Tấn công Iran: Canh bạc hiểm nguy và bước ngoặt chính sách đối ngoại của Tổng thống Trump

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Nhà Trắng về chiến dịch không kích Iran, ngày 21/6/2025. Ảnh: CBS/TTXVN

Động thái này cũng đánh dấu lần đầu tiên ông chủ Nhà Trắng trực tiếp tham gia vào một cuộc xung đột quân sự lớn ở nước ngoài, điều mà ông nhiều lần khẳng định sẽ tránh trong nhiệm kỳ của mình.

Theo hãng tin Reuters (Anh), chiến dịch tấn công của Mỹ – đặc biệt là việc nhắm vào cơ sở hạt nhân được bảo vệ kiên cố nhất của Iran nằm sâu dưới lòng đất – có thể xem là một trong những “canh bạc” địa chính trị lớn nhất trong hai nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump, đồng thời là một bước đi đầy rủi ro và khó lường.

Áp lực và lựa chọn chiến lược của Tổng thống Trump

Ngày 21/6, Tổng thống Trump tuyên bố Iran cần lựa chọn hòa bình hoặc sẽ phải đối mặt với các đòn tấn công tiếp theo. Lời cảnh báo này khiến giới phân tích quan ngại rằng Tehran có thể phản ứng bằng các biện pháp trả đũa như phong tỏa eo biển Hormuz - tuyến vận chuyển dầu mỏ chiến lược yếu toàn cầu - hoặc tăng cường các cuộc tấn công nhằm vào các căn cứ quân sự của Mỹ và đồng minh tại Trung Đông, cũng như các lực lượng ủy nhiệm trong khu vực. Những diễn biến này có thể đẩy khu vực vào một cuộc xung đột kéo dài và lan rộng.

Chuyên gia kỳ cựu Aaron David Miller, một cựu nhà đàm phán Trung Đông, nhận định: “Iran hiện ở thế yếu về quân sự, nhưng họ vẫn sở hữu nhiều công cụ phản ứng phi đối xứng. Cuộc đối đầu này sẽ không sớm kết thúc”.

Trước khi chọn phương án quân sự, ông Trump từng dao động giữa các tuyên bố cứng rắn và nỗ lực đàm phán một thỏa thuận hạt nhân mới với Iran. Tuy nhiên, theo một quan chức cấp cao Nhà Trắng, sau khi đánh giá rằng Tehran thiếu thiện chí đàm phán, phương án tấn công được coi là có khả năng thành công cao, nhất là trong bối cảnh Israel đã thực hiện các cuộc tấn công liên tiếp vào cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran trước đó, tạo điều kiện thuận lợi cho Mỹ hành động.

Mối đe dọa hạt nhân vẫn hiện hữu

Hình ảnh do vệ tinh Maxar cung cấp về cơ sở hạt nhân Fordow ở Iran, ngày 20/6/2025. Ảnh: Peninsula/TTXVN

Tổng thống Trump gọi chiến dịch này là một thành công lớn, đặc biệt khi Mỹ sử dụng bom xuyên boongke nhắm vào cơ sở Fordow - một trong những địa điểm hạt nhân được bảo vệ nghiêm ngặt nhất của Iran. Tuy nhiên, theo một số chuyên gia, mặc dù chương trình hạt nhân của Iran có thể đã bị trì hoãn, nguy cơ dài hạn về một chương trình hạt nhân vũ khí vẫn chưa bị loại bỏ hoàn toàn.

Về phần mình, Iran luôn khẳng định chương trình hạt nhân của nước này phục vụ mục đích dân sự, không nhằm chế tạo vũ khí hạt nhân.

Theo Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí (Mỹ), các cuộc không kích có thể khiến Iran xem việc phát triển vũ khí hạt nhân là cần thiết để bảo đảm an ninh, đồng thời làm suy giảm niềm tin vào con đường ngoại giao. Những hành động quân sự chỉ có thể làm chậm quá trình phát triển chứ không thể phá hủy kiến thức hạt nhân đã được tích lũy”, và “việc tạm thời làm chậm chương trình có thể dẫn đến hệ quả là Tehran tăng quyết tâm tái thiết các năng lực hạt nhân nhạy cảm”.

Phó Giáo sư Eric Lob tại Đại học Quốc tế Florida cho rằng phản ứng của Iran vẫn chưa rõ ràng, với khả năng tấn công các mục tiêu “mềm” hoặc trở lại đàm phán trong thế yếu hơn hoặc tìm kiếm một giải pháp ngoại giao linh hoạt hơn.

Ngay sau các cuộc không kích, phía Iran phát đi thông điệp cứng rắn. Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran khẳng định sẽ không từ bỏ chương trình hạt nhân vì đây là “ngành công nghiệp quốc gia”. Một bình luận viên truyền hình quốc gia của Iran còn cho rằng các công dân và quân nhân Mỹ trong khu vực có thể trở thành mục tiêu hợp pháp.

Nhà phân tích Karim Sadjadpour tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế nhận định dù ông Trump gọi đây là “thời khắc của hòa bình”, nhưng “không rõ liệu Tehran có nhìn nhận theo cách đó không”. Nhiều khả năng cuộc khủng hoảng sẽ mở ra một chương mới trong mối quan hệ căng thẳng kéo dài nhiều thập kỷ giữa hai nước.

Cựu quan chức tình báo Jonathan Panikoff nhận định rằng nếu cảm thấy bị đe dọa, Iran có thể tiến hành các cuộc phản công phi đối xứng trên nhiều mặt trận, nhưng cũng phải tính toán kỹ hậu quả, vì các biện pháp như đóng cửa eo biển Hormuz không chỉ tác động đến Mỹ mà còn ảnh hưởng đến các đối tác chiến lược như Trung Quốc.

Thách thức trong và ngoài nước

Không chỉ đối mặt với nguy cơ leo thang căng thẳng tại Trung Đông, Tổng thống Trump còn gặp phải thách thức lớn trong chính trị trong nước khi ông phải đối mặt với sự phản đối từ các nghị sĩ Dân chủ tại Quốc hội, cũng như từ một bộ phận người dân ủng hộ đường lối không can thiệp quân sự.

Đây là cuộc khủng hoảng quốc tế lớn đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump, chỉ sau sáu tháng tái đắc cử. Dù Nhà Trắng hy vọng chiến dịch quân sự sẽ được giới hạn về phạm vi và thời gian, lịch sử cho thấy các can thiệp quân sự thường dẫn đến những hệ lụy khó đoán.

Ông Richard Gowan – Giám đốc khu vực Mỹ tại tổ chức International Crisis Group – nhận định rằng lựa chọn sử dụng vũ lực của Tổng thống Trump có thể làm thay đổi hình ảnh của ông trên trường quốc tế. Các đồng minh và đối thủ đều có thể hoài nghi về cam kết hòa bình, cho rằng đó chỉ là khẩu hiệu tranh cử hơn là chiến lược nhất quán.

Ván cược địa chính trị lớn

Theo The Guardian (Anh), quyết định can thiệp quân sự được xem là ván cược lớn không chỉ với uy tín chính trị của Tổng thống Trump mà còn với tương lai an ninh tại Trung Đông và cách thức giải quyết các vấn đề địa chính trị phức tạp.

Nếu thành công, ông Trump có thể làm suy yếu ảnh hưởng của Iran và củng cố vị thế chiến lược của mình trong phần còn lại của nhiệm kỳ. Tuy nhiên, cách tiếp cận này cũng có thể khơi dậy những rủi ro bao gồm khả năng các nhà lãnh đạo châu Âu và các nước vùng Vịnh lo ngại sự leo thang căng thẳng và vi phạm các nguyên tắc quốc tế.

Dù quan hệ giữa Mỹ và Israel được củng cố rõ nét hơn trong bối cảnh này, với sự phối hợp chặt chẽ trong chiến dịch quân sự, song cũng không thể loại bỏ những mối quan ngại trong khu vực về khả năng bị cuốn vào xung đột.

Các nước vùng Vịnh lo ngại sẽ bị cuốn vào một cuộc chiến khu vực. Phần lớn các quốc gia này từng cho rằng ngay cả một ông Trump khó đoán cũng nên cho Iran quyền làm giàu urani ở mức giới hạn, dưới sự giám sát chặt chẽ của Liên hợp quốc. Đây được xem là vấn đề có thể giải quyết thông qua con đường ngoại giao kiên nhẫn – điều mà các nước châu Âu vừa khởi xướng.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh Trung Quốc và Nga đều đang theo dõi sát sao tình hình và có thể tăng cường hỗ trợ Iran trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân dân sự, phản ánh một cuộc cạnh tranh quyền lực toàn cầu phức tạp.

Kịch bản khó lường và những hệ lụy lâu dài

Tòa nhà bị hư hại sau cuộc tấn công tại Tehran, Iran. Ảnh: AA/TTXVN

Xung đột quân sự hiện vẫn chưa kết thúc. Đến nay, Iran dường như đang ở thế bị động. Tuy nhiên, không thể loại trừ khả năng ông Trump sẽ bị cuốn vào một cuộc chiến kéo dài hơn dự định.

Về phía Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, giới quan sát nhận định ông chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc kết thúc xung đột. Một khi đã bước vào cuộc đối đầu trực diện với Iran, ông Trump sẽ buộc phải theo đuổi tới cùng – điều mà ông từng cam kết sẽ tránh trong chiến dịch tranh cử tổng thống.

Nếu Iran không nhượng bộ, nước này còn nhiều phương án đáp trả, bao gồm rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân, trục xuất các thanh sát viên của Liên hợp quốc, và tái khởi động chương trình hạt nhân trong bí mật. Trong trường hợp Iran đang nắm giữ một lượng urani làm giàu cao chưa được tiết lộ, các nhà khoa học hạt nhân của họ có thể cân nhắc phát triển một thiết bị hạt nhân sơ khai, giúp Tehran có thêm thời gian huy động sự ủng hộ từ các đồng minh hiện đang gặp khó khăn ở Liban, Iraq và Yemen.

Chuyên gia Sanam Vakil tại viện nghiên cứu Chatham House (London) nhận định: “Ông Trump đã tính toán kỹ, báo trước các đợt tấn công và gửi thông điệp cảnh báo đến Iran từ trước. Tôi nghĩ ông muốn kết thúc sự việc bằng một cuộc đàm phán – một thỏa thuận mà ông có thể trình bày như một thắng lợi trong việc làm chậm lại chương trình hạt nhân của Iran”.

Tuy nhiên, việc giảm căng thẳng sau một bước leo thang nguy hiểm như vậy từ phía Mỹ luôn tiềm ẩn rủi ro lớn.

Kịch bản lý tưởng là Iran sẽ lựa chọn một hành động trả đũa mang tính biểu tượng, tương tự như cách họ đã làm vào năm 2020 sau khi ông Trump ra lệnh ám sát Tướng Qassem Suleimani, Chỉ huy Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran. Khi đó, ông Trump có thể sẽ gây sức ép buộc Israel hạ nhiệt xung đột và kêu gọi Iran quay lại bàn đàm phán về một thỏa thuận hạt nhân mới.

Dù theo hướng nào, phát biểu của Ngoại trưởng Iran, ông Abbas Araghchi, đã phần nào phản ánh tâm trạng chung của khu vực: “Những sự kiện sáng nay là điều không thể chấp nhận được và sẽ để lại hệ lụy lâu dài”.

Hải Vân/Báo Tin tức và Dân tộc