Tăng cường hiệu quả giám định tư pháp trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng

Trong giai đoạn từ ngày 1/1/2020 đến 30/7/2025, công tác giám định tư pháp tại các chi nhánh NHNN cũ và hiện nay là NHNN Khu vực 9 có nhiều chuyển biến tích cực. Ngay từ khi thành lập, đơn vị chú trọng kiện toàn đội ngũ giám định viên tư pháp và giám định viên theo vụ việc trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng. Thanh tra NHNNN Khu vực 9 được xác định là đầu mối chủ trì công tác giám định tư pháp, tiếp nhận quyết định trưng cầu giám định, tham mưu cho lãnh đạo NHNN chi nhánh phân công cán bộ thực hiện.

Tọa đàm lấy ý kiến các cơ quan, tổ chức ở khu vực miền Trung đối với dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) do Bộ Tư pháp tổ chức tại Đà Nẵng ngày 31/7/2025

Tính đến cuối tháng 7/2025, NHNN Khu vực 9 tiếp nhận 11 quyết định trưng cầu giám định. Trong đó, có 10 quyết định trưng cầu tổ chức là NHNN chi nhánh và 1 quyết định trưng cầu trực tiếp cán bộ giám định. Nội dung giám định tập trung vào các vấn đề pháp lý, nghiệp vụ quan trọng như: thẩm định và giải ngân tín dụng, việc thực hiện bảo đảm tiền vay, trách nhiệm cá nhân trong xét duyệt tín dụng, theo dõi và hạch toán các giao dịch tài chính tại Quỹ tín dụng nhân dân, sử dụng quỹ dự phòng xử lý rủi ro, cho vay theo Nghị định 67-CP, cũng như điều tra các hành vi mua bán thông tin tài khoản ngân hàng của người khác.

Đáng chú ý, NHNN Khu vực 9 thành lập 10 tổ giám định, với tổng cộng 25 lượt giám định viên (gồm 10 lượt giám định viên tư pháp và 15 lượt giám định viên theo vụ việc). Các tổ giám định luôn phối hợp chặt chẽ với cơ quan trưng cầu, tiếp nhận hồ sơ đúng quy trình, đảm bảo công tác giám định diễn ra chuyên nghiệp, đúng pháp luật và đúng thời hạn. Những kết luận giám định đưa ra đều cụ thể, rõ ràng, phục vụ hiệu quả quá trình điều tra, xử lý các vụ việc vi phạm.

Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận, quá trình triển khai công tác giám định tư pháp cũng gặp không ít khó khăn. Trước hết, việc tiếp nhận hồ sơ trưng cầu giám định từ Thanh tra NHNN Trung ương còn thiếu đầy đủ, buộc NHNN chi nhánh phải đề nghị bổ sung tài liệu, kéo dài thời gian giám định và ảnh hưởng đến việc bố trí công việc của cán bộ.

Mặt khác, nội dung được trưng cầu giám định ngày càng phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực như tài chính, ngân hàng, pháp luật và kinh tế, trong khi đội ngũ cán bộ giám định chủ yếu phải tự nghiên cứu, chưa được đào tạo bài bản, hệ thống về nghiệp vụ giám định tư pháp. Việc thiếu tài liệu chuyên ngành, biểu mẫu chính thống khiến cán bộ gặp nhiều áp lực trong quá trình lập kết luận.

Ảnh minh họa

Đặc biệt, không ít vụ việc cần giám định lại xảy ra từ những năm trước (thậm chí từ 2007), trong khi các văn bản pháp lý, chuẩn mực nghiệp vụ liên quan đã thay đổi, hết hiệu lực hoặc không còn phù hợp, dẫn đến nhiều nội dung không đủ cơ sở pháp lý để kết luận rõ ràng. Đồng thời, tình trạng hồ sơ tài liệu bị mất mát, hư hỏng sau thời gian dài bảo quản cũng là một rào cản lớn trong công tác giám định.

Ngoài ra, một số nội dung giám định theo yêu cầu của cơ quan trưng cầu như đánh giá tính khả thi của phương án vay vốn, điều kiện tín dụng, năng lực tài chính của khách hàng… hiện vẫn chưa có quy định pháp luật cụ thể, khiến việc kết luận giám định gặp nhiều lúng túng và có thể ảnh hưởng đến kết quả điều tra, xử lý của cơ quan chức năng.

Một trong những nguyên nhân chính của các vướng mắc nêu trên là do công tác cung cấp hồ sơ, tài liệu từ phía cơ quan trưng cầu còn chậm trễ và chưa đầy đủ. Nhiều vụ việc xảy ra từ lâu, tài liệu cũ, số lượng lớn và thường không được hệ thống hóa đầy đủ khiến giám định viên mất nhiều thời gian để truy cứu, đối chiếu với các quy định pháp lý từng thời kỳ.

Thêm vào đó, đội ngũ giám định viên tại NHNN chi nhánh không chuyên trách, thiếu kinh nghiệm và chưa được đào tạo bài bản về giám định tư pháp. Tâm lý e ngại trách nhiệm khi tham gia giám định các vụ việc phức tạp cũng là điều dễ hiểu.

Ảnh minh họa

Ngoài ra, đặc thù quản lý trên địa bàn rộng (3 tỉnh, thành phố), cộng với việc cán bộ được phân bố rải rác ở nhiều nơi để thực hiện công tác quản lý chung, khiến việc bố trí nhân sự phù hợp, đủ năng lực tham gia giám định khi có yêu cầu phát sinh cũng gặp nhiều trở ngại.

Để nâng cao hiệu quả công tác giám định tư pháp trong lĩnh vực tiền tệ, ngân hàng tại khu vực miền Trung, NHNN chi nhánh Khu vực 9 kiến nghị một số giải pháp cụ thể như sau.

Thứ nhất là rà soát, hoàn thiện quy định pháp luật. NHNN Trung ương cần tiếp tục nghiên cứu, rà soát thực tiễn để kịp thời sửa đổi, bổ sung Thông tư số 14/2020/TT-NHNN nhằm phù hợp với bối cảnh hoạt động mới của các NHNN khu vực sau khi tinh gọn bộ máy.

Thứ hai là cần thành lập bộ phận hoặc đơn vị chuyên trách thuộc Vụ Pháp chế có nhiệm vụ hỗ trợ pháp lý, chuyên môn, thẩm định kết luận giám định, đảm bảo tính khách quan và chuẩn mực.

Thứ ba là đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ giám định tư pháp. Bộ Tư pháp cần tăng cường tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu cho cán bộ ngành ngân hàng để nâng cao năng lực chuyên môn trong giám định.

Thứ tư là cần hướng dẫn về giải thích kết luận giám định.Đề nghị bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm, thẩm quyền và quy trình giải thích kết luận giám định của cá nhân, tổ chức giám định khi có yêu cầu từ cơ quan trưng cầu.

Thứ năm là xây dựng hệ thống tài liệu tham khảo chuyên ngành.Cần thiết lập kho tài liệu dùng chung về giám định tư pháp trong lĩnh vực ngân hàng để hỗ trợ giám định viên tra cứu, sử dụng thống nhất trong toàn ngành.

Trong bối cảnh hoạt động ngân hàng ngày càng phức tạp và có nhiều rủi ro pháp lý, việc nâng cao chất lượng giám định tư pháp không chỉ góp phần phục vụ hiệu quả công tác điều tra, xét xử mà còn khẳng định vai trò ngày càng rõ nét của NHNN trong hệ thống giám định tư pháp quốc gia. Đây là bước đi cần thiết để từng bước hoàn thiện thể chế, tăng cường hiệu lực, hiệu quả trong quản lý hoạt động tiền tệ, ngân hàng.

Quyên Quyên - NHNN KV9