Tại sao trận động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những trận động đất thảm khốc nhất thế kỷ?

Trận động đất mạnh 7,8 độ richter tấn công Thổ Nhĩ Kỳ và Syria hôm 6/2 có thể là một trong những trận chết chóc nhất trong thập kỷ tại khu vực này với vết nứt hơn 100 km (62 dặm) giữa các mảng Anatolia và Ả Rập, các nhà địa chấn học cho biết.

Hơn 15.000 người được cho là đã thiệt mạng và hàng chục nghìn người khác bị thương trong trận động đất kinh hoàng này.

Trận động đất xảy ra ở đâu và khi nào?

Một trong những trận động đất mạnh nhất tấn công khu vực này trong một thế kỷ qua đã khiến cư dân thức giấc vào khoảng 4 giờ sáng ngày 6/2. Tâm chấn cách TP. Nurdagi của Thổ Nhĩ Kỳ khoảng 26 km về phía đông ở độ sâu khoảng 18km trên đứt gãy Đông Anatolian. Trận động đất lan tỏa về phía đông bắc, gây ra sự tàn phá cho miền trung Thổ Nhĩ Kỳ và Syria.

Một trong lí do quan trọng dẫn đến thiệt hại to lớn là thời gian mà trận động đất xảy ra. Vào thời điểm đó, nhiều người đang ở trên giường khi trận động đất xảy ra và hiện đang bị mắc kẹt dưới đống đổ nát của ngôi nhà của họ.

Một loạt dư chấn khắp khu vực trong vài giờ xảy ra ngay sau trận động đất ban đầu. Theo USGS, một cơn dư chấn mạnh 6,7 độ xảy ra 11 phút sau trận động đất đầu tiên, nhưng trận động đất 7,5 độ richter xảy ra khoảng 9 giờ sau đó vào lúc 13h24, cách trận động đất ban đầu khoảng 95 km (59 dặm) về phía bắc, là dư chấn mạnh nhất trong số hơn 100 dư chấn đã được ghi nhận cho đến nay.

Trận động đất cũng là một trong những trận mạnh nhất mà Thổ Nhĩ Kỳ từng trải qua trong thế kỷ qua - trận động đất mạnh 7,8 độ richter xảy ra ở phía đông nước này vào năm 1939, khiến hơn 30.000 người thiệt mạng, theo USGS.

Một thành viên đội cứu hộ khẩn cấp được an ủi sau khi tìm thấy hai thi thể trong đống đổ nát (Ảnh: AP)

Thời tiết vô cùng khắc nghiệt

Với thời tiết lạnh và ẩm ướt, việc tiếp cận và nỗ lực cứu hộ ở cả hai bên biên giới trở nên càng khó khăn hơn ngay cả khi các đội cứu hộ đã đến nơi.

Nhiệt độ đã rất thấp nhưng dự kiến sẽ tiếp tục giảm mạnh xuống dưới 0 độ. Một vùng áp thấp hiện đang bao trùm Thổ Nhĩ Kỳ và Syria. Theo nhà khí tượng học Britley Ritz, khi áp thấp di chuyển sẽ mang “không khí lạnh hơn đáng kể” xuống từ miền trung Thổ Nhĩ Kỳ. Thời tiết được dự báo giảm xuống lần lượt là -6 độ và -4 độ.

Với những cơn mưa rào và tuyết rơi rải rác trong khu vực không ngừng, cuộc sống của những người bị mắc kẹt dưới đống đổ nát, mà không có thức ăn và nước uống, có nguy cơ bị hạ thân nhiệt. Trong khi đó, các quan chức đã yêu cầu cư dân rời khỏi các tòa nhà trong bối cảnh lo ngại về nhiều dư chấn.

Tại sao có quá nhiều tòa nhà bị sập?

Lực lượng cứu hộ hiện đang chạy đua với thời gian và thời tiết để kéo những người sống sót ra khỏi đống đổ nát ở cả hai bên biên giới. Hơn 5.700 tòa nhà ở Thổ Nhĩ Kỳ đã bị sập, theo cơ quan thảm họa của nước này. Với quá nhiều thiệt hại ở cả hai quốc gia, nhiều người đặt câu hỏi về vai trò của cơ sở hạ tầng xây dựng địa phương trong thảm kịch.

Một tòa nhà bị sập sau trận động đất ở Pazarcik, miền nam Thổ Nhĩ Kỳ (Ảnh: AP)

Với quá nhiều thiệt hại ở cả hai quốc gia, nhiều người bắt đầu đặt câu hỏi về vai trò của cơ sở hạ tầng xây dựng địa phương trong thảm kịch.

Mustafa Erdik - Giáo sư kỹ thuật động đất tại Đại học Bogazici ở Istanbul - cho biết: “Điều gây ấn tượng chủ yếu là kiểu sụp đổ - cái mà chúng tôi gọi là sự sụp đổ bánh kếp - là kiểu sụp đổ mà các kỹ sư của chúng tôi không muốn thấy”.

Erdik nói với CNN rằng những hình ảnh về sự tàn phá trên diện rộng và các mảnh vỡ cho thấy “chất lượng thiết kế và xây dựng rất khác nhau”. Ông nói rằng loại hư hỏng cấu trúc sau một trận động đất thường là sụp đổ một phần.

Kỹ sư USGS Kishor Jaiswal nói với CNN rằng vì Thổ Nhĩ Kỳ đã trải qua những trận động đất lớn trong quá khứ, nhiều vùng của Thổ Nhĩ Kỳ có các quy định về xây dựng để đảm bảo các tòa nhà có thể chịu được các loại sự kiện này nhưng việc tuân thủ lại là một điều khác.

Nhân viên dân phòng và lực lượng an ninh tìm kiếm trong đống đổ nát của các tòa nhà bị sập (Ảnh: AP)

Con người có thể chịu đựng bao lâu dưới đống đổ nát?

Số người thiệt mạng tại Thổ Nhĩ Kỳ và Syria sau các trận động đất đã tăng lên ít nhất 12.049 người và hy vọng tìm thấy người sống sót dưới đống đổ nát đang nhạt dần.

Ilan Kelman - Giáo sư về thảm họa và sức khỏe tại Đại học College London - cho biết: “Thông thường, rất ít người sống sót được đưa ra ngoài sau 72 giờ – tuy nhiên, mọi mạng sống được cứu đều là điều cần thiết và một số người được giải thoát sau nhiều ngày”.

Tại sao có rất nhiều trận động đất xảy ra ở Thổ Nhĩ Kỳ?

Chad Myers, nhà khí tượng học và chuyên gia về thời tiết khắc nghiệt cho biết: “Chúng ta luôn nói về tâm chấn, nhưng trong trường hợp này, chúng ta nên nói về vùng tâm chấn”.

Hai mảng kiến tạo khổng lồ Ả Rập và Á-Âu gặp nhau bên dưới các tỉnh phía đông nam của Thổ Nhĩ Kỳ. Dọc theo đường đứt gãy này, “trái đất bị trượt tại khoảng 100 dặm từ bên này sang bên kia” Myers tiếp tục.

Các nhà địa chấn học gọi sự kiện này là kiến tạo “trượt trượt” (strike slip) – “nơi các mảng chạm vào nhau và trượt sang một bên” Myers nói.

Trong kiến tạo này, các tấm di chuyển theo chiều ngang thay vì chiều dọc. Theo nhà khí tượng học Karen Maginnis, do bản chất của sự kiện địa chấn này, dư chấn có thể kéo dài “hàng tuần, hàng tháng”.

Linh Chi