rằng chiến dịch này có thể cấu thành tội ác chống lại loài người.

Trong khi chính quyền Tổng thống Marcos xác nhận việc bắt giữ, cựu cố vấn pháp lý của ông Duterte, ông Salvador Panelo, đã chỉ trích hành động của ICC là "bất hợp pháp". Ông Panelo cũng cáo buộc cảnh sát không cho phép luật sư của ông Duterte tiếp cận thân chủ ngay sau khi bị bắt.

Năm 2019, khi ICC bắt đầu điều tra về các trường hợp tử vong trong chiến dịch chống ma túy, ông Duterte đã đơn phương rút Philippines khỏi Quy chế Rome - hiệp ước thành lập ICC. Chính phủ Philippines cũng từ chối hợp tác với ICC cho đến năm 2024.

Tội ác chống lại loài người?

Một trong những nguồn tài liệu quan trọng trong cuộc điều tra của ICC là những hình ảnh tư liệu do nhiếp ảnh gia Vincent Go thu thập. Ông đã ghi lại hơn 900 hiện trường tội phạm, làm nổi bật tính chất tàn bạo của chiến dịch.

Ngoài ra, chuyên gia pháp y Raquel Fortun sau khi giám định thi thể của một số nạn nhân đã kết luận rằng nhiều trường hợp không phải là tự vệ, mà là hành quyết có chủ đích.

Trong nhiều trường hợp, nạn nhân bị bắn vào đầu ở cự ly gần, dấu hiệu điển hình của các vụ xử tử phi pháp. Bà Fortun nhận xét: “Chúng tôi phát hiện nhiều bằng chứng cho thấy đây là các vụ hành quyết, không phải đối đầu giữa cảnh sát và tội phạm”.

Chuyên gia pháp y Raquel Fortun. Ảnh: New York Times.

Nhiều gia đình nạn nhân cũng bày tỏ sự bất bình đối với chiến dịch của ông Duterte và cho biết họ phải đối mặt với áp lực và đe dọa từ các nhóm lợi ích. Bà Reymie Bayunon, có chồng bị giết trong một vụ đột kích, chia sẻ: “Chúng tôi bị đe dọa để im lặng, nhưng tôi không thể để chuyện này bị quên lãng”.

Trước khi bị bắt một ngày, phát biểu tại Hong Kong (Trung Quốc), ông Duterte tuyên bố: "Nếu ICC muốn bắt tôi, tôi sẵn sàng đối mặt. Tôi không làm gì sai ngoài việc bảo vệ đất nước khỏi ma túy".

Dù nhận toàn bộ trách nhiệm về chiến dịch chống ma túy đã diễn ra, ông Duterte cũng nói thêm rằng Philippines có khoảng 3 triệu người nghiện ma túy và ông "rất vui lòng giết họ".

Đại Hoàng