Tại sao ông Trump một mực đòi sở hữu Greenland, khả năng thành công như thế nào?

Ông Trump Jr. mô tả chuyến đi này là “có chút thú vị”, và thêm rằng, “với tư cách là một người thích hoạt động ngoài trời, tôi rất vui được dừng chân ở Greenland trong tuần này”. Nhưng chuyến đi đã làm dấy lên những đồn đoán về kế hoạch của cha ông, ông Donald Trump, đối với vùng lãnh thổ Bắc Cực này.

Vào tháng 12/2024, ông Trump một lần nữa nhắc lại tuyên bố mà ông đưa ra trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên về quyền sở hữu Greenland của Mỹ, gọi đó là “sự cần thiết tuyệt đối”.

Khi được hỏi tại cuộc họp báo hôm 7/1 liệu ông có loại trừ việc sử dụng "hành động quân sự hoặc đe dọa về kinh tế" để giành được Greenland – hay kênh Panama, nơi mà ông Trump cũng bày tỏ mong muốn sở hữu – hay không, Tổng thống đắc cử trả lời: "Không, tôi không thể đảm bảo với bạn về cả hai điều đó, nhưng tôi có thể nói điều này: Chúng ta cần chúng vì an ninh kinh tế”.

Tổng thống đắc cử nói rằng việc sở hữu Greenland là rất quan trọng đối với an ninh của Mỹ, nhưng các chuyên gia cho biết ông cũng có thể để mắt đến các khía cạnh khác của Greenland như nguồn tài nguyên thiên nhiên – bao gồm cả kim loại đất hiếm – có thể trở nên dễ khai thác hơn khi tình trạng biến đổi khí hậu làm tan băng ở vùng lãnh thổ này.

Vị trí địa chính trị độc nhất

Greenland là hòn đảo lớn nhất thế giới và là nơi sinh sống của hơn 56.000 người. Từng là thuộc địa của Đan Mạch và hiện là lãnh thổ tự trị của Đan Mạch, nó chiếm một vị trí địa chính trị độc nhất, nằm giữa Mỹ và châu Âu. Thủ đô Nuuk của nó gần New York hơn nếu so với thủ đô Copenhagen của Đan Mạch.

Ulrik Pram Gad, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Đan Mạch, cho biết từ lâu nó đã được coi là “chìa khóa” cho an ninh của Mỹ, đặc biệt là để đẩy lùi một cuộc tấn công tiềm tàng từ Nga. Tuyến đường vận chuyển Tây Bắc chạy dọc theo bờ biển và hòn đảo này là một phần của khoảng trống Greenland-Iceland-Vương quốc Anh, một khu vực hàng hải chiến lược.

Ông Trump không phải là Tổng thống Mỹ đầu tiên đưa ra ý tưởng mua Greenland. Năm 1867, khi Tổng thống Andrew Johnson mua Alaska, ông cũng cân nhắc việc mua Greenland. Vào cuối Thế chiến II, chính quyền Truman đã đề nghị chi 100 triệu USD cho Đan Mạch để mua hòn đảo này, theo các tài liệu được truyền thông Đan Mạch đưa tin.

Cả hai lời đề nghị đều không thành hiện thực, nhưng theo hiệp ước phòng thủ năm 1951, Mỹ có một căn cứ không quân hiện được gọi là Căn cứ Không gian Pituffik, ở phía tây bắc Greenland. Nằm giữa Moscow và New York, đây là tiền đồn cực Bắc của lực lượng vũ trang Mỹ và được trang bị hệ thống cảnh báo tên lửa.

Ông Pram Gad nhận định rằng Mỹ muốn đảm bảo “không có cường quốc thù địch nào kiểm soát Greenland vì nơi đây có thể là vị trí thuận lợi để tấn công Mỹ”.

Giàu đất hiếm

Tuy nhiên, điều hấp dẫn hơn nữa đối với ông Trump là trữ lượng tài nguyên thiên nhiên phong phú của Greenland, Klaus Dodds, giáo sư địa chính trị tại Royal Holloway, Đại học London, cho biết.

Chúng bao gồm dầu và khí đốt, cũng như các kim loại đất hiếm vốn được sử dụng rộng rãi trong sản xuất ô tô điện và tua-bin gió trong quá trình chuyển đổi xanh, cũng như để sản xuất thiết bị quân sự.

Một trong những trạm nghiên cứu trên dải băng Greenland mà các nhà khoa học sử dụng để theo dõi chuyển động và độ cao của nó. Ảnh: CNN

Hiện Trung Quốc thống trị sản xuất đất hiếm toàn cầu và đã đe dọa hạn chế xuất khẩu các khoáng sản quan trọng và các công nghệ liên quan trước nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.

“Không nghi ngờ rằng ông Trump và các cố vấn của mình rất lo ngại về sự kìm hãm mà Trung Quốc đang có”, ông Dodds nhận định, thêm rằng Greenland cung cấp một nguồn cung dồi dào các khoáng chất quan trọng này. “Tôi nghĩ thương vụ Greenland thực sự là nhằm mục đích ngăn chặn Trung Quốc”.

Gợi mở nhiều cơ hội khi băng tan

Băng tan và nhiệt độ Bắc Cực tăng nhanh đang khiến Greenland trở thành nơi hứng chịu rủi ro hàng đầu trong cuộc khủng hoảng khí hậu, nhưng một số người cũng nhìn thấy cơ hội kinh tế khi biến đổi khí hậu định hình lại hòn đảo này.

Băng tan đã mở ra nhiều tuyến đường vận chuyển, tăng thời lượng di chuyển trong mùa Hè ở Bắc bán cầu. Theo Hội đồng Bắc Cực, vận chuyển hàng hóa ở Bắc Cực đã tăng 37% trong thập kỷ kết thúc vào năm 2024, một phần do băng tan.

“Tôi nghĩ ông Trump theo bản năng đã nghĩ rằng Bắc Cực đang tan chảy” và nhìn thấy nhiều cơ hội, theo Dodds.

Khi hành tinh ấm lên, băng ở Greenland bong ra khỏi hòn đảo và rơi vào Đại Tây Dương, nơi băng tan chảy và góp phần làm mực nước biển dâng cao. Ảnh: CNN.

Phillip Steinberg, giáo sư địa lý tại Đại học Durham, cho biết cũng có ý kiến cho rằng băng tan có thể giúp tiếp cận tài nguyên thiên nhiên dễ dàng hơn, nhưng khủng hoảng khí hậu vẫn chưa được chứng mình là yếu tố “thay đổi cuộc chơi” trong lĩnh vực khai thác tài nguyên.

Theo ông Steinberg, không phải biến đổi khí hậu đang làm cho các nguồn tài nguyên của Greenland trở nên dễ tiếp cận hơn, mà là “cần thiết hơn”.

Khả năng ông Trump thành công là bao nhiêu?

Chính phủ Đan Mạch và Greenland đều phản đối mạnh mẽ ý tưởng mua lại quốc gia Bắc Cực này.

“Chúng tôi không phải để bán và sẽ không bao giờ để bán. Chúng tôi không thể đánh mất cuộc đấu tranh giành tự do kéo dài nhiều năm”, Thủ tướng Greenland Múte Egede viết trong một bài đăng trên Facebook vào cuối tháng 12/2024.

Kuupik V. Kleist, cựu Thủ tướng Greenland, cho biết ông Trump đang nói chuyện với công dân Mỹ nhiều hơn là với người dân Greenland. “Tôi không thấy điều gì trong tương lai có thể mở đường cho việc mua bán. Bạn không thể mua một quốc gia hay một dân tộc đơn giản như vậy”, ông nói.

Nhưng những bình luận của ông Trump đến vào thời điểm khá thú vị đối với Greenland, theo ông Dodds.

Chính phủ do người Inuit lãnh đạo gần đây đã tăng cường yêu cầu độc lập khỏi Đan Mạch. Trong bài phát biểu năm mới, ông Egede kêu gọi dỡ bỏ “xiềng xích của thời kỳ thuộc địa”.

“Đan Mạch đang hoảng sợ”, ông Dodds nói, thêm rằng Đan Mạch đang tập trung nhiều hơn vào mối quan hệ với Greenland. Vào tháng 12/2024, Đan Mạch tuyên bố tăng mạnh chi tiêu quân sự cho Greenland. Sau đó, vào đầu tháng 1 năm nay, hoàng gia Đan Mạch đã tung ra quốc huy được thiết kế lại, làm tăng thêm sự nổi bật của chú gấu Bắc Cực tượng trưng cho Greenland.

Ông Donald Trump Jr. tạo dáng sau khi đến Nuuk, Greenland ngày 7/1. Ảnh: AFP.

Greenland đang tìm cách tăng cường sự độc lập của mình bằng cách đa dạng hóa nền kinh tế, tránh phụ thuộc vào hoạt động đánh bắt cá. Họ đã mở một sân bay mới ở Nuuk vào tháng 11/2024 như một phần trong kế hoạch thúc đẩy du lịch. Nhưng nước này vẫn dựa vào khoản trợ cấp hàng năm trị giá khoảng 500 triệu USD từ Đan Mạch.

Điều này đặt ra một câu hỏi rất hấp dẫn, ông Dodds nói. “Greenland sẽ làm gì nếu ông Trump đề nghị, chẳng hạn, 1 tỷ USD mỗi năm để có một loại hiệp ước liên kết khác?”.

Một số chính trị gia Greenland đã đưa ra ý tưởng về một liên kết đặc biệt – tương tự như hiệp ước liên kết tự do mà Mỹ có với Quần đảo Marshall – trong đó Greenland có chủ quyền nhưng cũng nhận được hỗ trợ tài chính từ Mỹ, để đổi lấy các thỏa thuận về một số lợi ích chiến lược nhất định của Mỹ.

Tuy nhiên, cựu Thủ tướng Kleist bày hoài nghi rằng loại liên kết này khó thành. “Tôi cũng không nghĩ rằng (điều này) đáng quan tâm. Hãy nghĩ xem Mỹ đã đối xử với người dân bản địa của mình như thế nào”.

Hiện tại, vẫn chưa rõ ông Trump sẽ theo đuổi mong muốn mua lại Greenland đến khi nào. Ông Pram Gad nói: “Không ai biết đó chỉ là sự dũng cảm, là lời đe dọa để đạt được điều gì khác hay thực sự là điều mà ông ấy muốn làm”.

Theo Reuters, CNN

Huyền Chi