Tầm quan trọng của Donbas trong thế giằng co giữa Nga và Ukraine

Trong hội nghị thượng đỉnh tại Alaska vào ngày 15/8 vừa qua, Tổng thống Nga Vladimir Putin được cho là đã nói với người đồng cấp Mỹ Donald Trump rằng Ukraine phải nhượng quyền kiểm soát vùng Donbas ở phía Đông như một điều kiện để chấm dứt chiến sự.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhiều lần khẳng định ông sẽ không chấp nhận sự nhượng bộ lãnh thổ nào để đổi lấy hòa bình, đồng thời nhấn mạnh rằng hiến pháp Ukraine không cho phép điều đó.

Ông Zelensky còn cảnh báo rằng nếu Donbas bị trao cho Nga, khu vực này sẽ trở thành “bàn đạp cho một cuộc tấn công mới trong tương lai”. “Nếu chúng ta tự nguyện rời bỏ Donbas hay bị ép buộc, chúng ta sẽ bước vào một cuộc chiến thứ ba”, ông Zelensky tuyên bố. Một khảo sát gần đây cũng cho thấy 75% người dân Ukraine phản đối nhượng bộ lãnh thổ.

Donbas từ lâu đã là tâm điểm của xung đột và nhiều khả năng sẽ còn tiếp tục là nút thắt then chốt trong căng thẳng giữa Kiev và Moscow. Vậy vì sao Donbas lại trở nên quan trọng như vậy trong chiến lược của Tổng thống Nga Putin?

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: Getty

Biểu tượng lịch sử và lợi ích chiến lược

Donbas là viết tắt của “Donets Basin” có nghĩa là "lưu vực Donets" – gồm hai tỉnh Donetsk và Lugansk. Với dân số khoảng 4 triệu người và giáp với biên giới Nga, khu vực này từng là trung tâm công nghiệp và khai khoáng của Liên Xô. Nơi đây thu hút đông đảo công nhân Nga sang sinh sống, đặc biệt trong giai đoạn tái thiết sau Thế chiến II.

Theo điều tra dân số năm 2001, người Nga chiếm khoảng 1/3 dân số Donbas, trong khi người Ukraine chiếm hơn 1/2. Tuy nhiên, 2/3 dân cư coi tiếng Nga là ngôn ngữ mẹ đẻ, và hiện nay, hơn một nửa hộ gia đình tại miền Đông Ukraine sử dụng song song cả tiếng Nga và tiếng Ukraine.

Sự gắn kết về ngôn ngữ và lịch sử này thường được Tổng thống Putin viện dẫn để khẳng định Donbas là “mảnh đất thuộc Nga”. Năm 2022, ông cáo buộc Kiev “diệt chủng” người nói tiếng Nga tại khu vực – một cáo buộc bị giới quan sát quốc tế coi là “vô căn cứ”.

Ngoài tính biểu tượng, Donbas còn có ý nghĩa kinh tế – chiến lược to lớn. Đây là vùng giàu tài nguyên với than đá, khoáng sản, đất nông nghiệp màu mỡ và tiếp giáp Biển Azov. Điều này lý giải vì sao khu vực này luôn là tâm điểm trong các toan tính của Moscow.

Trung tâm của xung đột ở Ukraine

Với người Ukraine, chiến sự không bắt đầu vào năm 2022 mà đã có từ năm 2014, khi Nga sáp nhập Crimea và hậu thuẫn lực lượng ly khai thành lập “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” và “Cộng hòa Nhân dân Lugansk”.

Dù các thỏa thuận Minsk 2014 và 2015 phần nào kiềm chế giao tranh, nhưng xung đột kéo dài suốt 8 năm đã cướp đi sinh mạng của khoảng 14.000 người và khiến 1,5 triệu người dân phải rời bỏ nhà cửa. Đến khi ông Putin phát động chiến dịch quân sự đặc biệt vào tháng 2 năm 2022, dưới sự bảo trợ của quân đội Nga, các nhóm ly khai đã kiểm soát khoảng 1/3 Donbas.

Ngay trước khi phát động “chiến dịch quân sự đặc biệt”, ông Putin công nhận độc lập của “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” và “Cộng hòa Nhân dân Lugansk” cũng như toàn bộ yêu sách lãnh thổ của họ, coi việc “giải phóng Donbas” là mục tiêu chủ chốt.

Thế nhưng, sau hơn ba năm phát động chiến sự toàn diện, Nga mới kiểm soát khoảng 88% Donbas – gần như toàn bộ Lugansk và 70% Donetsk. Tuy nhiên, Ukraine vẫn giữ khoảng 30% lãnh thổ Donetsk với 250.000 dân cư.

Giao tranh căng thẳng ở miền Đông Ukraine. Ảnh: Reuters

“Vành đai pháo đài” – phòng tuyến sống còn của Ukraine

Giới chuyên gia nhận định Nga khó có khả năng nhanh chóng kiểm soát nốt Donbas. Việc này sẽ gây tổn thất nhiều sinh mạng và kéo dài nhiều năm nữa. Chính vì thế, theo các nhà quan sát, yêu cầu Ukraine “tự nguyện” từ bỏ phần đất còn lại cho thấy khả năng hai bên tìm được tiếng nói chung là rất khó.

Các thành phố Kramatorsk, Sloviansk, Kostyantynivka và Druzhkivka hiện vẫn đang trong quyền kiểm soát của Ukraine. Những nơi này được coi là “thành trì” chiến lược của Kiev. Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) nhận định, suốt 11 năm qua, Ukraine đã đầu tư nguồn lực lớn để củng cố hệ thống phòng thủ và công nghiệp quốc phòng tại khu vực này. Việc nhượng lại các thành phố đó đồng nghĩa là đánh mất “điểm cao chiến lược” – một điều mà Kiev coi là “không thể tưởng tượng nổi”.

Tuy vậy, thực tế phũ phàng khi khả năng để Ukraine giành lại các vùng lãnh thổ Donetsk và Lugansk đã bị Nga kiểm soát gần như bằng không. Tình thế này đặt ra một bài toán khó rằng Kiev phải chấp nhận thực tế trên chiến trường để đạt thỏa thuận ngừng bắn, hoặc tiếp tục cuộc chiến dai dẳng với những hy vọng vào viện trợ gia tăng từ các đồng minh phương Tây.

Donbas – “con bài mặc cả” nguy hiểm trong chiến lược của ông Putin

Trong khi Tổng thống Trump nỗ lực xúc tiến một thỏa thuận hòa bình với ý tưởng tổ chức thượng đỉnh ba bên cùng ông Putin và Zelensky – giới phân tích cảnh báo rằng bất kỳ thỏa thuận nào buộc Ukraine nhượng bộ Donbas đều chỉ mang tính tạm thời. “Ông Putin đang câu giờ cho tới khi nào ông Trump tận dụng toàn bộ đòn bẩy để buộc ông ấy dừng lại”, cựu Đại sứ Mỹ tại Kiev William Taylor nhận định.

Theo ông Taylor, kịch bản lạc quan nhất là Washington gia tăng áp lực quân sự, kinh tế và chính trị để thuyết phục Moscow rằng chiến thắng là bất khả thi. Ngược lại, nếu Ukraine bị ép ký kết một thỏa thuận bất lợi, Donbas rất có thể trở thành “bàn đạp cho một cuộc tấn công mới trong tương lai”.

Donbas không chỉ là vùng đất giàu tài nguyên, mà còn là tâm điểm của những toan tính địa chính trị giữa Nga và Ukraine. Với Moscow, đây là lá chắn chiến lược và biểu tượng quyền lực. Trong khí đó, với Kiev, Donbas gắn liền với chủ quyền và khát vọng độc lập.

Cuộc xung đột kéo dài biến nơi này thành bài toán khó cho cả hai bên, đồng thời tác động sâu rộng đến an ninh châu Âu và trật tự toàn cầu. Cái giá phải trả cho mỗi quyết định có thể không chỉ đo bằng đất đai, tài nguyên, mà còn bằng sinh mạng và niềm tin của hàng triệu con người. Và khi những toan tính địa chính trị còn ngự trị, câu hỏi liệu hòa bình có thể trở thành hiện thực tại Donbas vẫn chưa có lời giải đáp.

Giang Bùi/VOV.VN (biên dịch) Theo: Foreign Policy