Tận mắt thấy nơi tìm ra 'Bảo vật quốc gia' đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk

Bảo vật đầu tiên của tỉnh Đắk Lắk là bộ “Sưu tập mũi khoan đá Thác Hai” với 250 hiện vật, gồm 200 mũi khoan hoàn chỉnh và 50 phác vật mũi khoan. Các mũi khoan có tiết diện tròn, lục giác hoặc vuông, dạng mũi nhọn hoặc dẹt, độ dài từ 1-2cm, đường kính thân phổ biến 0,3cm. Mũi khoan làm từ đá opal, silic, phtanite với nhiều màu sắc như vàng, nâu, đỏ, xanh,… Hầu hết được mài nhẵn bóng và chưa có dấu vết sử dụng.

So với mũi khoan được tìm thấy ở các nơi khác, mũi khoan đá ở Thác Hai có kích thước nhỏ, ghè tu chỉnh và mài toàn thân cực kỳ trau chuốt, với mục đích sử dụng để khoan xuyên tâm, chế tác chuỗi hạt.

“Sưu tập mũi khoan đá Thác Hai” nằm trong số những hiện vật được khai quật trực tiếp tại Di chỉ Thác Hai, thuộc địa phận thôn 6, xã Ia Jlơi, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk. Hình ảnh mũi khoan xuất lộ tại Di chỉ Thác Hai.

Địa hình di chỉ nằm trên một gò đất cao, bên hữu ngạn sông Ea H’leo, thuộc địa phận thôn 6, xã Ia Jlơi, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk.

Phần phía Đông của di chỉ, nơi có dòng chính của sông Ea H’leo chảy qua, đã bị sạt lở nghiêm trọng. Hiện nay, diện tích còn lại có thể nghiên cứu của Di chỉ Thác Hai là khoảng 7.000m2, với sự phân bố khá dày đặc của di tích, di vật từ phần đỉnh gò phía Đông cho tới chân gò phía Tây.

Di chỉ Thác Hai được phát hiện đầu năm 2020 và khai quật lần đầu tiên vào tháng 3 năm 2021. Giữa năm nay, Bảo tàng Đắk Lắk tiến hành thêm đợt khai quật thứ 4 tại di chỉ này. Qua các lần khai quật, đã thu được rất nhiều di tích, di vật, cho thấy đây là di chỉ phức hợp, vừa có tính chất cư trú, vừa là khu mộ táng, lại vừa là một công xưởng chế tác mũi khoan đá quy mô lớn.

Cũng như những đợt trước, trong đợt này, đoàn khai quật chọn khu vực nhỏ để đào các hố khai quật. Trong hố rộng 20m2, họ cẩn thận đào xuống từng lớp đất từ 10-15cm, san gạt sạch sẽ, chụp hình và ghi chép đầy đủ toàn bộ dấu hiệu di tích, di vật tại mỗi lớp. Đây là cơ sở để đánh giá và xác định “Tầng văn hóa” của di chỉ.

Quá trình khai quật, các nhà khảo cổ học đã xác định được tầng văn hóa dày khoảng 2,0m đến 2,3m, bên trong chứa các di tích như mộ táng, hố đất đen… cùng nhiều di vật như bàn mài, rìu, bôn, bàn đập vỏ cây bằng đá.

Sau khi được sàng đãi trôi sạch sẽ đất cát và các tạp vật khác, những hiện vật nhỏ dần hiện rõ.

Theo ghi nhận, trong mỗi đợt khai quật tại di chỉ Thác Hai đã thu được hàng nghìn hạt chuỗi bằng chất liệu thủy tinh, mũi khoan và phát vật bằng các loại đá opal, jasper, silic, phtanite… cùng hàng vạn vảy tước. Đặc biệt, mũi khoan phát hiện tại đây được mài trau chuốt và hầu hết chưa qua sử dụng. Hạt chuỗi được nhuộm nhiều màu sắc…

Bên cạnh những di vật được chế tác với trình độ cao, tại các hố khai quật còn phát hiện rất nhiều hiện vật có kích thước lớn như bàn mài, hòn ghè, hòn kê, bàn nghiền, rìu, bôn, đục, nhiều mảnh vỡ công cụ, dao đá…

Cùng với đó là nhiều hiện vật, dấu tích các cụm gốm, mộ táng và các đồ dùng sinh hoạt bằng gốm. Trong ảnh là một hiện vật gốm được phát hiện tại di chỉ khảo cổ Thác Hai đã được phục nguyên.

Theo kết quả phân tích, xác định di chỉ có khung niên đại cách ngày nay từ khoảng 4.000 năm đến 2.000 năm trước và tồn tại kéo dài khoảng 1.000 năm, từ thời Hậu kỳ Đá mới đến thời đại đồ Sắt.

Kết quả khai quật cùng những hiện vật thu được là cơ sở quan trọng để xác định các mối quan hệ văn hóa. Từ đó đưa ra các giải pháp bảo tồn và phát huy di sản khảo cổ nói riêng, di sản văn hóa nói chung, bảo tồn và phát huy được giá trị di chỉ, nhất là trước nguy cơ khu vực tọa lạc của di chỉ có thể hoàn toàn biến mất bởi tác động của những cơn lũ trên dòng sông Ea H’leo.

H Xíu/VOV-Tây Nguyên